Joint Strike Fighter
De Tweede Kamer praat vandaag over de voortgang van de Nederlandse deelname aan de
Joint Strike Fighter (JSF), de opvolger van de bijna versleten F16-straaljager. Er hangt een mist
rondom dit miljardenproject die maar niet wil optrekken. door James McGonigal
10 Dinsdag 27 mei 2008 PZC
Een ongewisse
JSF (F-35 Lightning II)
74 Nederlandse bedrijven
Bij de ontwikkeling en productie i
vier kennisinstellingen betrokken
Aanmaak composiet prototypes
Airborne Composites
Gronduitrustingen
gereedschappen
Axxiflex
Windtunnelproeven
NLR
Beeldverbeteringssoftware
TNO
Connector externe koeling
Askové
Radarvoedingen
Brookx Company
LCD Cockpit Displays
TPO Display Systems
Stages studenten
TU Delft/INHOLLAND
Stuurvlakken
Stork Aerospace
Dutch Space
Trainingsomgeving
Stepco Group
Structuurdelen
DutchAero
Simulator
bewegingssysteem
Bosch Rexroth
Gereedschappen en
mallen voor roeren en
vleugeldelen
ATS Kleizen
Machinefabr. Bouman
Neitraco
Bekabeling
Stork Aerospace
Simulatie
TNO
loopt vertraging op, de kosten stij
gen, de afrekeningen met buiten
landse partners worden steeds
schimmiger.
Ook in Nederland heeft de Algeme
ne Rekenkamer al gewaarschuwd.
Het is volstrekt onvoorspelbaar
wat de stuksprijs van het toestel
uiteindelijk zal zijn. De laatstge
noemde prijs is ongeveer 171 mil
joen euro per stuk. De concurren
ten staan afhankelijk van de uitvoe
ring voor 80 tot 120 miljoen euro
in de catalogus.
De projectie van 5,7 miljard euro
voor 85 toestellen is boterzacht.
Een tweede soort mist is die van
de praktische uitvoering. De JSF is
bedoeld voor zowel de Amerikaan
se luchtmacht als de marine, als
het afzonderlijke marinierskorps.
al dubbel en dwars terugverdiend."
Kraaijeveld wil niet vooraf zeggen
dat het bedrijfsleven helemaal af
wil van de terugbetaalregeling.
Maar de schijn daarvan wegnemen
wil hij ook niet: „Die onderhande
lingen voer ik niet via de krant."
De ministeries van Defensie en
van Economische Zaken houden
vooralsnog vast aan de bestaande
regeling en sluiten bij 'herijking'
niets uit. Maar ook zij durven niets
te zeggen over de uitkomst van lo
pende begrotingen, laat staan over
toekomstige. „Wij doen niet aan
koffiedik kijken," aldus een betrok
kene.
Vandaag zal blijken of de belasting
betaler van de Tweede Kamer iets
meer zicht tussen de mistflarden
door kan verwachten.
in de JSF-deelname, bijna 200 mil
joen meer dan op dat moment de
aanschaf van bestaande jagers zou
hebben gelcost. Geen punt, zei het
bedrijfleven: schiet maar voor, wij
betalen bij het binnenslepen van
compensatieorders wel terug.
Dat resulteerde in een afspraak dat
van de JSF-orders uiteindelijk 3,5
procent zou worden teruggestort
in de staatskas.
Op 1 juli wüotPÜÜafspraak tegen
het licht gehouden.
Het bedrijfsleven vindt dat er ei-
genlijk geen 'gat' meer is waarvoor
het zou moeten betalen. Er moet
veel meer worden meegerekend
dan die 3,5 procent - 200 miljoen
euro.
Het 'gat' wordt inmiddels geraamd
op 300 miljoen euro - maar er is
ook veel extra belastinggeld bin
nengekomen bij de staat. En dus
kan die hele terugbetalingsregeling
wel worden geschrapt, vinden de
bedrijven. Het is maar hoe je re
kent, maar er is één potentiële ge
dupeerde: de Nederlandse belas
tingbetaler.
Even vooraf: het hele JSF-project is
gehuld in verschillende soorten
mist. De Amerikaanse rekenkamer
GAO heeft al verscheidene malen
aan de bel getrokken: het project
Die hebben elk
verschillende specifica
ties op gebied van gewicht,
bewapening, steil starten of
juist niet, etcetera. Elke ontwer
per begrijpt dat een kruising van
een sportauto en een landbouw
trekker nimmer leidt tot het beste
van beide.
In 2002 werd gedacht dat er in
2007 al een dozijn testtoestellen
zou rondvliegen. Voorjaar 2008
wordt één met de hand gebouwd
prototype gekoesterd: het ding
vliegt, maar wel erg op zijn gemak,
uit angst voor nog meer proble
men.
De derde soort mist komt vandaag
aan de orde. Hoe zit het nu eigen
lijk met de Nederlandse financiële
bijdrage aan dit hightech wapen?
Nederlandse bedrijven tamboere
ren op hun vermogen mee te doen
aan de bouw van het vliegtuig van
de komende halve eeuw. Voorzit
ter Arie Kraaijeveld van lobby-orga
nisatie Nifarp: „Er is voor een mil
jard euro aan orders binnen ge
haald!"
Prima, dus die 3,5 procent is geen
probleem? Kan het misschien nog
wat meer worden, nu het voor
schieten zo'n succes is gebleken?
„Nou, dat is maar de vraag. Vol
gens ons heeft de Nederlandse
overheid veel meer geld aan deze
deal verdiend dan die 800 miljoen
van destijds. Misschien valt er wel
helemaal niks te dichten qua gat,
en heeft Nederland zijn voorschot
De F-35 (aanschafprijs per toe
stel naar schatting 171 miljoen
euro) is een zeer breed inzet
baar, éénmotorig toestel met
stealth-eigenschappen en de
meest moderne sensoren.
De F-35 heeft in de strijd om
de opvolging van de F-16 de
voorkeur van de Koninklijke
Luchtmacht.
Negen landen werken samen
aan de ontwikkeling van drie ty
pen: een vliegtuig dat op nor
male vliegvelden kan starten
en landen, een toestel dat op
een korte baan opstijgt en ver
ticaal kan landen en een versie
voor vliegdekschepen.
De F-35 kan anderhalf keer de
afstand en tot tweeëneenhalf
keer de bewapening van een
F-16 meenemen.
Nederland moet uiterlijk 31
mei twee trainingstoestellen
bestellen.
Op 1 juli is er weer
een beslismoment
over de Joint Strike
Fighter (JSF), de be
oogde opvolger van
de F-16-jachtvliegtuigen van de Ko
ninklijke Luchtmacht. Dan moeten
de contracten van de betrokken Ne
derlandse luchtvaartbedrijven wor
den 'herijkt'.
Om de Nederlandse overheid in
2002 over de streep te trekken, heb
ben deze bedrijven beloofd het fi
nanciële gat te zullen dichten tus
sen de keuze voor een bestaande
(Europese) jager, of voor de hyper
moderne JSF waarvan toen alleen
nog een ontwerp op de tekenta
fel bestond.
Nederland stak ruim
800 miljoen euro
