spectrum
Wat meer
make-up, graag!
in
I meisje uit 2003 roept René Snoek
I ook in Poste Restante een wereld
I vol melancholie en vergeefsheid
Herinneren
en vergeten
PZC
Zaterdag 14 juni 2Q08
door Jaap Coedegebuure illustratie Martien Bos
Het zijn niet de slechtste
biografieën die het be
staan van de held of hel
din samenvatten in één
enkel woord. Tweespalt
heette het relaas van Jan
Fontijn over de hopeloos gespleten dich-
ter-psychiater Frederik van Eeden. Wereld
verbeteraar en bankroetier Herman Heijer-
mans kreeg door Hans Goedkoop het eti
ket Geluk opgeplakt. En nu is er Tumult,
waarin Frank Okker het levensverhaal van
de nagenoeg vergeten auteur Madeion Szé-
kely-Lulofs (1899-1958) heeft opgetekend.
Tweespalt is een karaktereigenschap met
de kracht van een handicap, geluk is iets
wat je nastreeft, maar zelden realiseert en
tumult veroorzaak je, ook zonder dat je
daar per se op uit bent. Madeion Lulofs, ge
boren als de dochter van een hoge ambte
naar bij het binnenlands bestuur van onze
voormalige kolonie Nederlandsch-Indië,
verwierf in het begin van de jaren dertig
internationale roem met drie romans die
in haar land van herkomst neerplonsden
als de spreekwoordelijke steen in de vijver.
In Rubber (1931) en Koelie (1932) rappor
teerde ze uit eigen waarneming over de
nietsontziende uitbuiting van de Indonesi
sche bodem en de Indonesische bevolking
voor winsten en tantièmes. De hongertocht
(1936) was het op feiten gebaseerde verslag
van een desastreus geëindigde militaire
missie in de jungle van Atjeh. Naar aanlei
ding van deze boeken kwam de conserva-
tief-nationalistische pers in de kolonie en
het moederland tegen haar in het geweer.
Toen de verfilming van Rubber in Amster
damse bioscopen werd vertoond, gooiden
NSB-leden rotte eieren naar het projectie
scherm. Rubber gold immers als subversief
en volksvijandig. Wie zijn kapitaal in Su-
matraanse plantages had geïnvesteerd,
vreesde opspraak en zelfs een Amerikaan
se handelsboycot, vanwege de door Lulofs
gehekelde arbeidsomstandigheden, waar
voor het woord 'barbaars' nog een te mil
de term was.
Tumult was er ook volop in Madeion Lu
lofs' privéleven. Haar vader, afkomstig uit
een keurige familie, was als bestuurder
even omstreden als succesvol. Net als na
derhand zijn dochter kwam hij niet tekort
aan sexappeal en raakte verwikkeld in me
nig buitenechtelijke affaire. Toen hij ten
slotte een kind had
verwekt bij een van
zijn minnaressen en
niet wist hoe hij met
dit verhaal thuis
moest komen, ver
hing hij zich. In het
derde geslacht zou
de familiaire appe
tijt in erotiek zich la
ten gelden toen Ma-
delons r6-jarige doch
ter Kotjil het tot haar
ontzetting aanlegde met
een van haar minnaars.
Toen Madeion voor de
eerste maal trouwde,
was ze net 19. In het
spoor van haar man,
opzichter bij een rub
berplantage, kwam ze
terecht in Deli. Ze zag
er van nabij hoe de blan
ke top de verveling be
streed met flirtpartijen en
woeste feesten op de socië
teit. Ze voegde zich naar de
plaatselijke gebruiken. Na een
jaar of wat stortte ze zich ten
aanschouwen van de ganse goe
gemeente in een relatie met
een collega van haar echtge
noot, de Hongaar Laszló Széke-
ly. De twee vonden elkaar niet
alleen in een onstuitbare pas
sie, maar deelden ook literai
re interesses en schrijfaspira-
ties.
Toen het nieuwe echtpaar Székely-Lulofs
eenmaal naar Europa was verhuisd, gingen
de ontwikkelingen snel. Madeion legde
contact met de invloedrijke romancier, cri
ticus, tijdschriftleider en Elsevier-directeur
Herman Robbers, sleet hem een aantal ver
halen en vond hem vervolgens bereid het
in een vloek en een zucht geschreven Rub
ber uit te geven. Het werd een doorslaand
succes. Niet alleen in Nederland en de
Oost, maar ook in Duitsland, waar 130.000
exemplaren over de toonbank gingen,
Zweden, Denemarken en Engeland. Koelie
deed commercieel gezien nauwelijks voor
zijn voorganger onder.
Nog voordat de royalties binnenstroom
den, waren Madeion en Laszló gewoon ge-
Madelon Székely-Lulofs
raakt aan de luxueuze levensstijl die
ze in Deli hadden gepraktiseerd. Ze wis
ten het geld van de bestsellers er dan ook
bekwaam doorheen te jagen. Toen zij er
na 1945 alleen voor kwam te staan en haar
naam en faam begonnen te tanen, sukkel
de ze flink om de pen aan de gang en het
hoofd boven water te houden. In 1958 be
zweek ze, opgebrand en nog geen 60 jaar
oud. Te vroeg om in te kunnen stemmen
met haar tijdgenote en geestverwante
Edith Piaf toen die aan het einde van haar
leven al zingende uitriep dat ze van niets,
maar dan ook helemaal niets, ooit spijt
zou krijgen.
Frank Okker heeft dit levensverhaal nogal
zuinig en stilistisch zelfs armetierig neerge
zet. Kennelijk vanuit de
overtuiging dat wat vanzelf al
genoeg drama in zich heeft,
niet hoeft te worden aange
dikt. Toch had ik graag wat
meer Schwung en ook wat
meer duidende psychologië^ge-
zien. Zo krijgen we, om met
een enkel voorbeeld te vol
staan, nauwelijks iets te horen
over de reden waarom Madelons eerste
huwelijk zo snel op de klippen liep. Enige
reanimatiepogingen ten spijt, heeft het
werk van mevrouw Székely-Lulofs het aan
vankelijke succes niet weten te overleven.
Voor de smaak van het grote publiek is het
inmiddels te ouderwets en voor de fijn
proevers valt er literair onvoldoende aan
te beleven. Daarom had de persoon Made-
Ion, hoe aantrekkelijk op zichzelf ook, best
wat meer make-up kunnen gebruiken.
Frank Okker: Tumult, het levensverhaal varr
Madeion Lulofs. Uitgave Atlas. 34,95 euro.
JL op. 'Als het leven zinloos moet
zijn, laten we dan maar niet eens de schijn op
houden', zo vertolkt hij zijn credo. Snoek (1961)
creëert 3 tijdlagen, die hij door elkaar heen
weeft: het heden, een gebeurtenis van 12 jaar ge
leden en een jeugdherinnering van 25 jaar daar
voor. Een spel met herinneren en vergeten.
Meer dan een vertelling is Poste Restante een per
soonlijke, filosofisch getinte bespiegeling over de
misleiding van het geheugen en de kracht en het
falen van herinneringen. Hoofdpersoon Ludo is
tekstschrijver voor reisbureaus en beschrijft 'rei
zen' door landen die hij nooit bezocht. Hij
schrijft op basis van informatie die hij van inter
net plukt. Zakenpartner Edo zoekt op het wereld
wijde web naar bijpassende foto's en zo ontstaan
herinneringen aan wat nooit plaatsvond.
Daartegenover staat wat wél gebeurde, maar wat
Ludo zich niet herinnert. Hij lijdt aan prosop-
agnosie, is niet in staat gezichten te onthouden.
Elke ontmoeting is een angstig avontuur: kent
hij deze persoon? En er zijn de herinneringen
aan wat misschien plaatsvond: een dramatische
gebeurtenis die hem in zijn jeugd, tijdens de zo
mervakantie in 1968, overkomen zou zijn, maar
waaraan zijn herinnering vaag is. Snoek laat ook
de lezer onwetend over wat er toen gebeurde,
pas in de laatste pagina's geeft hij iets meer infor
matie. Om die direct in twijfel te trekken: 'Het
kan zijn dat er nog een ander verhaal bestaat.'
Zijn herinnering aan die gebeurtenis wordt opge
rakeld als hij 25 jaar later tijdens een marathon
voorstelling in de bioscoop een vrouw met de
zelfde voornaam ontmoet als het meisje uit die
zomer van '68. Is zij het meisje van toen? Ze
brengen 18 uur samen door in die bioscoop en er
ontstaat een wonderlijke band tussen hen. Een
maal bij haar thuis besluit hij om redenen die hij
zelf niet goed begrijpt, niet te wachten tot ze
wakker wordt en hij vertrekt. Net zoals het hem
al 25 jaar niet lukte, terug te vinden in welke bad
plaats zijn avontuur als kind plaatsvond, zo lukt
het hem niet het huis terug te vinden waar hij
even, een paar uur, met de vrouw samen was,
'Wij fabuleren ons leven, construeren onze her
inneringen, verzinnen een verleden, als het
moet', is zijn onontkoombare conclusie.
Het duurt even voordat dit minutieus geconstru
eerde boek je in zijn greep krijgt. Bladzijden lang
lijkt Snoek te zoeken naar de juiste toon en ben
je geneigd het weg te leggen. Maar ongemerkt
word je beetje bij beetje de wereld van Ludo in
getrokken. De wondere hypnose die hij met Zo
vergaat een meisje bereikte, roept Poste Restante
niet op. Wel nestelt de geur van vergeefsheid die
dit boek ademt, zich voor lange tijd in je geest.
René Snoek
Poste restante.
Uitgeverij Ailantus.
16,95 euro.
