Media-hypes en -blunders
12 Donderdag 24 april 2008 PZC
Hitlers dagboeken ontdekt! Zo stond precies 25 jaar
geleden in knalrode letters groot op de voorpagina van
het Duitse weekblad Stern. De hele internationale pers
dook erbovenop: een hype was geboren. Kort daarna
bleek dat de dagboeken vals waren. Een dergelijke
blunder is ook nu nog goed denkbaar. „De centrale
vraag is niet meer: is het waar? Of het leuk is, daar
draait alles om."
door Monique Prins en John Jas
illustratie Chantal van Wessel
Hype hype hoer
*"W" k leef, ik leef!', riep Jules
I Deelder toen een ra-
I dioverslaggever hem be-
I gin 2002 als de zoveelste
A journalist confronteerde
met het bericht dat hij die dag was
overleden.
Kranten en tijdschriften in bin
nen- en buitenland meldden jaren
terug dat Zwolle werd geteisterd
door 'killermeeuwen'. Het zelfver-
zonnen verhaal van een groepje
vrienden, over een vrouw die aan
gevallen was door agressieve meeu
wen, liep uit tot een hype met wa
re 'Hitchcock horror'. De Telegraaf
fabriceerde zelf een foto van het
vermeende slachtoffer. En het
Duitse Bild meldde dat zij met een
slagaderlijke bloeding in het zie
kenhuis was opgenomen.
Journalistieke blunders en hypes
zijn van alle tijden, zeggen me
dia-watchers. Door tijdsdruk en
toegenomen concurrentie lijken ze
elkaar nu steeds sneller op te vol
gen. We gaan van de poema op de
Veluwe, de natte zomer en gorilla
Bokito naadloos over op de warme
winter en de Fitna-film. Zelfs de
politiek wordt overheerst door hy
pes, zo merkten de Raad van State
en premier Balkenende onlangs
op.
Ook scoringsdrift is een belangrij
ke oorzaak van hypes en flaters, zo
als bij de grootste 'canard' van de
afgelopen eeuw: de publicatie van
de dagboeken van Adolf Hitier.
„De journalist van Stern werd ver
blind door het idee dat zijn naam
wereldwijd genoemd zou wor
den", zegt Theo Dersjant, die een
boek schreef over missers in de me
dia.
„Het verhaal werd overgenomen
door de internationale pers omdat
drie deskundigen het handschrift
van Hitier zeiden te herkennen.
Maar niemand ging het verhaal
checken. Zo werkt het nog steeds:
als een expert zegt dat het waar is,
zal het wel waar zijn."
Een dergelijke blunder is 25 jaar na
dato nog heel goed denkbaar, zegt
Dersjant. „Ook de dagboeken van
Mussolini en Eva Braun zijn al re
gelmatig opgedoken. En vast niet
voor het laatst."
Met internet neemt het gevaar van
een misser alleen maar toe, zegt de
hogeschooldocent. „Groot nieuws
heeft een eigen dynamiek: ieder-
dit dagboek de geschiedenis op een
aantal punten herschreven diende
te worden. Zo kwam Hitier naar vo
ren als een veel aimabeler man dan
altijd was gedacht en gedocumen
teerd. Bovendien zou hij niet gewe
ten hebben van de plannen voor
het uitmoorden van de joden. Hij
zou ze alleen naar het oosten willen
verbannen. Mede hierdoor werd de
authenticiteit van de dagboeken al
snel in twijfel getrokken.
Binnen twee weken na de eerste pu
blicatie verschenen de eerste bewij
zen dat het om een vervalsing ging.
Vooral Holocaustontkenner David Ir
ving maakte zich sterk om te bewij
zen dat de dagboeken vals waren.
Historische feiten klopten niet en
het woordgebruik leek niet op dat
van Hitier. Het definitieve bewijs
kwam toen bleek dat het papier en
de inkt van na 1954 waren.
Oplichter Konrad Kujau en journa
list Cerd Heidemann werden veroor
deeld tot 42 maanden gevangenis
straf.
In mei 1987 vindt een moeder in
Oude Pekela bloed in het
onderbroekje van haar vierjarige
zoon. Ze gaat met hem naar de
huisartsen Fred en letje Jonker. Daar
wordt gedacht aan ontucht. Het
vermoeden bestaat dat er op bizarre
wijze (in clownspakken) meer
misbruik is gepleegd in Oude Pekela.
Na een voorlichtingsavond op school
krijgt de politie zeventig meldingen
van mogelijk ontucht door personen
verkleed als clown. Oude Pekela
wordt op dat moment wereldnieuws.
De mix van jonge kinderen, clowns en
seks werkt als een magneet.
Anderhalfjaar na het begin sluit de
politie een groot en intensief
onderzoek af naar de affaire. Er is
niets gevonden. Huisartsen Jonker
publiceren een boek over satanische
rituelen in het dorp.
Het Duitse weekblad Stern pu
bliceerde deze week precies
25 jaar geleden fragmenten
uit het vermeende dagboek van
Adolf Hitler.
De vondst van de zestig handge
schreven delen werd in april 1983
gepresenteerd als één van de groot
ste historische ontdekkingen in de
recente geschiedenis. Stern zou 10
miljoen mark (omgerekend circa 5
miljoen euro) hebben betaald aan
Konrad Kujau, een verzamelaar van
nazi-documenten uit Stuttgart.
De dagboeken zouden in 1945 met
de rest van het privé-archief van
Hitier uit Berlijn zijn gesmokkeld in
een vliegtuig dat neerstortte boven
Oost-Duitsland. De zestig handge
schreven dagboeken zaten veilig in
een blik verpakt en werden gevon
den door Oost-Duitse boeren. Via
een anonieme Oost-Duitse generaal
waren ze door ene Dr. Fischer
Oost-Duitsland uit gesmokkeld en
in het bezit gekomen van Konrad
Kujau. Hij verkocht het dagboek be
gin jaren '80 aan een journalist van
de Stern, Cerd Heidemann.
Hij liet het dagboek controleren
door een drietal deskundigen, name
lijk Max Frei (werkzaam als foren
sisch criminoloog bij de politie van
Zürich), Ordway Hilton en een me
dewerker van de Duitse politie. De
ze experts kregen ter vergelijking
een stuk handgeschreven tekst van
Adolf Hitler. Alle drie de experts
kwamen tot de conclusie dat het
handschrift van de tekst overeen
kwam met het handschrift van het
dagboek.
De Hitler-expert High Trevor-Roper
verklaarde de dagboeken op een
persconferentie op 25 april 1983 au
thentiek. Hij zei dat op basis van
