Bloed aan de
stamboom
I
i5 spectrum
PZC
Zaterdag 3 mei 2008
door Jaap Goedegebuure illustratie Martien Bos
Kader Abdolahs buitengewoon
succesvolle roman Het huis
van de moskee (2005) is een
epos volgens het stramien van
Garda Marquez Honderd jaar
eenzaamheid, Louis Paul Boons De Kapelle-
kensbaan en De blikken trommel van Gün-
ter Grass.
Aan de hand van een familiehistorie die
zich over verschillende generaties uit
strekt, geeft Abdolah een beeld van een
land, een volk en een tijdperk. In dit geval
gaat het om de bewogen geschiedenis van
Iran ten tijde van Reza Shah Pahlavi, de
laatste Perzische monarch en het daarop
volgende islamitische bewind van ayatol
lah Khomeini.
Inmiddels heeft Het huis van de moskee een
Irakese tegenhanger gekregen. Rodaan Al
Galidi, die zich in 1998 onttrok aan de dic
tatuur van Sadam Hussein en evenals Ka
der Abdolah als asielzoeker in Nederland
terechtkwam, schreef met Dorstige rivier
een roman die zich in allerlei opzichten
met de genoemde voorbeelden kan meten.
De navel van de geschiedenis is hier niet
het Colombiaanse Macondo, het Vlaamse
Aalst, het Duits-Poolse Danzig of het Iraan-
se Senedjan, maar Boran, een dorp in het
zuiden van Irak. Het is de habitat van de
familie De Ster, die vanwege haar bijzonde
re band met nestelende ooievaars her
doopt wordt tot familie De Vogel. De ooie
vaar is hier een dubbelzinnig symbool: aan
de ene kant staat hij voor vruchtbaarheid
en continuïteit, aan de andere kant kon
digt hij onheil aan en geldt hij in de ogen
van sommige dorpelingen zelfs als een ver
schijning van de duivel.
Minstens zo tweekantig als dat zinnebeeld
zijn de leden van de familie De Vogel.
Door hun stamboom loopt een bloedrood
spoot van machtsmisbruik en zelfs moord.
Dat spoot wordt dikker en dikker ten tijde
van het bewind van Sadam Hussein. De
mannen worden naar het slagveld ge
stuurd, collaboreren met
het regime of volgen al
verkrachtend en plun
derend een clandes
tiene route. De vrou
wen blijven - ge
dwongen - bin
nen, vallen ten
prooi aan huise
lijk geweld, ver
krachting en
eerwraak en be
twisten elkaar de
positie van ma
triarch.
De hele familie lijkt
in de ban van een n
vloek die is neergedaald
toen het meisje Dime,
door haar tien broers letter
lijk ingemetseld omdat ze haar
wilden vrijwaren voor de blikken van
andere mannen, ontsnapte en zich uit
wanhoop verdronk in de rivier. Die droog
de vervolgens elke winter op, naar de over
levering wil, uit schuldgevoel over Dimes
dood. Toch loopt de Dorstige Rivier elk
voorjaar weer vol, om Boran te voorzien
van het levenbrengende water.
Net als Irak herbergt de clan De Vogel niet
uitsluitend daders. Al Galidi wil juist laten
zien dat daders evengoed slachtoffers zijn
en omgekeerd. Niemand ontkomt aan de
corrumpering die eigen is aan de macht
van staats- dan wel huistirannen. En nie
mand blijft vrij van de paranoia en schizo
frenie die 'meneer de president' in de
kwart eeuw van zijn bewind als een virus
heeft verspreid. Zo zien we hoe de redelij
ke en tolerante loesr eindigt als leverancier
van zelfmoordbommen, hoe de vrijbuiter
Djazil zich na de val van Saddam Hussein
kan opwerpen tot de meedogenloze leider
van het Leger van God, daarbij gesteund
door zijn naar de dictator vernoemde neef
Saddam, en hoe Shalid, die aanvankelijk
Rodaan Al Galidi.
heeft geweigerd als kanonnenvlees te die
nen, achter het afweergeschut plaatsneemt
bij een aanval van Amerikaanse gevechts
vliegtuigen en daarbij omkomt.
De in Dorstige rivier verhaalde gebeurtenis
sen mogen dan gruwelijk en intens tra
gisch zijn, de manier waarop Al Galidi ze
heeft geënsceneerd is absurd, grotesk en
niet zelden zelfs sprookjesachtig. Een
prachtig voorbeeld levert de spraakverwar
ring aangaande 'de partij', het anonieme
maar alomtegenwoordige terreurapparaat
dat synoniem is met Saddam Hussein. De
inwoners van Boran houden het erop dat
de partij een godgelijk wezen is dat ergens
gehuisvest moet zijn. Twee van hen me
nen het zelfs te zien als ze in de villa van
de plaatselijke partijbons een in het wit ge
klede jongen bespieden met wie genoem
de partijbons seks heeft. Zeer vermakelijk
zijn ook de verwikkelingen rond de gigan
tische portretten van Saddam Hussein die
een plaatselijke schilder aan de lopende
band vervaardigt, de bizarre redenen waar
om mensen worden gearresteerd en geli
quideerd (als een schaap per ongeluk de
antenne van de televisie omstoot terwijl
de president een rede houdt, verdwijnt de
eigenaar voorgoed van de aardbodem), en
last but not least de geheel eigen logica
van Simahen, de mater familias. Stuk voor
stuk zijn het flonkerende steentjes in een
mozaïek dat alle kleuren van de regenboog
omvat, ingelegd op een inktzwarte onder
grond.
ryi Rodaan Al Galidi: Dorstige rivier.
Uitgave Meulenhoff/Manteau,
399 blz. 24,95 euro.
ROMAN
door Nico de Boer
r
1
de
BERNIERES
Louis de Bernières -
Een
partizanendochter.
Vertaling Frans
van
der Wiel, Uitgeverij
De Arbeiderspers,
200 pag. 17,95 euro.
De Engelsman Louis de Bernières
(1954) is een van de bekendste
Britse schrijvers van dit moment,
vooral dankzij zijn bestseller Kapi
tein Corelli's mandoline (1994). De
ze 20ste-eeuwse klassieker speelt in de Tweede
Wereldoorlog en vertelt aan de hand van een
zoetige liefde over de absurditeit van het wereld
drama en de bewogen geschiedenis van de Bal
kan. Een even groot episch verhalenverteller be
toonde hij zich in Vogels zonder vleugels (2004),
over de nadagen van het Ottomaanse rijk.
Zijn jongste boek Een partizanendochter mist dat
grote gebaar. Het is van bescheiden lengte, al
voert De Bernières opnieuw gewone mensen op
die door de grote wereld worden vermalen.
Een partizanendochter, dat eind jaren zeventig
speelt, gaat over de liefde tussen een ongelukkig
getrouwde veertiger (Chris) uit Londen en een
jonge Servische schone (Roza). In een opwelling
spreekt hij haar aan als hij zich vanuit zijn auto
aan haar vergaapt, terwijl ze zwaar opgemaakt,
in een kort rokje, hoge laarzen en donzig wit
bontjasje op straat flaneert. Hij denkt abusieve
lijk dat ze tippelt. Roza is geen prostituee, al
heeft ze wel een verleden in het smoezelige
nachtleven van Londen. Ze maken contact
Chris bezoekt haar geregeld in een afbraakhuis
in een verpauperde wijk. Hier luistert hij wanho
pig verliefd en ademloos naar haar fantastische
verhalen. Ze vertelt hem over haar vader, een
partizaan in de Tweede Wereldoorlog. Ze vertelt
over haar jeugd op het Servische platteland, haar
studententijd, over het voormalige Joegoslavië,
toen Tito de boel nog bij elkaar wist te houden
maar de etnische spanningen al hoog opliepen.
En ze weidt uit over haar liefdes, haar werk in
poezenpak op stilettohakken in een nachtclub,
en over hoe ze misbruikt werd. Roza verleidt en
betovert de Engelsman als een soort Shehereza-
de uit De vertellingen van duizend-en-één-nacht.
Of die verhalen nu op waarheid berusten of zijn
ontsproten aan haar weelderige fantasie doet er
niet toe. Het is voor haar voldoende dat er ie
mand naar haar luistert en echt in haar geïnteres
seerd is. Onderhuids schrijnt de pijn van wee
moed en een leeg bestaan. Het gaat vooral om
wat onbesproken blijft, om de chemie tussen
twee eenzame zielen die in alles van elkaar ver
schillen en toch aan elkaar verslingerd raken.
Een partizanendochter heeft veel van wat De Ber
nières' vorige boeken veel leesplezier verschaf
ten. De Bernières is sterk in het creëren van au
thentieke karakters. Hij wisselt voortdurend van
perspectief om de zaak van verschillende kanten
te belichten en uit alles spreekt zijn fascinatie
voor de Balkan. Zijn roman is een ode aan de ver
telkunst, al is de stijl afwisselend sprankelend en
stroef, springt de schrijver soms slordig om met
details en stelt het slot teleur.
