Gezond held
Begrijpelijke omgeving
helpt dementerenden
Kans op zwangerschap betei
Thuisdokteren
Oud en versleten
Moedervlekken
18 Woensdag 4 juni 2008 PZC
i
Ik ben nu oud, tijd
voor mankementen
en saaie kleren
HUISARTS door Paul van Dijk
Nu ik geleidelijk tot de ouderen ga behoren, kijk ik met
toenemende belangstelling naar mijn leeftijdgenoten.
Als kind vond ik iemand van 40 oud. Oud in de zin
van een leeftijd die buiten je leefwereld valt, buiten je voorstel
lingsvermogen. Mijn vader overleed toen hij 50 was. In mijn
herinnering behoorde hij tot de categorie 'oude mensen'. Ook
mijn kinderen voelen die onoverbrugbare afstand tussen hun
leeftijd en mensen die de 40 zijn gepasseerd. Ze kunnen feil
loos onderscheid maken tussen iemand van 16 en 19, maar een
verschil in leeftijd van 15 jaar boven de 40 wordt amper opge
merkt. Het valt allemaal in de categorie oud en versleten.
Iedereen maakt dit proces door en naarmate je ouder wordt,
schuiven de criteria op, voor wat en wie je oud noemt. Ik vind
iemand van 60 niet oud. En vorige week zei een man van 82
op mijn spreekuur: „Je denkt toch niet dat ik bij die ouwe
mensen in het bejaardenhuis ga zitten."
Dat opvattingen over wat oud is met je leeftijd mee verande
ren, is een natuurlijk proces dat
er voor zorgt dat je voor jezelf
blijft meetellen. Is het niet prach
tig geregeld door de schepper
dat mensen van 60 nog aantrek
kelijk zijn voor hun leeftijdgeno
ten en dat je als man van 70 nog
verliefd kan worden op een omaatje in dezelfde categorie?
Als huisarts ben je bevoorrecht. Je ziet dagelijks al die leeftij
den aan je voorbijtrekken. Ik zie de baby waarbij ik de beval
ling deed, uitgroeien via een pukkelige puber tot een prachtige
volwassen vrouw, om haar vervolgens in de rol van moeder
weer tegen te komen op het spreekuur. Hetzelfde geldt voor
patiënten die 35 waren toen ik startte met mijn praktijk. Ze
hadden kinderen op de basisschool, ze zijn met me meege
groeid. Kinderen werden groter, gingen het huis uit en inmid
dels zijn ze grootouders geworden.
Er wordt veel geschreven over ouder worden. Mensen zouden
krampachtig proberen het verouderingsproces te ontlopen
door zich hip te kleden, fanatiek te sporten en voortdurend
kruiswoordpuzzels op te lossen. Ze slikken viagra om op sek
sueel gebied het tempo van vroeger bij te houden. Om de ver
rimpeling tegen te gaan, worden oogleden gelift, borsten
gereset en vetrollen afgezogen.
In mijn praktijk zie ik echter ook een groep die op een andere
manier oud wordt. De mensen in deze groep geven zich volle
dig over aan de onafwendbare veroudering. Zo van: ik ben
oud, ik moet nu klagerig gedrag vertonen, mankementen aan
dragen, minder rechtop lopen en saaie kleren aantrekken. Ze
gaan zich echt als oude mensen gedragen. Een selffulfilling
prophecy. Vooral bij allochtone bevolkingsgroepen zie je dit ge
drag op opvallend 'jonge' leeftijd optreden. Soms zijn ze nog
maar een paar jaar na hun 50ste als ze al kreunend en steu
nend op het spreekuur komen. Ze verplaatsen zich stram en
langzaam en laten zich helpen bij het aan- en uitkleden door
één van de kinderen. „Je bent zo oud als je je voelt", zei mijn
moeder. Ze was 90 en werkte nog volop in de tuin.
In deze rubriek geven twintig buisartsen tips voor de
behandeling van veelvoorkomende klachten. Wat kan
de patiënt zelf doen en wanneer is de expertise van de
huisarts nodigVandaag: Moedervlekken
DE KLACHTEN: - Moedervlekken zijn donkergekleurde vlekjes in de huid.
- Soms zijn ze vanaf de geboorte aanwezig.
NAAR DE DOKTER: - Nee, moedervlekken zijn gewoonlijk ongevaarlijk. - Ja, als
een moedervlek donkerder wordt of meerdere kleuren krijgt. - Ja, als een moe
dervlek groter wordt of een andere vorm krijgt. - Ja, als de rand of de omge-
rng om een moedervlek rood wordt. - Ja, als een moedervlek gaat jeuken of
steken, als er een korstje op komt of als de plek gemakkelijk gaat bloeden.
WAT KUNT U ZELF DOEN: - Verstandig zonnen maakt de kans kleiner dat
moedervlekken kwaadaardig worden. Beginnen met korte periodes (30 minu
ten) en niet zonnen tussen 11.00 en 15.00 uur. - Gebruik zonnebrandcrème.
Hoe hoger de beschermingsfactor, hoe langer men in de zon kan blijven. - Ge
bruik na hei zonnen opnieuw crème omaai ae zon nog op de huid doorwerkt.
In deze rubriek Thuisdokteren, onderwerp Overgang, is vorige week een verkeerd tele
foonnummer gebruikt voor de stichting Vido. Het juiste nummer- is: 06-48316923.
Thuisdokteren, spoorboekje voor alledaagse klachten Paui van Dijk e.a. Uitg. Adr. hey-
nen 9,95 euro.
Met een goed begrip over
hoe de hersenen werken,
kan de omgeving zo worden
ingericht dat dementerende
ouderen zich beter voelen.
„Je moet weten welke
prikkels op welk moment
moeten worden afgegeven."
door Joost Sijtsma
foto Hollandse Hoogte
Dementerende ouderen
hebben vaak angsten.
Ze begrijpen de wereld
om zich heen niet meer
en voelen zich onbegrepen. Ze
worden snel boos omdat ze het ge
voel hebben te falen. Hun leven
kan draaglijker worden gemaakt
als de omgeving beter wordt afge
stemd op wat zij nog waarnemen.
Dat is de ervaring van Sylvia de
Koning, Wilma Lanke en sociaal
geriater dr. Anneke van der Plaats.
De Koning en Lanke werken sa
men in De Koning Creaties. Ze
hebben een achtergrond in het
maatschappelijk en sociaal-cultu
reel werk én zijn ook tuinontwer
per. Sinds enkele jaren werkt Van
der Plaats samen met dit Arnhem
se bureau om de nieuwste inzich
ten op het gebied van hersenkun
de toe te passen. Met die kennis
ontwerpen zij tuinen voor demen
terenden en adviseren zij architec
ten over de bouw en het inrichten
van verzorgingshuizen.
De Koning: „Anneke doet veel on
derzoek naar de werking van be
schadigde hersenen. Als je haar le
zingen hoort, begrijp je beter hoe
ouder wordende en beschadigde
hersenen werken. Op niveaus drie
en vier van de hersenen zit het
cognitieve brein, dat zorgt ervoor
dat we kunnen nadenken. Op ni
veaus één en twee zit het emotio
nele brein, hier handelen we im
pulsief Met het cognitieve brein
kunnen we onze emoties in be
dwang houden."
Bij mensen met een hersenbescha
diging, zoals dementerenden, zijn
de hersenniveaus drie en vier aan
getast. Ze worden een speelbal in
de zee van prikkels en kunnen
hun eigen omgeving niet meer
plaatsen. Daardoor wordt hun ge
drag intuïtief en emotioneel. Daar
houden De Koning en Lanke reke
ning mee bij hun tuinontwerpen
en adviezen over de inrichting van
verzorgingshuizen. „Je moet we
ten waar de omgeving aan moet
voldoen, welke prikkels op welk
moment afgegeven moeten wor
den zodat dementerenden hun
omgeving kunnen begrijpen", zegt
De Koning.
Er zijn in Nederland naar schat
ting 195.000 mensen bij wie de
diagnose dementie is gesteld. Circa
ro.ooo dementiepatiënten zijn jon
ger dan 60. Dementerende oude
ren hebben vaak waarnemings
stoornissen, stellen De Koning en
Lanke. Daarom is het belangrijk
contrastrijke kleuren te gebruiken.
Abstracte gebouwen zijn niet her
kenbaar, daardoor worden demen
terenden angstig. Zij gaan ook niet
zitten op moderne stoelen die er
Meer licht voor ouderen
niet uitzien als een stoel. Schaf
ouderwetse stoelen aan, is het ad
vies. Ook al omdat bij dementeren
den de nieuwste beelden vervagen
en alleen de oude beelden uit hun
jeugd overblijven. De Koning:
„Een mooi voorbeeld is suiker en
melk in staafjes. Dementerenden
herkennen dat niet, ze weten niet
wat ze er mee moeten doen. Je
kunt dan beter een suikerpot en
een melkkannetje gebruiken."
De Koning en Lanke houden bij
hun adviezen en ontwerpen reke
ning met vier categorieën demen
terenden. Voor iemand die de hele
dag op bed ligt, zijn bewegende
beelden en rustgevende muziek be
langrijk. Door kussens strak om
hun lichaam te leggen, ervaren zij
hun eigen lichaam weer. Hierdoor
ontspant hun vaak verkrampte
houding.
De dolenden lopen zonder doel
door de gangen. Uit pure verveling
reageren hun hersenen op prikkels
die verzorgenden veroorzaken.
Door het maken van looproutes
waar wat te beleven valt - bijvoor
beeld een fdrnhoek, een bouw-
hoek met blokken - krijgen hun
hersens de verlangde afleiding.
De roependen zitten de hele dag
op hun stoel omdat ze niet kun
nen lopen. De Koning: „Zij roepen
om hun eigen stem te horen, om
te voelen dat ze nog bestaan. Je
„Het inspireert ons heel erg," zegt Marga van Oort over de ideeën van An
neke van der Plaats en de adviezen van Sylvia de Koning en Wilma Lanke.
Van Oort is projectleider nieuwbouw woonzorgcentra en woonzorgzones
van Vilente, een Gelderse instelling voor zorg en welzijn.
Vilente past de denkbeelden van Van der Plaats bij nieuwbouwprojecten
toe. Van Oort: „Er is bijvoorbeeld veel meer kennis over de hoeveelheid
licht die er voor ouderen moet zijn. Naarmate de leeftijd hoger wordt,
neemt het gezichtsvermogen af. Door vertroebeling en vergeling van de
lens en verkleining van de pupil zien ouderen minder blauw licht. Daar
om moet de eettafel dicht bij het raam staan en moet er een hoog lichtni-
veau zijn. De tuin moet een duidelijke structuur hebben met afgebaken
de paden. Er mogen geen losse takken in liggen want dan gaat geen de
menterende oudere de tuin in. Ze worden angstig van losse takken."
Veel vrouwen die graag een
kind willen met hun partner,
zijn na een jaar nog niet
zwanger. Bij 20 procent van
die paren is de oorzaak niet
te verklaren. Behandelen of
nog even afwachten? „Een
nieuw model kan hun kans
op alsnog een spontane
zwangerschap nauwkeurig
voorspellen", zegt dr. Jan
Willem van der Steeg.
door Henk Hellema
foto CPD
Je wilt samen graag een kind
en duikt daarom regelmatig
met elkaar het bed in. Zonder
condoom, pil of spiraaltje. Je
probeert het een jaar, maar
nog altijd is er geen teken dat op
een zwangerschap wijst. Zou er
iets mis zijn? Via de huisarts word
je doorverwezen naar de gynaeco
loog. Hij of zij voert een gesprek
en verricht bij beiden enkele on
derzoeken.
Maar de gynaecoloog kan geen, of
weinig afwijkingen vinden. Moe
ten deze paren meteen worden be
handeld of is voorlopig afzien van
behandeling het beste? Tot voor
kort kon niemand daar een goed
antwoord op geven, zegt dr. Jan
Willem van der Steeg, die onlangs
promoveerde aan de Erasmus Uni
versiteit in Rotterdam „Uit mijn
onderzoek blijkt dat gynaecologen
de kans van deze paren op een
spontane zwangerschap slecht kon
den inschatten. Dat betekende in
de praktijk dat de ene arts voorstel
de een behandeling te beginnen,
terwijl de andere bij een vergelijk
baar paar adviseerde daar voorlo
pig van af te zien."
Er is de afgelopen tijd veel onder
zoek op het gebied van vruchtbaar
heid gedaan. Er zijn zelfs model
len ontwikkeld om de kans op een
spontane zwangerschap te voor
spellen. „Maar niemand gebruikte
ze." Van der Steeg en zijn collega
dr. Pieternel Steures vonden dat
een zeer onbevredigende situatie.
Van der Steeg onderzocht de waar
de van een voorspellingsmodel dat
in Rotterdam was ontwikkeld: het
model van Hunault. Steures toets
te dat model in een grote patiën
tengroep
In dat model worden meegeno
men: de ieeftijd van de vrouw, de
duur van de onvruchtbaarheid,
eerdere zwangerschappen, of het
