Vrije v
al
één tne
D
spectrum 26
J«u l*
PZC
Zaterdag 26 juli 2008
Waargebeurd. Las zojuist
een interview met het
jonge Duitse schrijfta
lent Juli Zeh over haar
roman Vrije val. Een
uur later belandde een recensie van een
nieuw boek van de Zweedse schrijver Leif
GW Persson op het bureau. Getiteld, ja
wel, Vrije val. Een ongelukkige samenloop
van toevalligheden, maar in het boeken
vak geen vreemd verschijnsel. Zelfs Harry
Mulisch was met zijn geroemde en verfilm
de boek De aanslag niet helemaal origineel
in zijn titelkeuze. De Vlaamse schrijver
Stijn Streuvels ging hem in 1917 al voor.
„Geweldige timing", zegt hoofdredacteur
Pieter Swinkels van uitgeverij Cargo iro
nisch over de verschijning van de boeken
Vrije val. Zijn Vrije val betreft een boek
van de Zweedse misdaadauteur Leif GW
Persson, die een thriller schreef rond de na
22 jaar nog steeds niet opgeloste moord op
de Zweedse premier Olof Palme.
Er bestaan volgens Swinkels geen geschre
ven wetten voor 'hergebruik' van een titel,
maar uitgevers vermijden het liever. Er
wordt altijd even nagekeken of een titel al
eens op een omslag heeft gestaan. Maar als
het om niet meer leverbare boeken met de
zelfde titel gaat, is er weinig aan de hand.
Evenmin als het dezelfde titel uit twee ver
schillende genres, pakweg een dichtbundel
en een thriller, betreft. „Maar soms komt
het heel vervelend uit", zegt Swinkels.
Hij had pas nog een gevalletje. Bij Cargo
verschijnt binnenkort The outcast van de
Britse Sadie Jones in Nederlandse verta
ling. Een duister boek dat begint met de
vrijlating van een r9-jarige gevangene. In
Groot-Brittannië is het een bestseller. „Wij
wilden de titel De verstotene gebruiken,
maar uit een mailtje van uitgeverij Contact
bleek dat zij een boek met die titel in om
loop hadden. Bij ons werd het Verstoten."
Waarmee gezegd is dat er in de Nederland
se uitgeverswereld een soort gentlemen's
agreement bestaat elkaar niet te veel in het
vaarwater te zitten wat titels betreft.
Bij Anthos verscheen Vrije val van Juli
Zeh, een soort filosofische krimi, die zich
in het Duitse Freiburg afspeelt. De vader
van een ontvoerde jongen vermoordt een
arts in de veronderstelling dat hij daarmee
aan de eisen van de ontvoerders tegemoet
1 si"»05
■fttW1-'
.„v uitbrengt
eeri
«ntirise.»
;eef
Voort
Njyertart
e\é
komt en zijn kind wordt vrijgelaten. Iets
anders dan de moord op Palme. Woord
voerder George van Elburg van Anthos
zegt er dan ook niet wakker van te liggen
dat de twee titels bijna gelijk verschenen.
„Voorheen was het wat strenger en meld
de je je nieuwe titel aan bij Boekblad, het
vakblad voor de boekhandel. Als een uitge
ver dan bezwaar maakte dat hij de titel al
eerder had aangemeld, werd het meestal
in der minne geschikt. Nu gaat alles digi
taal en moet je zelf actief nakijken of een
titel eerder is gebruikt."
Van Elburg weet dat 'recyclen' van titels
vooral in de thrillerwereld nogal eens voor
komt. „Ja, dan zoek je korte en krachtige
titels en kom je nogal eens bij eenzelfde ti
tel terecht. Het is niet anders." Er zit geen
copyright op boektitels, blijkt uit gegevens
van het Nederlands Uitgeversverbond. Het
archief van de Koninklijke Bibliotheek in
Den Haag bevestigt dat. Naslag leert dat in
ons land onder de titel Vrije val - Zeh en
Persson incluis - al zeker 21 boeken zijn
verschenen, van kinder- en jeugdboeken,
tot boeken over psychologische proble
men of daklozen, dichtbundels en thrillers.
Op zijn website gaat schrijver Coen Peppe-
lenbos, auteur van het recentelijk versche
nen boek Victorie, openhartig in op zijn ti-
vart
bekert
ydfeno'
«veert
telkeuze: „Zowel Dirk Ayelt Kooiman als
Simone van der Vlugt en Theo Hoogstra
ten hebben de titel de afgelopen tien jaar
al gebruikt", schrijft hij. Hij vond ook twee
dichtbundels Victorie en een comicserie
met die naam en kwam terecht bij de 'Vic
tory Book Campaign' uit de Tweede We
reldoorlog, een campagne om militairen
aan het lezen te zetten. Desondanks hand
haafde Peppelenbos zijn keuze.
aarentegen roept Henk ter
Borg van uitgeverij Nieuw Am
sterdam een beetje onthutst
'heel onhandig' uit. Hij vernam
dat de titel Vergelding voor een in novem
ber te verschijnen politieroman van debu
tant en voormalig hoofdcommissaris van
de Amsterdamse politie Joop van Riessen,
precies overeenkomt met de tweede literai
re thriller van Elisabeth Mollema, die een
maand eerder bij uitgeverij Arena ver
schijnt. „Het is aan onze aandacht ont
snapt", zegt Ter Borg openhartig.
Toch was er over nagedacht. Zelf zocht Ter
Borg, verantwoordelijk voor de serieuze
non-fictie van Nieuw Amsterdam, nog na
of een boek onder dezelfde titel over de
aanslag van een Palestijnse terreurgroep
op de Israëlische olympische ploeg in 1972
in München, nog verkrijgbaar was. Dat
was niet zo. „Titels kunnen niet voor de
eeuwigheid worden geclaimd. Of je ze
kunt verwarren, is belangrijk. Of je twee
boeken door elkaar kunt halen."
Identieke titels zijn van alle landen en alle
tijden. Al in 1910 meldde The New York
Times het bijna gelijktijdig verschijnen
van Steamships and Their Story en
Steam-Ships and Their Story, met alleen het
streepje verschil, maar met hetzelfde on
derwerp: de toen actuele geschiedenis van
stoomschepen. The Island werd niet alleen
door Aldous Huxley geschreven, maar ook
door zeven andere auteurs. Onderhuids ver
scheen in 2001 van Michel Faber én Nicci
French en Zuiderkruis werd geschreven
door Pauline Slot én Patricia Cornwell.
Een boek met de titel Tegengif verscheen
van de hand van zeven verschillende au
teurs en ook De geheime tuin was favoriet
bij zeker vier schrijvers. Het bontst maakt
het thrillergenre het: Tot op het bot (vier
keer), De plaag (drie keer) plus De elfde
plaag (twee keer), Magiër dan wel De ma
giër (vier keer). En VergeldingTot aan de
twee nieuwe Nederlandse titels van dit na
jaar verscheen een thriller onder die titel
tot nu toe al minstens negen keer, onder
meer van de hand van Brian Haig, Jilliane
Hoffman, Andy McNab en Bob Mendes.
Of, een variant, Dag van vergelding van we-
reldseller Allan Folsom.
Femke Meijer van Arena: „We wisten dat
Vergelding een bestaande titel was, maar
daar hebben we ons niet aan gestoord. We
vonden de titel goed bij het boek van Mol
lema passen. Er verschijnen zoveel boe
ken, het opnieuw gebruiken van titels is
daardoor nauwelijks te vermijden. Vooral
bij thrillers heb je iets kernachtigs nodig.
Dan wil je een titel nog wel eens in een
zelfde soort hoek zoeken. Ik denk dat het
voor de lezer duidelijk om twee heel ver
schillende boeken gaat." Van Elburg vreest
evenmin verwarring. „De lezer van tegen
woordig zit de halve dag op internet en
kan zo uitzoeken wat wat is."
