Kieren en gaten i
de werkelijkhei
spectrum 26
PZC
Zaterdag 12 juli 2008
door Jaap Coedegebuure illustratie Martien Bos
Op initiatief van de VPRO
en uitgeverij Nieuw Am
sterdam begon in 2005 het
verhalenproject Duizend
Woorden. Van de vele in
zendingen werd er elke week één door de
auteur voorgelezen in het radioprogram
ma De Avonden. Het beste verhaal van de
maand verscheen op de Achterpagina van
NRC Handelsblad.
Drie jaar en 1.500 verhalen verder valt er
melding te maken van twee mijlpalen: er
is een bundel met bijdragen van deelne
mers en juryleden (onder wie Rascha Pe
per, Sanneke van Hassel en Thomas Ver-
bogt) en NRC Handelsblad kondigde twee
weken geleden aan met de serie te stop
pen. De radio-uitzendingen gaan gewoon
door, bovendien is er ook nog de website
duizendwoorden.nl.
Elke Geurts, die als eerste een verhaal voor
de microfoon mocht voorlezen, kwam on
langs met een heel boek. Er staan tien ver
halen in en die tellen allemaal een veel
voud van duizend woorden. Zijn ze ook
beter dan het geslaagde radiodebuut?
Laten we eens zien. In haar eersteling,
Vrouw Linsen, wist Geurts van de nood
van de beperkte omvang een deugd te ma
ken. Het krappe bestek stimuleerde haar
tot uitvergroting van het detail. Dat detail
zit hem hier in de manier waarop de kloof
tussen een vroegwijs meisje en haar boerse
moeder zichtbaar wordt. Het kind spreekt
ABN, moeder dialect. Het kind registreert
met walging hoe de moeder verslonst en
vervuilt, hoopt dat ze gauw zal doodgaan
en ziet haar wens tenslotte bewaarheid.
Vervolgens wordt zij het mikpunt van de
zelfde dorpse roddels die indertijd over
moeder de ronde deden: 'Vrouw Linsen
heeft luizen'. Vaag blijft, waarschijnlijk
met opzet, of de observaties van de hoofd
figuur op waarheid berusten of voortko
men uit haar verbeelding. Wat verder op
valt, is dat ze zichzelf waarneemt als was
ze een ander. Ze heeft het over 'de doch
ter' waar de lezer 'ik' zou verwachten.
Het zijn de drie zojuist genoemde elemen
ten - het inkleuren van de werkelijkheid
met dagdromen en fantasieën, een ver
vreemdende gespletenheid die zich van de
doorgaans toch al wereldvreemde en geïso
leerd levende personages meester maakt
en de moeizame verhouding tussen kin
deren en ouders - die naar voorbeeld
van Vrouw Linsen de thematiek van Het
besluit van Dola Korstjens domineren.
Kenmerkend is het titelverhaal over
een alleenwonende vrouw, die er net
als wijlen haar moeder een gewoonte
van maakt haar plas op te houden. Op
haar 30ste verjaardag gaat ze een stap
verder: ze zou eigenlijk al dood moeten
zijn, maar rekt het echte sterven even
op, net zoals ze haar blaas toeknijpt.
In haar zonderlinge gedrag lijkt deze Do-
la op de dikke Wilmud Wans, als jonge
man een veelbelovend sterrenkundige,
maar na de voltooiing van zijn studie zo
danig vastgekleefd aan zijn Limburgse
geboortegrond en een door zijn moe
der opgescharrelde Poolse bruid, dat
er van zijn carrièreperspectieven
niets meer terechtkomt.
Wilmud probeert nog een wen
ding aan zijn bestaan te geven
door een vriendin uit de virtuele
wereld van Second Life om te tove
ren tot een vrouw van vlees en
bloed. Maar wanneer hij haar in
levenden lijve ontmoet, voelt hij
al zijn energie verdampen.
Het zijn bleke levens
waarin Elke Geurts
ons binnenvoert. On
danks de wil van de
slachtoffers er toch nog wat van te
maken, krijgen ze een steeds fletser
aanzien. Het gebrek aan kleur en
sprankeling wordt nog versterkt door de
plaatsen waar deze verhalen zich afspelen:
desolate buitenwijken, troosteloze flatge
bouwen en vale huurkamers vormen het
decor. Zoveel zwartgalligheid lijkt wel
een reprise van het sombere proza anno
1900, geschreven door pessimistische au
teurs als Marcellus Emants en Frans Coe-
nen.
Maar die conclusie is al te gehaast. Geurts
heeft gevoel voor de humor die schuilt in
de overdrijving, als het moet tot in het ab
surde en groteske. Waar de genoemde
zwartkijkers van een eeuw geleden de reali
teit weergaven in zijn allerplatste dimen
sie, gaat zij op zoek naar de kieren en ga
ten die zicht geven op een werkelijkheid
Elke Geurts.
waarvan men niet weet of die echt is of ge
droomd. Soms bieden deze nooduitgan
gen de personages een mogelijkheid even
te ontsnappen, maar vaker leiden ze tot
een nog benauwender isolement.
Twee valkuilen moet de onmiskenbaar ge
talenteerde Elke Geurts voortaan zien te
vermijden: de neiging haar onderwerp
met minieme variaties te blijven herhalen
en de hang naar wijdlopigheid. Dat laatste
zie je des te beter als je deze tien nieuwe
verhalen naast dat allereerste van duizend
woorden zet.
Elke Geurts - Het besluit van Dola Korstjens. Uitge- 1
verij Nieuw Amsterdam. 192 pag. 16,50 euro.
De beste verhalen van Duizend Woorden. Uitgeverij j
Nieuw Amsterdam. 159 pag. 14,90 euro.
door Aletta Schweigmann-Snoekc
van de leugen waarmee ze hier is binnengeko
men. Het baantje vereiste namelijk een rijbewijs
en dat heeft Stella niet. Ze vreest dan ook het
moment dat ze Martin ergens naartoe moet
brengen.
Het is niet het enige dat haar verontrust. Alleen
al de omgeving oogt vijandig. Ze verdwaalt
voortdurend in het grote huis en in de diverse
tuinen. En na de eerste nacht in de haar toegewe
zen cottage krijgt ze last van allergie. Maar haar
voornaamste problemen zijn toch de mensen.
Rachel Cusk is erg goed in het beschrijven van
de kwetsbaarheid van haar hoofdpersoon. Ze
geeft steeds ook heel subtiel aan hoe de vlag er
bij hangt in de onderlinge verhoudingen, waar
meteen al bij het eerste contact spanning in
sluipt. Vooral als het gaat om Stella en de vrouw
des huizes. De kleine nuances zijn erg belangrijk.
Een misverstand kan zomaar ontstaan.
Stella's gevoel van onbehagen neemt nog toe na
haar kennismaking met een paar dorpsgenoten,
die de familie Madden kennelijk niet goed ge
zind zijn: 'Madden', zei hij opeens. 'Mad. Gek.
Snap je 'm?'
Het buitenleven, een van de oudere boeken van
Rachel Cusk, dat oorspronkelijk in 1997 ver
scheen, verveelt geen moment. De waardering
voor dit verhaal groeit nog als het al uit is. Pas
dan besef je namelijk hoe origineel het in elkaar
steekt.
Rachel Cusk, die door het tijdschrift Granta ver
kozen werd tot een van de twintig beste jonge
Britse auteurs, kreeg er de Somerset Maugham
Award voor.
Stella zegt haar baan in Londen op,
schrijft afscheidsbriefjes aan haar fami
lie en stapt op de trein naar een afgele
gen dorpje in Sussex, waar ze nooit
eerder is geweest. In Het buitenleven
vertelt Rachel Cusk het verhaal van een jonge
vrouw die een nieuw leven begint.
Waarom Stella al haar schepen achter zich heeft
verbrand, is niet duidelijk. Ze praat niet graag
over het verleden. Ze is aangenomen door de ex
centrieke familie Madden om voor de gehandi
capte tiener Martin te zorgen. Maar Stella is daar
niet voor toegerust, zo lijkt het. Niet voor het le
ven op het platteland en ook niet voor de om
gang met de mensen bij wie ze in huis komt.
Onzeker en onhandig stuntelt Stella zich door
haar nieuwe leven, zich af en toe angstig bewust
R ich.! r
Het buitenleven1
Rachel Cusk Het
buitenleven. Vertaling
Marijke Versluys.
Uitgeverij De Bezige
Bij. 380 pag. 19,90
