Breytenbach geeft niet op
'L
Misdaad in de jaren zestig
Rariteiten en ongemakken in Birma
PZC Donderdag 24 juli 2008 21
De Zuid-Afrikaanse schrijver Breyten
Breytenbach is geen activist meer zoals
in de tijd van de apartheid, maar ook
als 70-jarige is hij allesbehalve
berustend. „Ik ben van plan volkomen
onverbeterlijk en onbuigzaam te
sterven."
door André Keikes
A Be zijn allemaal medeplichti-
B\ B gen aan de schande van het
\B \B leven", schrijft Breyten Brey-
W W tenbach in zijn nieuwste
boek Woordvogel, waarin romanfiguur Breyten
Woorddwaas peinzend door het bestaan gaat.
Woorddwaas heeft heel wat trekjes van de
schrijver, maar Breytenbach - de dichter en
kunstenaar - is geen man voor eendimensio
naal ego-proza. Hij heeft ruimte nodig voor
poëtische sprongen en paradoxen. De figuur
Woorddwaas en een hele rij andere alter ego's
staan hem die toe.
Woorddwaas is, als Breytenbach, een man die
zich even gemakkelijk in Zuid-Afrika beweegt
als in Parijs of New York. Hij ziet er de worste
ling van mensen, zoals hij er zelf ook een is.
Maar hij 'draagt de schaduw van een binnenwe
reld met zich mee', merkt hij ergens op en
plaatst daarmee gebeurtenissen en ontmoetin
gen in een poëtisch perspectief
Woordvogel is het tweede deel van het vierluik
The middle world quartet met werk van Breyten
bach. Eerder verscheen Intieme vreemde, waarin
hij de wortels van het schrijverschap onder
zoekt. In Woordvogel reist de verteller naar
plaatsen die voor hem herinneringen oproe
pen: Parijs, Kaapstad, de Catalaanse heuvels,
New York. Woorddwaas heeft er kleurrijke ont
moetingen, geniet van het goede leven, maar
sluit zijn ogen niet voor de nooit oplosbare on
rechtvaardigheden.
Breytenbach is geen activist meer zoals in de
tijd van de apartheid, maar het wordt snel dui
delijk dat hij ook als 70-jarige allesbehalve be
rustend is. „Elk nieuws wordt onschuldig als je
het even laat liggen." Maar zo ver moet het niet
komen als je ziet dat 'een zwarte huid geen en
kele grens pijnloos overkomt' en er 'krankzinni
ge cowboys in het Witte Huis' zitten.
Ook het internet, 'dat virtuele kerkhof, en de
niet in zwakbegaafde mensen geïnteresseerde
autoriteiten wekken nog gemakkelijk zijn woe
de. Maar met woede alleen ga je te gronde. „Je
moet blijven reizen omdat de aarde ontdekt en
herinnerd moet worden." En: „Het is goed om
deel uit te maken van de soort", schrijft Brey
tenbach, in steeds nieuwe pogingen de wereld
niet op te geven.
Ondanks al die fascinerende formuleringen en
rake typeringen overheerst in Woordvogel ech
ter toch de teleurstelling van een man op gevor
derde leeftijd, die gehoopt had dat het allemaal
anders zou gaan. Over het geweld in het nieu
we Zuid-Afrika, eendimensionaal feminisme,
journalistieke dramatiseringszucht, de domme
kermis van hedendaagse televisie, de 'verlelij-
king' van het landschap, niet uit te roeien racis
me en al even hardnekkige corruptie. En steeds
vaker voelt de verteller de nabijheid van de
dood.
Denk echter niet dat Woordvogel een heel som
ber boek is, want strijdbaar is het woord. „Ik
ben van plan 99 jaar oud te worden en dan vol
komen onverbeterlijk en onbuigzaam te ster
ven."
Breyten Breytenbach - Woordvogel. Uitgeverij Po
dium, gebonden. 368 pag. 25 euro.
BOEKEN KORT
Het oerboek van de
Nobelprijswinnaar, aldus uitge
ver MeulenhofFover Opgestaan
van de grond van José Saramago.
De Portugese schrijver was 58
jaar toen het boek verscheen. In
de jaren daarna schreef hij een
oeuvre bijeen dat hem in 1998
de Nobelprijs opleverde. In
Opgestaan van de grond vertelt
Saramago de geschiedenis van
eenvoudige landarbeiders in Por
tugal. Veel verzet en leed tegen
een achtergrond van dictatuur
tot de Anjerrevolutie alles veran
dert.
José Saramago - Opgestaan van de
grond. J.M. Meulenhoff, 18,95 euro.
In Logboek beschrijft
Harry Mulisch het ontstaan van
De ontdekking van de hemel. Ter
wijl Saddam Hussein wereldge
schiedenis schrijft met zijn inval
in Koeweit, schrijft Mulisch aan
zijn 'totaalroman'. De schrijver
noteert hoe hij het scheppings
proces van zijn boek beleeft, te
midden van een tumultueuze
tijd. 'Einde van een wonderbaar
lijk jaar, politiek vol rampen,
maar voor mij toch een annus
mirabilis', besluit Mulisch zijn
dagboek uit 1992.
Harry Mulisch - Logboek.
De Bezige Bij, 18,90 euro.
De hechte
vriendschap tussen het Arabi
sche jongetje Momo en de hoe-
renmadam Rosa stond model
voor de film La vie devant soi
met Simone Signoret als 'ma
dame Rosa'. In het oorspronke
lijke boek, nu vertaald als Een
heel leven voor je beschrijft au
teur Romain Gary het leven in
een armoedige Parijse banlieue
en de opbloeiende vriendschap
tussen Momo en Rosa. Roman
Gary, die in 1979 overleed,
schreef met zijn boek een abso
lute bestseller waarmee hij ver
scheidene literaire prijzen won.
Romain Gary - Een heel leven voor je. De
Arbeiderspers, 17,95 euro.
William C. Gordon -
De dode in smoking.
Vertaling Anke ten
Doeschate. Signa
tuur, 17,95 euro.
door Fred Monsma
aat maar, dat kan
ik beter", zei Willi
am C. Gordons
1 echtgenote toen de
ze al weer heel wat jaren te
rug zei dat hij een roman wil
de schrijven. Zo'n advies zegt
meestal niet zo veel, maar
wel als je weet dat het van Isa
bel Allende (beroemd van
o.m. Het huis met de geesten)
komt.
Toch heeft haar man niet
naar Isabel geluisterd en getui
ge het zojuist verschenen De
dode in smoking gelukkig
maar. De hoofdpersoon in dit
misdaadverhaal in de stijl van
(wijlen) Raymond Chandler
en Dashiell Hammett is al
dood wanneer het allemaal
begint. Reginald Rockwood
III komt om het leven bij wat
een tragisch ongeval lijkt.
Maar in een misdaadroman is
zoiets natuurlijk niet wat het
lijkt, anders kan de schrijver
er direct mee ophouden.
Een kroegmaat van Reginald,
Samuel Hamilton, gaat als
een ware privé-detective op
zoek naar de waarheid. Die
speurtocht speelt zich af in
een door Gordon op fraaie
wijze neergezette omgeving
barstensvol mooie locaties -
alle in San Francisco -, het
ene na het andere kleurrijke
personage. Het verhaal speelt
in een tijd die ook al iets
extra's te bieden heeft: begin
jaren zestig als de Kennedy's
het voor het zeggen hebben
in de Verenigde Staten.
De wijze waarop William C.
Gordon erin slaagt China
town te tekenen met veel Oos
terse hoofdrolspelers - onder
anderen Meneer Song en de
geheimzinnige Chinees Xing
Ying, naast hen kroeguitbaat
ster Melba, haar dochter
Blanche en stille vennoot
O'Hara - maken De dode in
smoking tot een meeslepend
avontuur. Gelukkig maar dat
William de goede raad van
zijn Isabel in de wind heeft
geslagen. Dan zouden fans
van misdaadromans het im
mers zonder deze 'bijzondere
dode' hebben moeten doen.
Guy Delisle - Birma.
Uitgeverij Oog
Blik. 24,95 euro.
door Jan Kuys
u
itgeverij Oog
Blik heeft een verta
ling uitgebracht
van het vorig jaar
in Frankrijk verschenen Bir
ma van de Canadees Guy De
lisle. Tekenaar en verteller
Guy Delisle heeft Birma
(weer zo'n knoepert van 264
bladzijden) op een haast klas
sieke manier heeft ingedeeld.
De meeste bladzijden tellen
keurig zes tekeningen, soms
afgewisseld met andere forma
ten, opdat de lay-out niet al
te saai wordt. Het verhaal ver
schijnt in grijstinten. Door
sommige tekeningen te beper
ken tot de hoofdlijnen en an
dere wat meer details te ge
ven, houdt Delisle de pagina's
levendig.
De levenspartner van de teke
naar, Nadège, wordt voor Art
sen zonder Grenzen uitgezon
den naar de totalitaire staat
Birma (Myanmar), waar hulp
verleners onder moeilijke om
standigheden hun werk
doen. Delisle gaat mee als
huisman. In die hoedanig
heid zorgt hij voor zijn zoon
Louis en kan hij in vrije uren
zijn ervaringen verwerken in
dit autobiografische beeldver
haal.
Een kijkje achter de scher
men van dit dictatoriaal gere
geerde land is vanzelfspre
kend een boeiende ervaring.
Delisle heeft een forse dosis
humor en slaagt erin zijn ver
bazing over het leven in dit
ontwikkelingsland knap weer
te geven. Birma verveelt geen
seconde ook al is 'een jaar uit
het leven van Guy Delisle in
Birma' niet bijster spannend..
Delisle heeft eerder al zijn be
levenissen in Noord-Korea
Pyongyangen China Shen
zhenin beeldromans vastge
legd en bewijst in Birma een
onderhoudend verhaal te
kunnen vertellen. Zelfs in te
keningen die soms eerder een
knullige indruk maken dan
dat ze de ogen strelen. Het zij
Delisle vergeven: een jaar
lang zo'n beetje zes tekenin
gen per dag maken is op zich
zelf al een hele opgave.
Breyten Breytenbach: „Elk nieuws wordt onschuldig als je het even laat liggen.
