n spectrum
Half acht 's morgens op een door
deweekse dag. Op het perron
van Station Hollands Spoor in
Den Haag hebben rokers zich
in een cirkel van 1, maximaal 3 meter om
een paal verzameld. Voorbijgangers kijken
meewarig naar het groepje. De rokers wis
selen blikken van verstandhouding. Wie
hier staat, is een volhouder. Waarom laten
ze hun ruimte zo beperken? Een van de ro
kers haalt haar schouders op. „Alsof ik een
keuze heb. Als je 3 meter van de paal af
gaat staan, krijg je al gezeur." Ze zegt dat
verzet geen enkele zin heeft. „Je hebt geen
poot om op te staan als iemand zegt dat
het zijn gezondheid schaadt."
PZC
Zaterdag 28 juni 2008
roker een mak schaap
Pijn op de borst. Rode, tranende
ogen. Knallende koppijn. De jon
ge werkneemster met astma en
rookallergie vroeg na een drin
gend doktersadvies haar leiding
gevende een einde te maken aan het ge-
rook in de kantoortuin. Ook haar rokende
collega's had ze over haar klachten verteld.
Ze herinnert zich hoe felle discussies met
de rokers volgden. „De een zei: 'Zo kan ik
niet werken, dit is het einde van mijn crea
tiviteit'. Ik zei: Zo kan ik niet leven. Je wilt
elkaar serieus nemen, maar aan het eind
van het liedje sta je toch lijnrecht tegen
over elkaar."
Het lijkt in het huidige klimaat ondenk
baar dat de niet-roker niet meteen gelijk
krijgt. Pas zeven jaar geleden, toen de werk
neemster het roken op het werk aankaart
te, was het motto: 'Roken, daar komen we
samen wel uit'. Niet dus. Pas toen een nieu
we leidinggevende het roken in de kan
toortuin simpelweg verbood, was de dis
cussie gesloten. Het wettelijke recht op
een rookvrije werkplek moest toen nog
worden ingevoerd, net als het rookverbod
in treinen en op stations.
Jarenlang leek roken de norm. Op het
werk, in overheidsgebouwen en zelfs in
ziekenhuizen werden sigaren en sigaretten
gerookt. In 1970 rookte 60 procent van de
Nederlanders boven de 15 jaar, nu staat dat
percentage al een aantal jaar op 28 procent.
Hollywood leverde jaren een voorbeeld
dat de hele westerse wereld graag volgde.
Stoere mannen rookten, liefst als een
schoorsteen. Rokende vrouwen waren zelf
standige, sensuele wezens. Zoals actrice
Mariene Dietrich, die op menig foto met
een hooghartige houding diep inhaleert en
de rook rond haar gezicht laat cirkelen.
Beelden van rokende sterren zijn vandaag
de dag zeldzaam. Eind jaren negentig
noemde de daarvoor kettingrokende
James Bond roken 'een smerige gewoon
te'. In eigen land verklaarde Katja Schuur
man te stoppen omdat haar huid er zo le
lijk van werd. Ook de 'gewone' Nederlan
der nam steeds meer afstand van de siga
ret. Sinds 1990 was roken al verboden in
overheidsgebouwen en publieke ruimtes.
Het groeiende aantal berichten over de
schadelijkheid van (mee)roken, leidde er
toe dat in 2001 het percentage rokers was
gehalveerd ten opzichte van 1970.
Inmiddels kan de roker vrijwel nergens
meer vrijuit roken. Ook op terrassen
wordt hem of haar steeds vaker gevraagd
'de rook de andere kant op te blazen'.
„Soms lijkt het wel rokertje pesten", zegt
een rokende man op een Haags terras. „En
van dat betweterige toontje van niet-ro-
kers word ik een beetje gek."
In 2002 werd de tabakswet van twaalf jaar
daarvoor aangescherpt. Het idee 'Roken,
daar komen we samen wel uit', werd defi
nitief losgelaten. De nieuwe wet voorzag
onder meer in een uitbreiding van het ver
bod op tabaksreclame (op televisie mocht
er al niet meer geadverteerd worden voor
rookwaar). In overheidsinstellingen- en ge
bouwen werd tabaksverkoop verboden en
jongeren onder de 16 mochten geen siga
retten meer kopen. In 2004 kwam daar het
recht van werknemers op een rookvrije
werkplek bij. In hetzelfde jaar werden de
asbakken in treinen dichtgeschroefd.
Juist dat laatste zou, zo was de verwach
ting, op groot verzet van rokers stuiten.
Op wat gemor na, gebeurde er niets. Het
verbaasde ook Els Borst, van 1994 tot 2002
minister van Volksgezondheid tijdens de
kabinetten Paars I en II en fel gekant tegen
roken. „Toen roken in het openbaar ver-
Historie antirookmaatregelen Nederland
Tabakswet:
verboden te roken
j in publieke ruimtes
Waarschuwing: j
Roken brengt de f.
gezondheid ern
stige schade toe
2004: Rookverbod op werkplek en in openbaar vervoer j
1960
1970
1980
1990
2000
infographic: ANP bron: bat, min vws, stivoro
Rookverboden in Europese Unie
Totaal rookverbod
Invoering g Rookverbod openbare
;2007 ruimten/werkplek
Zweden
''rookverbod in 8 van 16 deelstaten
NB: roken is in de meeste landen wel toegestaan in aparte
afgesloten ruimtes
voer niet meer mocht, reisde ik vaak met
de trein. Ik was al minister af, maar ver
wachtte toch felle reacties. Mensen zeiden
me hooguit dat ze blij waren dat de trein
zo fris rook."
Volgens Borst was het rookverbod in de
treinen de omslag in het denken over ro
ken. „Daardoor drong het besef door dat
er echt iets was veranderd."
De 'grote klappen' kwamen na haar aftre
den, zegt Borst. Maar, erkent ze, het kli
maat waarin roken kon worden uitgeban
nen zonder al te veel ophef van de tabaks
industrie en fanatieke rokers, werd tijdens
haar ministerschap geschapen. Een belang
rijke doorbraak voor 'antirookminister'
Borst was het Europese verbod op reclame
voor tabak. De Tweede Kamer steunde
haar. Met collega-ministers Gerrit Zalm en
Annemarie Jorritsma, beiden liberaal én ro
ker, moest ze strijd leveren. Jorritsma had
als minister van Economische Zaken reke
ning te houden met de tabaksindustrie en
Zalm moest als minister van Financiën de
inkomsten voor de staat veilig stellen. De
staat ontving in 2007 2,2 miljard euro aan
tabaksaccijnzen.
Waarom zette Borst, als D66'er een voor
stander van individuele vrijheden, door?
„Bij mijn aantreden vroeg ik naar de meest
infographic: ANP bron: Europese Commissie
voorkomende doodsoorzaken. Roken
scoorde ontzettend hoog. Dan kun je niet
anders concluderen dan dat roken aange
pakt moet worden." Ze worstelde wel met
haar liberale uitgangspunten. „Op dat vlak
gaat het huidige rookverbod zelfs mij wat
te ver. Van die kleine, bruine kroegjes,
waar iedereen, inclusief de eigenaar rookt,
en verder geen personeel in dienst is, hoe
ven van mij niet per se rookvrij te worden.
Mits er maar een groot bord met 'hier
wordt gerookt' op de deur hangt."
Zo is de roker in razend tempo zijn terrein
verloren. Eerst het kantoor, toen het sta
tion en nu, als sluitstuk, het café en restau
rant. De stoere roker is een paria. Hoe kon
dat gebeuren? „Mensen zijn kuddebees
ten", zegt Theodor Holman, columnist,
schrijver, ex-roker en fel tegenstander van
het rookverbod in de horeca. Hij ziet het
komende rookverbod als onderdeel van de
maatschappelijke tendens de vrijheden
van burgers in te perken. „Er wordt gemor
reld aan de vrijheid van meningsuiting, we
geven onze privacy op omdat dat beter
voor onze veiligheid zou zijn. We mogen
geen gloeilampen meer kopen en nu
wordt ons verboden in een café te roken.
Het rookverbod wordt gebracht als gezond
heidsmaatregel, dus komen er geen men
senmassa's in opstand. Het is niets anders
dan het opleggen van normen en ideeën
van de overheid aan de publieke ruimte."
Ook Chip Huisman, socioloog aan de Uni
versiteit van Amsterdam en bezig met een
onderzoek naar rook-, alcohol en drugsge
bruik onder jongeren, wijt het snelle tem
po waarin roken een taboe wordt aan
'doorgeschoten gezondheidsidealen'. „We
hebben houvast nodig", zegt Huisman.
„Daarom willen we geloven in het maakba
re lichaam, het eeuwige leven. Daar past
roken niet bij." Hij wijst erop dat al in de
jaren vijftig bekend was dat roken schade
lijk is. Bijna niemand vond dat een pro
bleem. „Nu accepteren we dat niet meer.
De invloed van de medische wereld groeit.
Medici, de farmaceutische industrie en po
litici maken van roken een psychische ziek
te. Met als genezing een pil."
Met wetenschappelijke statistieken wordt
dat nog onderstreept, zegt Huisman. Daar
bij wordt volgens hem niet zelden overdre
ven. „Het is maar hoe je een boodschap
brengt. Volgens cijfers van de Europese
Unie sterven elk jaar 80.000 mensen aan
de gevolgen van meeroken. Dat klinkt hef
tig. Als je dat al kunt meten, is het eigen
lijk weinig: een kans van 0,016 procent."
Net als andere critici van de antirooklobby
wijst Huisman daarnaast op 'de conserva
tieve politieke wind' die roken zo impopu
lair maakt. „Het gaat er heel primair om
hoe machthebbers de samenleving willen
indelen. Door de roker permanent in een
kwaad daglicht te stellen, door te zeggen
dat hij een loser is, niets waard is, een
slecht mens is omdat hij rookt, wordt dat
de status quo. Nederlanders zijn vrij do
ciel, dus die retoriek werkt."
De roker is intussen stil. De 'tevreden ro
ker' van vroeger is in de huidige tijdgeest
een zondige burger die zich vaak schaamt
voor zijn neurotische verslavingsgedrag.
Voor de roker komt niemand op. Of het
moet de Forces Nederland zijn, de Neder
landse tak van een Amerikaanse belangen-
club voor rokers, die zich ergert aan het
wegzetten van rokers als moordenaars. Op
1 juli voert de stichting namens een aantal
kleine horecaondernemers een rechtszaak
tegen de staat. De kans dat het tij keert,
lijkt nihil. Want de tijdgeest is: Gij zult
niet roken. De niet-rokers hebben gewon
nen.
Toch is de belangrijkste anti-rookorganisa-
tie niet tevreden. Als het aan Lies van Gen-
nip ligt, directeur van antirookorganisatie
Stivoro, moet het aantal rokers nog verder
dalen. Al een paar jaar daalt het aantal ver
kochte sigaretten niet meer. Ook op scho
len is roken nog lang niet uitgebannen. „Ik
vind helemaal niet dat het snel is gegaan.
Ik vraag me eerder af waarom het zo ont
zettend lang heeft moeten duren voordat
het besef hoe slecht roken is, eindelijk
doordrong."
