Terreur aan de keukentafel
T
De gevaren van internet
Het vernis van de beschaving
18 I Donderdag 3 april 2008 PZC
BOEKEN KORT
MACHT Macht roept niet alleen
afschuw en angst op, maar trekt
ook aan. Ceridwen Dovey
(1980) laat in haar roman Bloed
verwanten zien hoe slachtoffers
van dictatuur, gedreven door ij-
delheid, hebzucht en zelfs wel
lust, aanschurken tegen de
macht. Dovey beschrijft de lotge
vallen van een portretschilder,
een chef-kok en een kapper, die
de president dienen. De schrijf
ster biedt zicht op menselijke
drijfveren die doorgaans verbor
gen blijven onder een dun laag
je beschaving. Dat maakt Bloed
verwanten tot een roman waarin
pijnlijke waarheden worden
blootgelegd.
ernhard', zei zijn moeder op een
dag in de jaren zeventig, toen de
Rote Armee Fraction Duitsland
W terroriseerde - 'Bernhard, jouw
vader en ik hebben het volgende
besloten. Mocht jij besluiten terrorist te wor
den en op op de vlucht voor de politie bij ons
aankloppen voor onderdak, dan mag je één
nacht blijven. Maar de volgende dag moet je
weg'.
Bernhard Schlink (63) kan er nog altijd om la
chen. Het toont vooral aan dat zijn moeder
zich zorgen maakte. Maar hij wil er ook mee
zeggen dat zijn moeder waarschijnlijk een uit
zondering was. Niet dat andere ouders zich
geen zorgen hebben gemaakt over hun kinde
ren in de RAF-jaren, maar de invloed van de
terroristen op het dagelijks leven moet niet
worden overdreven, vindt hij. „Zoals vorig jaar,
toen in de media werd geschreven over 'veertig
jaar Deutscher Herbst'. De teneur was dat de
RAF-periode de grootste crisis was in de ge
schiedenis van de jonge republiek. Nou, nou.
Het werd belangrijker gemaakt dan het was."
Hij heeft daar wel een verklaring voor. „Het
hangt samen met het einde van de koude oor
log en met 9/11. De koude oorlog was als crisis
iets zo groots dat we er geen invloed op had
den. Wat dreigde was een atoomoorlog. De aan
slagen van 11 september waren een crisis van
middelgroot formaat. Actueel werden vragen
als: moeten we folteren, schieten we desnoods
passagiersvliegtuigen neer? Er ontstond een
nieuwe interesse in de politieke crisis. De te uit
bundige mediahype van vorig jaar had eerder
daarmee te maken dan met de directe herinne
ring aan de Deutscher Herbst. Was het wel een
crisis die een gevaar vormde voor het systeem
in Duitsland, ik denk het niet."
In zijn nieuwe roman, Het eerste weekend, heeft
Schlink het probleem teruggebracht tot inter
menselijke proporties. „Terrorisme als kamer-
Ceridwen Dovey - Bloedverwanten
(Vert. Inge de Heer) Anthos, 18,95
euro.
LEEGTE Een man zonder illusies
leeft in een stad, die alleen maar
leegte biedt. Deze Karl Tu-
butsch vertelt soms ironisch,
dan weer bitter over de stad die
hem negeert en waarin hij zo'n
bescheiden plaats inneemt. De
Oostenrijkse schrijver Albert
Ehrenstein (1868-1949) schreef
Tubutsch - Een Weense novelle in
1911. Reis 8c Kemper gaf de no
velle opnieuw uit en Peter Koe
ne maakte er nieuwe grim-
mig-mooie tekeningen bij. Tu
butsch' vermakelijke en rake ob
servaties kunnen zijn eenzaam
heid niet verhullen.
Albert Ehrenstein - Tabusch - Een
Weense novelle (Vert. Hans W. Bakx.
Pels Kemper, 19,95 euro.
VLOEK Het verlangen naar het
vinden van iets moois zit de
mens in de genen en levert stof
voor schrijvers, vooral sinds
Dan Brown zo'n succes had met
zijn thriller de Da Vinci Code. Ri
chard Meijer (1966) beschrijft in
Het Fort van Sjako een zoek
tocht waarin vijf vrienden on
der de stad een labyrint ontdek
ken met magische wezens. Het
is het eerste deel van een magi
sche cyclus van vijfhoeken. Het
tweede deel verschijnt in het na
jaar.
Richard Meijer - Het Fort van Sjako
Prometheus, 15 euro.
Volgens de Duitse schrijver Bernhard
Schlink wordt de periode dat de
terreurbeweging RAF op haar
hoogtepunt was belangrijker gemaakt
dan het was. In zijn nieuwe roman
brengt Schlink de terroristen terug tot
menselijk proporties.
door Theo Hakkert
foto David van Dam
Berhard Schlink: „Hoe ga je om met terroristen die je kent? Wat zeg je tegen iemand die het sociale
contract, dat men niet zal doden, heeft opgezegd?"
spel" noemt hij het. Een lid van de harde kern
van de RAF wordt vervroegd vrijgelaten. Deze
Jörg wordt door zijn zuster meegenomen naar
haar landhuis voor een ontmoeting met oude
vrienden, kennissen en familie. Letterlijk aan
de keukentafel ontspinnen zich gesprekken
over drijfveren, morele kwesties, sympathieën,
familiebanden, liefde en verraad. „Het is een
drama tussen mensen. Hoe ga je om met terro
risten die je kent? Wat zeg je tegen iemand die
het sociale contract, dat men niet zal doden,
heeft opgezegd? Deugt zo iemand weer als zijn
straf erop zit, kan dat?"
Schlink had de roman al bijna klaar, toen vorig
jaar in Duitsland discussie ontstond over de
vraag of RAF-leden gratie kon worden ver
leend. „Gratie heeft in Duitsland alle betekenis
verloren sinds na de jaren zeventig levenslang
niet daadwerkelijk levenslang meer is, zoals in
Nederland. Gratie was het een signaal aan de
terroristen en hun sympathisanten dat de
strijd voorbij was. Maar het nut van de discus
sie over Christian Klar is mij ontgaan (Klar is
tot meervoudig levenslang veroordeeld; hij
heeft nooit spijt willen betuigen, de president
heeft besloten hem geen gratie te verlenen -
red.). Hij komt volgend jaar toch vrij. Waarom
dan eerder? Ik zie het signaal daarvan niet."
Heel voorzichtig brengt Schlink ter sprake dat
er achter terroristen mogelijk één type mens
schuilgaat. „Er is een boek verschenen van de
historicus Michael Wildt: Generation des Unbe-
dingten (Generatie van de onwrikbaren). Over
hoogopgeleide medewerkers van de geheime
staatspolitie uit de nazi-tijd. De nazi's brachten
in hun ogen helderheid, eenduidigheid, vastbe
radenheid, onvoorwaardelijkheid, waarheid.
Het zijn kenmerken die je ook ziet bij de
RAF-leden en bij extremistische moslims. Ze
zien een wereld van compromissen, van deca
dentie. In de RAF-tijd werd vaak een uitspraak
van Adorno aangehaald: 'Es gibt keine richtiges
Leben im falschen'. Maar hoe wij leven is niet
compleet fout. We moeten ermee omgaan,
maar dat is het leven nou juist. Stel je een maat
schappij voor waaraan niets fout is. Praktisch
kan het al niet, want het zou een vorm van on
derdrukking verlangen die niet te realiseren is,
maar wat zou zo'n maatschappij vervelen. Ver
schrikkelijk."
Bernhard Schlink: Het eerste weekend. Roman. Verta
ling: Cerda Meijerink. 188 blz., 19,90 euro (geb.)
Uitgeverij Cossee.
rjn Charles den Tex -
Cel
De Geus, 21,90 euro
Charles den Tex won
met zijn misdaadro
man De macht van
meneer Miller in
2006 De Gouden Strop, de
prijs voor het beste Neder
landstalige spannende boek.
Nu ligt het vervolg van deze
roman in de boekwinkels Cel.
Ook in deze thriller speelt ad
viseur Michael Bellicher de
hoofdrol en gaat het over de
macht die mensen kunnen
uitoefenen via de computer.
Bellicher is getuige van een
ongeluk. Hij alarmeert de po
litie en wordt tot zijn verba
zing meteen gearresteerd, ver
dacht van een aanslag op de
verongelukte voorzitter van
de enquêtecommissie die mis
bruik van integratiesubsidies
onderzoekt. De auto die het
ongeluk heeft veroorzaakt,
staat op zijn naam en hij
blijkt voor veel te veel geld
een smerige, vervallen tuin
derwoning te hebben ge
kocht. Bellicher beseft te zijn
beroofd van zijn identiteit en
raakt pijlsnel de grip op zijn
leven kwijt. Dat maakt hem
tot ideale zondebok en bijna
niemand gelooft in zijn on
schuld. Den Tex geeft zijn le
zers te denken over de ma
nier waarop Bellicher als arge
loze internetgebruiker gemak
kelijk van zijn identiteit be
roofd kon worden. Zijn leven
wordt van alle kanten be
dreigd en hij wordt onderwor
pen aan keiharde verhoorme
thoden door een inlichtingen
dienst die aan niemand ver
antwoording schuldig lijkt te
zijn. Daarbij moet hij noodge
dwongen aan het onrecht
voorbij zien en bondgenoten
zoeken, die hem kunnen red
den. De manier waarop Den
Tex jongleert met zaken als
goed en fout, recht en on
recht is zonder meer adembe
nemend. Cel is een verontrus
tend en bloedspannend boek.
Klinkhamer - De bajes
en andere ongemakken.
Uitgeverij just Publis
hers. 14,95 euro.
door Joep van Ruiten
oen Klinkhamer (zijn
voornaam is alleen
voor vrienden) vorig
jaar eindelijk zijn be
kentenisroman Woensdag ge
haktdag kon publiceren, gaf
hij direct aan dat er nog veel
meer werk op de plank lag.
Ook toen hij wegens dood
slag op zijn vrouw tot een cel
straf werd veroordeeld, was
hij blijven schrijven.
De bajes en andere ongemak
ken bevat voornamelijk verha
len over ervaringen en ont
moetingen in verschillende
penitentiaire inrichtingen.
Het zijn losse schetsen van
mensen die hij heeft ont
moet; lotgenoten die een
straf moesten uitzitten.
Het beeld van de gevangenis
bevolking is niet echt verras
send. Wel is interessant hoe
Klinkhamer op deze omge
ving reageert en hoe hij het
gevangenisleven beschrijft.
Opnieuw provoceert hij er op
los. Het ene moment is hij
schunnig en racistisch. Het an
dere moment slaat hij een
toon aan die duidelijk moet
maken dat hij goed weet hoe
het er in 'de betere kringen'
aan toegaat. Hoewel geen
moeite wordt gedaan om sym
pathiek gevonden te worden,
leidt het tot een soort schel-
menproza op de dunne lijn
tussen de goot en het vernis
van de beschaving. Bij vlagen
schrijft Klinkhamer prachtig.
Maar daarmee heb je niet au
tomatisch een lezenswaardige
verhalenbundel. De bajes en
andere ongemakken mist sa
menhang en richting. Toch
heeft dit boek voor de Klink-
hamer-watcher wel degelijk
iets te bieden. Er zijn ook se
rieuze verhalen die een ver
helderend en ontroerend in
kijkje geven in een ongemeen
bizarre levensgeschiedenis.
