'Zulke leiders zie je maar
1 O I Vrijdag 18 juli 2008 PZC
Beeidmontage met een eerder
dit jaar gemaakte foto van
Nelson Mandela, tekst uit
.zijn inauguratierede in .1994
en een van 25 gesigneerde
litho's die in 20Q3I gemaakt
zijn. Op de litho's staat Afrika
^geheeld in de palm van de
rechterhand van Mandela.
Elk ervan is voorzien van
een van de teksten waarin
H
verblijf in de gevangenis
op Robbeneiland zijn
idéalen en denkbeelden
verwoordde.
Nelson Mandela wordt
vandaag 90 jaar. Hij geldt als
een van de grootste
staatsmannen van het
moderne Afrika, ook omdat
hij zich niet aan de macht
bleef vastklampen.
„Mandela is echt de
positieve uitzondering."
door llona Eveleens en Chris Halkes
foto's EPA
Zijn befaamde Mande-
la-jive is niet meer
te zien. Het lichaam
van Nelson Mandela
is te zwak geworden
voor zijn typerende
dansje. Maar bij een vroeg verjaar
dagsfeest, onlangs in Londen, wa
ren geest en stem helder als altijd.
Nelson Mandela is voor alle huids
kleuren in Zuid-Afrika de vader
des vaderlands. Hij heeft de status
van heilige bij de tientallen miljoe
nen armen in andere Afrikaanse
landen, die moeten leven met egoïs
tische, gewetenloze dictators. Voor
de rest van de wereld is hij een
icoon, een figuur om hoop aan te
ontlenen.
Mandela was politiek gevangene,
president, bokser, advocaat, vrij
heidsstrijder en staatsman.
Zijn huidige vrouw Gra^a zei eens
in een zeldzaam interview dat hij
'door de wereld als een heilige
wordt beschouwd, maar in werke
lijkheid een gewone man is'. Dat
bleek tijdens zijn politieke loop
baan, maar wordt in odes aan hem
meestal achterwege gelaten.
Zo faalde hij herhaalde malen als
bemiddelaar in Afrikaanse conflic
ten door zijn gebrek aan geduld.
Hij staat bekend om zijn woede-uit
barstingen. Mensen die hem goed
kennen, maken zich dan razend
snel uit de voeten.
Nelson Mandela werd in 1994
Zuid-Afrika's eerste zwarte en de
mocratisch gekozen president. Hij
leidde de overgang van apartheids-
staat naar 'regenboognatie'. Het luk
te hem de blanke Zuid-Afrikanen
ervan te overtuigen dat er geen
wraak op hen zou worden geno
men. De arme zwarte Zuid-Afrika
nen gaf hij hoop op een betere toe
komst.
Al na één ambtstermijn stapte hij
op als president om plaats te ma
ken voor een jongere leider. Dat
was voor Afrika ongehoord. Mande-
la is, met Kenneth Kaunda van
Zambia en Julius Nyerere van Tan
zania, een van de weinige postkolo
niale Afrikaanse staatshoofden die
vrijwillig opzij stapten. Bijna stee
vast blijken Afrikaanse leiders -
zelfs zij die een verzoenende, gema
tigde start maken, zoals Robert Mu
gabe in Zimbabwe en Mwai Kibaki
in Kenia - niet bereid hun macht
weer in te leveren. Desnoods met
gebruik van grof geweld, klampen
zij zich tot de dood toe daaraan
vast.
„Nelson Mandela is echt dé positie
ve uitzondering", zegt Manfred
Kets de Vries, psycho-analyticus en
leiderschapsdeskundige. „Zulke lei
ders zie je zelden. Hij ontleent zijn
identiteit als leider aan een streven
naar reparatie en opbouw, waar de
meeste leiders die ontlenen aan
zucht naar vergelding."
Voor een zeer groot deel schrijft de
hoogleraar aan een prestigieus on-
derzoeks- en onderwijsinstituut in
Parijs dat toe aan de positieve waar
den die Mandela van zijn ouders
heeft meegekregen. Daardoor leid
de zijn langdurige gevangenschap
niet tot het 'Graaf van Monte
Cristo-effect', een allesoverheersen
de wraakzucht. „Integendeel", ver
telt Kets de Vries die in Zuid-Afrika
voormalige medegevangenen van
Mandela gesproken heeft. „Hij trad
op als leraar voor zijn medegevan
genen. Zij spraken daar jarenlang
intensief over de nieuwe maat
schappij die zij tot stand wilden
brengen, de 'Rainbow Society'. Als
je daarna dan op hoge leeftijd presi
dent wordt, laat je dat ideaal nog
moeilijk vallen. Dan ga je daarvoor,
en daarvoor alleen."
„Mandela is een charisma toege
dicht, en hij is daarnaar gaan le
ven", zegt Anton Dekker van het
Nederlands Instituut voor Zuide
lijk Afrika. „Hij was toen hij gevan
gen zat een mythe, en de mythe is
uitgekomen." Dat is vooral te dan
ken aan zijn karakter, stelt Dekker.
„Hij beschikt over een grote zelfbe
heersing. Hij draagt, na die gevan
genschap waaronder een jarenlang
zeer streng regime, wel degelijk een
woede in zich. Dat bleek een keer
bij een uitval naar oud-president
De Klerk. Maar ondanks alles is
