spectrum 26
Het verlangen naar een thuis
IMGRID
Ingrid
BIOGRAFIE
PZC
Zaterdag 9 augustus 2008
door Jaap Coedegebuure
illustratie Martien Bos
Het komt dikwijls voor dat
zwangere vrouwen de be
hoefte hebben om - letter
lijk - grond te eten. Die nei
ging kan puur instinctief
zijn, maar ook bewust. Aarde bevat name
lijk stoffen die het lichaam nodig heeft, zo
als mineralen en ijzer. Sommige culturen
hebben deze kennis geïntegreerd in initia
tierituelen voor puberende meisjes, die de
vruchtbaarheid moeten bevorderen. In
Aziatische en Afrikaanse landen heeft dat
weer geleid tot een winstgevende handel
in koeken met aarde als belangrijkste ingre
diënt.
Het nuttigen van aarde houdt op symbo
lisch niveau verband met de behoefte aan
het fundament van een thuis. Psycholo
gisch geredeneerd is het waarschijnlijk
geen toeval dat de behoefte vooral wordt
gevoeld door vrouwen en meisjes die ver
keren in een levensfase waarin ze even
zichzelf niet meer zijn.
Het verlangen naar een thuis is een thema
dat frequent voorkomt in het werk van mi
grantenschrijvers. Zo vertelt Naema Tahir
(morgen in Zomergasten op Nederland 3)
in haar recente roman Eenzaam heden hoe
Dina, kind van in Londen belande Paki
staanse landverhuizers, zoekt naar een
plek die haar houvast biedt in de wirwar
van conflicterende identiteiten. Het is op
vallend dat de roman begint met een scè
ne, waarin Dina zich na een regenbui let
terlijk probeert in te graven in de modderi
ge achtertuin van de ouderlijke woning.
De tweede verhalenbundel van de in Ame
rika wonende Jhumpa Lahiri, die vanwege
haar afkomst uit een Bengaals immigran
tengezin ervaringsdeskundige is, handelt
in hoofdzaak over de kwetsbaarheid van
ontheemde families. Vreemd land valt uit
een in twee delen. Het eerste deel telt vijf
verhalen die los van elkaar staan. Het twee
de deel, Hema en Kauschik, bestaat uit drie
verhalen die zijn gecentreerd rondom de
twee genoemde titelfiguren. Het drieluik
begint vanuit Hema's perspectief. Haar eer
ste herinnering aan Kauschik dateert van
haar 6e jaar. Haar Bengaalse ouders, toen
wonend in Cambridge, hadden een tijd
lang onderdak verleend aan de eveneens
Bengaalse ouders van de 9-jarige Kauschik.
In die tijd vatte Hema een geheime fascina
tie voor hem op. Daar maakte ze hem ech
ter geen deelgenoot van. Toen de wegen
van de twee families weer uiteengingen,
Jhumpa Lahiri
verloren de kinderen elkaar uit het oog. Bij
het weerzien, vele jaren later, worden ze
verliefd op elkaar, maar bindingsangst ver
hindert hen om zich aan elkaar te geven.
Om Hema te vergeten en een begin te ma
ken met een nieuwe fase in zijn leven gaat
Kauschik vakantie houden in Thailand. Als
3*»^» an
hij tijdens een boottochtje gaat zwemmen,
zo is de suggestie van de verteller, ont
vangt het lauwe water hem als was het
zijn moeders lichaam. Vervolgens ver
neemt Hema, die inmiddels een gearran
geerd huwelijk is aangegaan en in India
woont, dat Thailand is getroffen door de
tsunami. Ook bereiken haar berichten
over het lot dat Kauschik daarbij heeft ge
troffen. Ze beseft dat er ondanks de terug
keer naar haar land van herkomst en de
aanstaande geboorte van haar eerste kind
een leemte in haar binnenste blijft, die
nooit kan worden vervuld. Haar echtge
noot, bij wie ze nauwelijks betrokken is,
heeft van haar innerlijke roerselen geen be
nul. Ook dat is een thema in deze verha
len: hoe mensen die in eikaars nabijheid
leven vrijwel niets van elkaar weten of be
grijpen.
In het titelverhaal, Vreemd land, komt
de vader van hoofdpersoon Ruma op
bezoek bij haar en haar in Seattle wo
nende gezin. Zijn vrouw is kort tevo
ren overleden en Ruma weet dat de India
se traditie van haar verwacht dat ze hem
in huis zal nemen. Maar ze is niet in staat
er aan te voldoen. Integendeel, ze raakt
steeds sterker gefixeerd op alles wat ze in
haar vader verafschuwt. Het vervolg is ty
perend voor Lahiri's aanpak, die altijd ver
blijft van een simplistische en stereotiepe
karakterisering. Op zijn eigen manier be
gint de vader positief aan het familieleven
bij te dragen. Daardoor veranderen bijna
ongemerkt de bestaande verhoudingen,
ook die van de dochter ten opzichte van
de vader. Tenslotte is Ruma zelfs in staat
hem te vragen bij haar te komen inwonen.
Maar geheel tegen de verwachting in wei
gert hij. Later komt Ruma er tot haar ont
nuchtering achter dat er een nieuwe
vrouw in zijn leven is. Dan voelt ze zich
beledigd en afgewezen.
Deze verhalen over migrantenlevens laten
zien hoe het ontbreken van vertrouwde
grond onder de voeten bijna ongemerkt,
maar niet minder drastisch, vreet aan fami
lie- en liefdesrelaties. De uiteenlopende
emoties waarmee de personages te kam
pen hebben (heimwee, liefde, schuld, des
illusie, verraad en vergeving) worden door
Lahiri met veel fijngevoeligheid ontleed.
Daarmee heeft ze voor zichzelf een eigen
literair domein afgebakend. En wat haar
lezer betreft: die vergaat het als een zwan
gere vrouw die haar bloedarmoede zou wil
len bestrijden met nog een hapje aarde
van dit vreemde land.
Jhumpa Lahiri - Vreemd land.
Vertaling Ko Kooman.
Uitgeverij Meulenhoff. 352 pag. 19,95 euro.
m
P
CHARlOFTf
CHAfiDlÊR
Charlotte Chandler -
Ingrid. Vertaling
Frans van Delft.
Uitgeverij Archipel.
341 pag. 24,95 euro.
door Hetty van Rooij'
De biografie van een boeiend mens
levert nog niet automatisch een
boeiend boek op. Het bewijs daar
voor is overtuigend geleverd door
Charlotte Chandler, schrijfster
van Ingrid, een biografie van de filmster Ingrid
Bergman waar, eerlijk gezegd, geen doorkomen
aan is. En het helpt niet dat het boek ook nog in
een houterig soort Nederlands is vertaald.
Ingrid Bergman is een fenomeen. Ze werd in
1915 geboren als de dochter van een fotograaf in
Stockholm die zijn kind al heel jong vertrouwd
maakte met de camera. Ze speelde haar eerste
rolletje in een Zweedse komedie in 1935, trouw
de twee jaar later met haar jeugdliefde, flirtte
even met de Duitse cinema en vertrok in 1939
voor de eerste keer naar Hollywood. In 1942
speelde ze de rol die haar tot wereldster zou ma
ken: de oogverblindend mooie Ilsa in Casablan
ca, die verscheurd wordt door haar liefde voor
Rick (Humphrey Bogart) en haar trouw aan haar
echtgenoot Victor (Paul Henreid). Ingrid Berg
man zag aanvankelijk niets in de film. „Ik zou de
rol zelf niet hebben uitgekozen, maar ik had het
mis", vertrouwt ze de schrijfster toe.
Charlotte Chandler kon beschikken over bron
nen waar menig biograaf alleen maar van kan
dromen. Ze sprak niet alleen uitgebreid met In
grid Bergman zelf, maar ook met grootheden als
regisseur George Cukor, actrice Liv Ullman en In-
grids dochter Isabella Rosselini. Daarmee loopt
ze regelrecht in de val.
Ingrid is vrijwel volledig opgebouwd uit citaten.
Op geen enkel punt doet Chandler de moeite
om te controleren of haar gesprekspartners wel
de waarheid hebben verteld. Zo laat ze de des
tijds bijna 100 jaar oude Duitse cineaste Leni Rie-
fenstahl, tijdens haar leven al berucht om haar
zeer selectieve geheugen en haar ruime fantasie,
onbelemmerd uitweiden over de periode in
1938, toen Ingrid Bergman in Berlijn werkte.
Reuze interessant allemaal, maar zijn haar bewe
ringen waar? Wat is er nu precies gebeurd tus
sen Goebbels en Bergman en waarom is de film
ster weer naar Zweden vertrokken? Geen mens
die het weet.
In haar boek staat wel een lange en indrukwek
kende lijst namen van mensen aan wie ze 'bij
zondere dank' verschuldigd is, maar een verant
woording ontbreekt, evenals een lijst van geraad
pleegde bronnen.
Zo wordt een boek, dat de pretentie heeft een se
rieuze biografie te zijn, in feite niet meer dan
een reeks mondeling overgeleverde anekdotes
en herinneringen. Na de eerste honderd bladzij
den wordt dat heel vervelend, omdat ieder hou
vast ontbreekt en het ook niet altijd duidelijk is
wie er eigenlijk aan het woord is. Maar Ingrid
biedt een toekomstige biograaf van Ingrid Berg
man in elk geval een schat aan citaten.
