spectrum is
PZC
Zaterdag 12 juli 2008
Met spoed gevraagd
Een populair souvenir in
de museumshop van het
Legermuseum in Delft is
het 'ongeschikt T-shirt'.
Na een rondgang langs de
tentoonstelling over recen
te vredesmissies is de le
gergroene parodie op de
wervingsreclame van de Koninklijke Land
macht voor veel bezoekers een lollige af
sluiter.
In de tv-spotjes krijgen onverschrokken,
sportieve jongens en meiden een kruisje in
het vakje 'geschikt'. Luie bankhangers en
schietgrage pubers krijgen na de vraag
'Kun jij de landmacht aan?' een kruisje bij
'ongeschikt'. Volgens de leverancier in Rot
terdam worden landelijk ongeveer drie
keer zoveel 'ongeschikt'-shirts verkocht.
Het Legermuseum is een uitje op de laat
ste schooldag van de 'schakelopleiding' tus
sen vmbo en krijgsmacht van het Mond-
riaancollege in Den Haag. Vijf korte blon
de koppen met beginnende spierbundels
in korte mouwen koesteren zich in de zon
op een bank bij de ingang. Musea zijn niet
zo hun ding. Terwijl de rest van de klas
binnen langs pantservoertuigen en unifor
men slentert, houden ze een lange rook
pauze en wachten tot ze naar de barbecue
mogen, waarmee het schooljaar wordt af
gesloten. Hun loopbaankeuze staat al vast.
Tom van den Broek begint na de zomer
aan de opleiding tot marinier. „De mees
ten willen bij de mariniers en halen het
niet", meldt hij trots achterovergeleund.
Eén van de leraren is ex-marinier. Die
heeft mooie verhalen verteld. Desmond
Niersman wordt in september precies 17V2,
de minimum leeftijd om aan een carrière
binnen de krijgsmacht te beginnen. Dat
wil hij al sinds hij klein was. Moeilijk uit te
leggen dat gevoel, vinden ze allemaal. „We
zijn gewoon grote kinderen. We spelen
oorlogje. Vroeger deden we dat met takjes
als wapen, straks echt", poogt Mick Boven
lander, de langste met het kortste haar.
Het aantal klassen Vrede en Veiligheid aan
het Mondriaan was dit jaar kleiner dan het
jaar ervoor. Ook komend jaar begint het
schakel jaar met vier klassen in plaats van
de gehoopte vijf De intensieve samenwer
king met de banenwinkel van defensie in
Rotterdam ten spijt. Dat defensie de scree
ning voor de opleiding heeft verlicht, de
psychologische test weegt minder zwaar,
baatte ook niet. Het is een domper voor de
krijgsmacht, die zit te springen om nieuwe
rekruten. Op dit moment is het personeel
stekort ongeveer 6.500 mensen op een to
taal van 46.000 militairen.
Docent Eric Smit noemt de teruglopende
belangstelling het 'Uruzgan-effect'. „Als de
lijkkisten thuis komen, krijg je een dip in
je sollicitantenbestand." Zelf stapte hij na
twaalf jaar bij de landmacht over naar het
onderwijs. Het aanbod sportdocent te wor
den, kwam precies op het juiste moment
toen zijn vrouw zwanger was. „Als ik was
gebleven, had ik nu misschien in Afghanis
tan gezeten. Je kunt geen kind opvoeden
als je steeds weg bent. Mijn gezin staat
voor mij gewoon bovenaan. Je hoort zó
vaak dat mensen terugkomen van uitzen
ding en hun relatie naar de kloten is."
Het aantal vacatures bij defensie stijgt
blijkt uit de laatste cijfers. Zowel in- als uit
stroom vallen tegen. Steeds meer ervaren
militairen kiezen voor een carrière in de
burgermaatschappij, waar ze door de ge-
Het personeelstekort bij defensie is voorlopig onoplosbaar.
De instroom blijft tegenvallen. De uitstroom ook, want die
groeit alleen maar. „Ik denk dat we niet eens in staat zijn de
verplichtingen in Uruzgan waar te maken."
door Marloes de Koning foto's ANP
spannen arbeidsmarkt zo aan een baan
kunnen komen. Daardoor stijgt de werk
druk voor de achterblijvers. Staatssecreta
ris Jack de Vries van Defensie presenteerde
dit voorjaar een ambitieus actieplan voor
Werving en Behoud, met maatregelen om
het gemakkelijker te maken een militaire
loopbaan te combineren met jonge kinde
ren. Militairen die meerdere keren op uit
zending zijn geweest, zouden bijvoorbeeld
een uitzending mogen overslaan.
Bovendien moet de trots terug, benadrukt
De Vries in interviews. Hij vindt het jam
mer dat na het afschaffen van de opkomst
plicht de militaire uniformen in Nederland
uit het straatbeeld zijn verdwenen. Wie op
vrijdagmiddag bij de poort van de officiers
opleiding in Breda staat, ziet vrijwel nie
mand in uniform naar buiten komen.
Aan de professionaliteit van de wervings
campagne ligt de misère niet. Defensie is
de afgelopen maanden overladen met prij
zen voor de gelikte multimediacampagnes.
Die worden onder meer gevoerd via
tv-schermen, op waterkoelers in school
kantines en op de weblog GeenStijl. Een
verslaggever van GeenStijl ging mee op oe
fening in de sneeuw in Noorwegen om tij
dens een koudweertraining te testen of hij
geschikt is voor de landmacht en tijdens
het EK-voetbal mocht hij stunten met een
oranje geverfde tank.
Voor de mbo'ers in de schakeljaren wordt
alles uit de kast gehaald ze over te halen
bij de krijgsmacht te solliciteren, vertellen
ze met glimmende ogen. De marine ver
zorgde halverwege het jaar een 'static
show', een demonstratie van voertuigen
en wapens. Ze mochten mee op een onder
zeeër en tijdens oriëntatiedagen op kazer
nes of bij de marine scheert af en toe een
helikopter over. Een deel van de lessen
wordt op kazernes gegeven. Onderdeel
van het schooljaar zijn twee praktijkstages,
inclusief een bivak in de bossen. „Lachen
om een keer mee te maken", vertelt mili
tair in spe Van den Broek, ,,'s Ochtends
met losse flodders uit je bed geschoten
worden."
Tijdens zijn landmachtstage zag hij films
die militairen zelf met hun mobiele tele
foon hebben gemaakt in Uruzgan. Het zijn
beelden die een slagje heftiger zijn dan
wat de gemiddelde Nederlander via tv
meekrijgt. „Ik wil dat gewoon meema
ken." Over de risico's: „Als ik doodga, heb
ik er zelf niet zoveel last van. Ik wil alleen
niet allebei mijn poten kwijtraken."
Meer spektakel leidt echter niet
vanzelf tot meer manschap
pen. Defensie moet het stoe
re imago niet verder opkrik
ken, denkt Annelies van Vianen, hoogle
raar arbeids- en organisatiepsychologie aan
de Universiteit van Amsterdam. Uit Bel
gisch onderzoek blijkt dat beroepsmilitai
ren vooral afhaken omdat de realiteit veel
saaier is dan verwacht. „Dat onrealistische
beeld van opwinding en actie wordt be
wust in stand gehouden. Ze zouden ook
de rol van hulpverlener kunnen benadruk
ken, of de discipline die vereist is."
Het probleem van defensie is dat de werke
lijkheid niet zo mooi is als in de reclame
filmpjes, zeggen verontruste (ex)militai-
ren. Op missie in Uruzgan klinkt span
nend, maar die kannibaliseert door geldge
brek het werk in vredestijd. „De missie in
Uruzgan werd ingeschat op zo'n 300 mil
joen euro en kost inmiddels ongeveer een
miljard. Dat kan het leger niet trekken.
Tijdens een door de Koninklijke Marine georganiseerd bivak op Texel doen scholieren
mee aan een landingsoefening op het strand. De oefening maakt deel uit van de opleiding
Vrede Veiligheid, waarbij jongeren zich kunnen oriënteren op werken bij de marine.
Daarom gaat het dus steeds beroerder",
zegt generaal buiten dienst Hans Couzy.
Hij is voorzitter van de Federatie van Ne
derlandse officieren en middelbaar en ho
ger burgerpersoneel bij defensie
(FVNO/MHB).
Couzy somt op: oefeningen worden ge
schrapt, er is minder munitie om te oefe
nen en voertuigen staan stil bij gebrek aan
reserveonderdelen. Dat is 'verschrikkelijk
demotiverend' voor beroepsmilitairen die
in vorm willen blijven. „Een dienstplichti
ge vond het prima als een oefening werd
geschrapt. Maar de beroeps die hier zijn le
vensvervulling van maakt, ziet een organi
satie die aftakelt. Die zal minder geneigd
zijn te verlengen als zijn contract afloopt."
Het knelt vooral in de rangen van onderof
ficieren. Voorzitter Jean Debie van de
grootste militaire vakbond VBM-NOV ziet
het 'ervaringslek' als grootste, en groeiend,
probleem. „Mensen met de kennis en de
bagage om hun functie te kunnen uitoefe
nen, lopen weg."
Wat overblijft, is een leger dat al jaren niet
op volle sterkte is en dat de komende tijd
ook niet op sterkte zal raken. Tot 2010, het
jaar waarin Nederland ophoudt een hoofd
rol te spelen in de oorlog in Afghanistan,
groeit het personeelstekort bij de krijgs
macht eerder dan dat het afneemt, schat
ten de meeste deskundigen. Vanaf dat jaar
helpt wellicht de verslechterende econo
mie. Traditioneel kiezen veel mensen voor
de zekerheid van een loopbaan in het le
ger als de conjunctuur daalt.
Als de mensen er niet zijn, moeten dan de
ambities omlaag? Minder missies, niet mee
doen op het hoogste geweldsniveau? Mili
tairen antwoorden op die vraag standaard
dat er gewoon meer geld naar defensie
moet. Problemen zijn er om opgelost te
worden. Desnoods door taken aan bedrij
ven uit te besteden, wat ondanks waar
schuwingen van juristen in toenemende
mate gebeurt.
Het kabinet heeft zijn antwoord over deze
regeerperiode heen getild. Het defensie
budget en de Nederlandse militaire ambi
ties liggen té gevoelig binnen de coalitie.
Terwijl het CDA een structurele verhoging
van het defensiebudget voorstaat, heeft de
PvdA weinig geloof in militaire oplossin
gen.
Het compromis is een interdepartementa
le werkgroep die anderhalfjaar lang 'ver
kent' wat de militaire ambities van Neder
land zouden moeten zijn en welk budget
daarvoor nodig is. De werkgroep laat stu
dies verrichten naar de internationale ont
wikkelingen én naar de kansen van defen
sie op de arbeidsmarkt. De uitkomsten van
deze Verkenningen vormen munitie voor
de volgende verkiezingscampagnes.
Volgens oud-bevelhebber Hans Couzy zijn
de Verkenningen echter 'je reinste flauwe
kul'. Het is volgens Couzy nü vijf voor
twaalf „Het wringt bij de vitale delen zo
als helikopters en Fi6's. Schaarse categorie
ën, waar je niet meer in vervanging kunt
voorzien. Ik denk dat we niet eens in staat
zijn de verplichtingen in Uruzgan waar te
maken."
Een hoger ambitieniveau dan het huidige
lijkt hem sowieso onhaalbaar. „Dat zou de
grenzen te boven gaan van wat te werven
is." Een 'militaire cultuur' ontbreekt in Ne
derland. „Wij zijn van de dominee en de
koopman. Oorlog voeren deden we in het
verleden al het liefst met huursoldaten."
