i5 spectrum
Israëls
toekomst
volgens
Hollywood
JEUGDBOEK
ABC3D
PZC
Zaterdag 21 juni 2008
door Jaap Coedegebuure illustratie Martien Bos
Het is 2024. Zesenzeventig
jaar na de verwezenlij
king van de staat Israël is
het Beloofde Land tot
minder dan de helft van
zijn oorspronkelijke om
vang afgekalfd. Jeruzalem is alweer enige
tijd de ongedeelde hoofdstad van de Pales-
tijnen, Tel Aviv een zwaar beveiligde ves
ting temidden van door Arabieren be
woonde no-go-areas. Aan de grens vinden
de controles plaats met behulp van DNA-
scans en vanuit de lucht wordt iedereen in
de gaten gehouden door zeer wendbare he
likopters met geavanceerde camera's en
fluistermotoren.
Voor veel Israëli's is de situatie zo onleef
baar, dat er een nieuwe exodus op gang is
gekomen. Niet alleen veilige bestemmin
gen als Australië en Nieuw-Zeeland zijn in
trek, ook het voorheen zo antisemitische
Polen en Rusland, die nu tot de meest suc
cesvolle en welvarende landen ter wereld
behoren. Amerika daarentegen is een per
manent doelwit van zelfmoordterroristen,
die inmiddels zijn uitgerust met radioactie
ve bommen.
Dit toekomstbeeld vormt de achtergrond
waartegen Leon de Winters thriller Het
recht op terugkeer zich afspeelt. Hoofdper
soon is Bram Mannheim, een jood van Ne
derlandse afkomst, die met zijn vader, Ho-
locaustoverlevende en winnaar van de No
belprijs voor scheikunde, naar Israël is ver
huisd. Zelf maakte Bram carrière als specia
list in de recente geschiedenis van het Mid
den-Oosten, een hoedanigheid waarin hij
het nodige begrip weet op te brengen voor
het onderdrukte Palestijnse volk. In 2004
sleept hij een prestigieus professoraat aan
de universiteit van Princeton in de wacht
en vestigt zich met vrouw Rachel en zoon
tje Ben in de Verenigde Staten. Dan spat
zijn geluk uit elkaar. Tijdens afwezigheid
van Rachel wordt de 4-jarige Ben gekid
napt.
Rachel verwijt haar man nalatigheid en
laat zich van hem scheiden, Bram geeft
zijn baan en maatschappelijke positie op
om het kind te zoeken en raakt daarbij
geestelijk ver van het pad. Tenslotte keert
hij terug naar Tel Aviv en gaat werken bij
een bureau dat naspeuringen doet naar ver
dwenen kinderen. Daarnaast is hij vrijwilli
ger op een ambulance en maakt op die ma
nier van nabij mee aan welke bedreigin
gen Israël blootstaat.
Na de nodige verwikkelingen ontdekt
Bram dat Ben met tientallen andere ont
voerde joodse kleuters beland is in het or
thodox-islamitische Kazachstan, waar hij
en zijn lotgenoten met behulp van een her
senspoeling worden opgeleid tot moslim
strijders. Iets wat vanuit het standpunt
van, zeg maar, Bin Laden wel de ultieme
Léöri de Winter.
afstraffing van het internationale zionisme
mag heten. Via zijn contacten Imet de ge
heime dienst en het doorvlooien van veel
digitale databanken, weet hij Bens nieuwe
identiteit en verblijfplaats te achterhalen,
waarmee de gewelddadige wraak op de
vermeende pedofiele moordenaar van zijn
zoon achteraf een vergissing blijkt te zijn.
Nog voordat de kloof van jarenlange afWe-
zigheid goed en wel is overbrugd, wordt
Ben met Brams medewerking door Israëli
sche veiligheidsagenten overmeesterd en
meegenomen voor verhoor. Heel naïef
gaat senior uit van een spoedige gezinsher
eniging, maar wij lezers mogen een min
der gelukkige afloop verwachten. Nog
voor we daar iets meer over vernemen, is
het verhaal ten einde.
Van alle genoemde en ongenoemde wen
dingen in de plot is de finale ontknoping
nog wel het onwaarschijnlijkst. Maar ook
wat eraan voorafgaat, lijkt regelrecht uit de
trukendoos van Hollywood te komen. De
kleine Ben beschikt over een zevende zin
tuig, Bram verkeert in de ban van een ge-
tallenobsessie, die hem uiteindelijk op het
spoor van zijn zoon zet en dankzij een ge
heimzinnige magie blijkt elke toevallige ge
beurtenis te passen in een vooraf gegeven
bestemming. Het lijkt waarachtig wel of
De Winter een tijdje stage gelopen heeft
bij bestsellerfabrikant Stephan King.
Wat naast genoemde knaleffecten het
meeste opvalt, is de politieke dimensie van
deze roman. Sinds de aanslag op de Twin
Towers heeft Leon de Winter zich ge
ducht geweerd als tegenstander van de ra
dicale islam, als advocaat van een door
Amerika gedomineerde wereldorde en als
verdediger van het bestaansrecht van een
Joods tehuis in het Midden-Oosten. In dat
licht bezien doet het merkwaardig aan dat
hij nu een denkbeeldig perspectief schetst,
waarin het nagenoeg van de kaart geveeg
de Israël de genadeklap krijgt van moslim
geworden joden. Daarmee doet Het recht
op terugkeer denken aan Arnon Grunbergs
voorlaatste roman De joodse messias
(2004), een eveneens in de toekomst spe
lend verhaal, waarin een geperverteerde
Zwitser het tot dictator van Israël schopt,
om vervolgens als een tweede Hitier de he
le wereld met behulp van zijn atoomwa
penarsenaal in een puinhoop te verande
ren.
Maar wat bij Grunberg nog beperkt blijft
tot zwarte (on-)gein, lijkt bij De Winter be
doeld als een doodernstige en door en
door sombere profetie. Dat element geeft
zijn roman een tamelijk onverwachte en
tragische ondertoon. Want het is tragisch
te beseffen dat het antisemitisme even irra
tioneel als onvergankelijk is. Om te spre
ken met één van de personages: 'De we
reld haatte ons omdat we geen land had
den en ze haten ons nu we wel een land
hebben. En ze haten ons ook omdat ze
door de Shoah een schuldgevoel hebben'.
Het klinkt misschien zwaar overdreven,
maar ik vrees dat het niet ver bezijden de
waarheid is.
Leon de Winter. Het recht op terugkeer. Uit-
geverij De Bezige Bij. 461 pag. 19,90 euro.
Gebonden 24,90 euro.
door Jan Smeekens
Marion Bataille
Uitgeverij Querido
15 euro
Voor iedereen
vanaf 6 jaar.
e tijd dat het ABC-boek met daar
in meestal ook spellingregels, een
eenvoudige grammatica en het
Onze Vader, een belangrijke rol
speelde bij het leren lezen, ligt al
lang achter ons. Tot het einde van de achttiende
eeuw moesten kinderen de kunst van het lezen
proberen machtig te worden door letters spel
lend uit te spreken. Hoe ze het voor elkaar kre
gen 'bee-oo-ee-kaa' te lezen als 'boek', is een
raadsel.
Vandaag de dag zijn ABC-boeken 'slechts' een
hulpmiddel om bij jonge kinderen belangstelling
te wekken voor de tekens die letters heten en
waarmee ze in het aanvankelijk leesonderwijs
woorden leren vormen. Meestal zijn het boeken
met een grappige of vernuftige, korte tekst bij tel
kens een van de 26 letters van het alfabet. Als
prentenboek bieden ze vaak onuitputtelijk kijk
plezier op zoekplaten, propvol tekeningen rond
een woord dat met een bepaalde letter begint.
Een enkele keer echter is een abecedarium voor
alles een wondermooi boekobject, dat ook vol
wassenen een begerige blik in de ogen bezorgt.
Zoals ABC3D, een ABC-pop-up-boek van Ma-
rion Bataille. Met een verleidelijk buitenkantje
en in een bekoorlijk formaat is het een attractief
boek dat alleen iemand zonder ogen in het
hoofd onverschillig zal laten. Op elk van de acht
tien dubbele pagina's nemen een of twee letters
door het openvouwen van de bladzijden een
ruimtelijke vorm aan. De letters I en J zijn zo in
de vouw van een pagina bij elkaar geplaatst, dat
ze samen ook de (Nederlandse) tweeklank IJ vor
men. Op de spiegelende pagina rechts naast de V
wordt de W zichtbaar. Met behulp van een op
de linkerpagina vastgemaakt trekstrookje veran
der je op de rechterpagina de C, de E en de X res
pectievelijk in een D, een F en een Y. En onder
een doorzichtig blad met twee schuine balkjes
verschijnen de Q_en de R, die op de onderliggen
de pagina de O en de P blijken te zijn.
Van de overige letters zijn de A, de H, de L, de
M, de N, de T en de Z eenvoudige pop-upjes ge
maakt van vierkante kokertjes en platte strook
jes. Om lang naar te kijken zijn de B, de G, de K,
de S en de U. Stuk voor stuk inventieve mecha
niekjes, in beweging gebracht door simpele
vouwseltjes met hier en daar een plakrandje. En
kele van deze geraffineerde constructies zijn spec
taculair genoeg om er met een lancet het geheim
van te willen blootleggen.
Menig papieringenieur laat zich in oogverblin
dende kleurige pop-ups door gemakzuchtig ef
fectbejag leiden. Niet Marion Bataille. Haar beto
verend mooie ABC3D is een briljant kunstwerkje
in zwart, wit en rood. Wie nu nog niet op een
holletje naar de boekhandel is, kan zich op You-
Tube laten overtuigen door een videofilmpje
over dit fascinerende boek.