Advocaat van
kwade zaken
i5 spectrum
Poëzie zonder
slagroom
Weelde van het weinige
PZC
Zaterdag 15 maart 2008
De eerste lentezon op mijn gezicht!
Ik knoop mijn bloes wat verder open
en knijp verrukt mijn ogen dicht.
Want o, die strakke blauwe lucht!
Die zucht naar avontuur die tintelt
in mijn bloed, die maakt
dat ik wel kijken móet
naar elke mooie knaap of heer,
die maakt dat ik ze stuk voor stuk begeer.
Maar als een jongen mij passeert,
wat spottend en geamuseerd,
sla ik betrapt mijn ogen neer.
Ik met mijn uiterlijk
van al wat oudere dame,
ik moest me schamen!
Ria Zijkamp (geb.1950)
door Mario Molegraaf
Taarten zijn als gedichten, gedichten
zijn als taarten. Je zou eigenlijk alleen
moeten proeven van de onweerstaan
bare, de overweldigende, de ongeloof
lijk lekkere, elke hap een wonder. Zo
vaak heb je taarten, en gedichten, die er net mee
door kunnen en die je maar wegwerkt. Waarom
eigenlijk? Het bakken als plicht en het opeten als
verplichting. Slagroom moet dikwijls camoufle
ren hoe saai die taarten zijn.
Ria Zifkamp schrijft gedichten zonder slag
room, zonder sier. Uitgeklede gedichten zijn het,
geleidelijk uitgekleed geraakt, want de dichteres
heeft tijden aan Al jaren lang dezelfde man ge
werkt. Dat merk je nauwelijks, de gedichten raak
ten gelukkig hun spontane aard niet kwijt. Maar
let op hun subtiele ritme en op de mooie heimelij
ke rijmen hier en daar. Poëzie zoals poëzie moet
zijn, geschreven uit noodzaak.
42 gedichten in 58 jaar, daar komt het op
neer. En dat merk je, voel je, proefje. Dit is ande
re taart. Welke dichter durft zich in haar eerste ge
dicht zo voor te stellen? 'Mijn leven is gespeend
van ieder avontuur en niet zo interessant.' Ria Zif
kamp durft dat. En ze gaat nog even verder: 'Al
jarenlang dezelfde man, van 8 tot 5 dezelfde
gang'. Ze eindigt met: 'Hoe kan een mens met zo
veel niets gelukkig zijn.' Géén vraagteken, want
voor haar is het helemaal geen vraag. Het spreekt
juist vanzelf, de weelde van het weinige, het bij
zondere van het gewoonste.
Ze maakt zich geen illusies over het leven:
'Eens was het stil. Zo stil zal het weer zijn.' Tus
sen die stiltes wil ze even spreken. Even zeggen,
ik ben er geweest, Ria Zifkamp. Even getuigen
van haar dankbaarheid. Ze is niet blind voor wat
had kunnen zijn, ze sloot haar ogen niet voor de
onvervulde droom. Maar ook zonder is het goed,
ze is tevreden over wie ze is. Gelaten, maar aller
minst gezapig.
Ergens daar, in dat ogenschijnlijk gelijkmatige
bestaan, tussen 'het dagelijks voeren van de poe
zen, de was, de strijk', broeide iets. Alsof ze een
geschenk terug wilde geven. Maar aan wie, aan
wie? Met zo'n vraag kun je niet anders. Dan
schrijf je poëzie.
^0 Ria Zifkamp: Al jarenlang dezelfde man
46 pag., 9.95 euro. Boekenmaker
door Jaap Goedegebuure illustratie Martien Bos
TT .M. Coetzee, Nobelprijswin-
I nend auteur van Zuid-Afrikaan-
I se afkomst, onderhoudt een
I nauwe band met de Nederland-
se literatuur. Dankzij een uitste-
W kende relatie met uitgeverij
Cossee werden zijn recente boe
ken eerder in Nederlandse vertaling
dan in het Engelse origineel gepubli
ceerd. Dankzij een gedegen kennis
van onze taal, is hij in staat een war
me aanbeveling te schrijven voor de
butant Gerbrand Bakker en weet hij,
zoals te lezen valt in de speciaal voor
het Nederlandse publiek samengestel
de essaybundel Waf is een klassieke ro
man?, coryfeeën als Harry Mulisch en
Cees Nooteboom de maat te nemen.
Dat wil zeggen: hen te prijzen waar
hij kan en te bekritiseren waar het
moet. Van Mulisch vindt hij dat die
met zijn eruditie te koop loopt,
Nooteboom is hem af en toe te glad,
te koket en te gemakzuchtig. Hij ziet
de grootheid van onze negentien-
de-eeuwse romancier Marcellus
Emants en dringt diep door in de poë
zie van Gerrit Achterberg.
Met het oog op de lopende Boeken
week, die de 'derde leeftijd' tot onder
werp heeft, liet Coetzee een vertaling
van zijn verhaal Als een vrouw ouder
wordt uitgeven. Het is jammer dat de
CPNB de kans heeft gemist er het tra
ditionele promotiecadeau van te ma
ken. Dan zou Bernlefs matte geschie
denis van De pianoman ons tenmin
ste bespaard zijn gebleven.
Hoofdpersoon is een oude bekende:
Elisabeth Costello, een Australische
schrijfster van tegen de zeventig, die
door Coetzee al een aantal malen als
zijn alter ego werd ingezet en ditmaal
haar opwachting maakt in Nice. Ze is
er voor een kleine familiereünie met
haar dochter en zoon. Eenmaal met
haar kinderen herenigd, merkt ze al
gauw dat die haar van de andere kant
van de wereld hebben laten overko
men om iets belangrijks te bespreken.
Of moeder eigenlijk ook niet vindt
dat ze te oud wordt om op zichzelf te
wonen. Of ze niet liever bij zoon-
dan wel dochterlief zou willen intrek
ken? Kan ze tenminste rustig en com
fortabel doodgaan.
Met veel gevoel voor dit soort situa
ties, waarbij familiebanden zo sterk
onder druk komen te staan dat ze
vanzelf veranderen in strakgespan
nen zenuwen, leeft Coetzee zich in
zijn personage in. Ze beseft maar al te
goed dat ze een mooie toekomst ach
ter zich heeft, dat ze diep in de herfst
J.M. Coetzee
OOW\
van haar bestaan verkeert, en dat
daar alleen maar wat afgaat in plaats
van dat er wat bijkomt. Tegelijkertijd
betrapt ze zichzelf steeds vaker op de
oudemensenpraatjes waaraan ze vroe
ger zo'n hekel had. Dus kan ze zich
maar al te goed voorstellen hoe er nu
tegen haar wordt aangekeken. Coet
zee laat de krachtmeting tussen moe
der en haar volwassen kroost onbe
slist eindigen, daarmee trouw blij
vend aan zijn gewoonte om dilem
ma's intact te laten in plaats van ze te
beslechten in termen van voor of te
gen, dan wel goed of fout.
Diezelfde strategie volgt hij
in een tweede, al eerder
gepubliceerd verhaal, dat
een tweeluik vormt met
Als een vrouw ouder wordt. Hierin be
vindt Costello zich in een gedroomd
decor, dat veel weg heeft van een me
diterraan grensplaatsje, speciaal opge
trokken ten behoeve van een in de ja
ren vijftig geschoten film. Bezweet en
slepend aan een koffer, belandt ze bij
een hek dat toegang geeft tot een ge
bied dat ze uit alle macht wil betre
den. Een beambte maakt haar duide
lijk dat ze pas naar binnen mag nadat
ze zich op een daartoe bestemd for
mulier heeft uitgesproken over haar
geloof Als ze de ene na de andere po
ging in de prullenmand heeft zien ver
dwijnen, mag ze haar zaak voor een
rechtbank bepleiten. Daar krijgt ze te
verstaan dat louter betrokkenheid bij
een onderwerp te weinig is om met
tevredenheid op een leven als schrij
ver terug te kijken. Ze had minstens
sociaal engagement, moreel besef of
ethische bewogenheid moeten tonen.
Dus moet Elisabeth maar gewoon blij
ven wachten tot de poort misschien
ooit nog eens voor haar opengaat.
Kenners van de grote absurdist Kafka
zullen al hebben gemerkt dat Coetzee
hier een reprise levert van diens para
bel Voor de wet, handelend over een
man die jarenlang wacht bij een
poort die speciaal voor hem bedoeld
was, zonder dat hij er ooit gebruik
van kan maken. Hier is het toneel ver
plaatst naar een denkbeeldig hierna
maals dat, hoewel ontdaan van de
echte verschrikkingen, toch aanvoelt
als een hel. Die hel krijgt vooral gestal
te in, om met Sartre te spreken, de an
deren, die verantwoording en reken
schap eisen waar die in feite niet te
geven valt. Een schrijver, zo houdt de
vanwege zijn scepsis vaak bekritiseer
de Coetzee ons voor, is immers geen
leverancier van eenduidige bood
schappen en heldere aanbevelingen,
maar een advocaat van kwade zaken,
die schijnbaar eenvoudige dingen ont
vouwt in al hun complexiteit Bijvoor
beeld de complexiteit dat het lichaam
misschien oud kan zijn en de geest
vermoeid, maar dat de wil om te le
ven desondanks onstuitbaar z'n gang
gaat.
rr] J.M. Coetzee: Als een vrouw ouder
wordt. Vertaald door Peter Bergsma.
Uitgave Cossee. 93 blz. 12,99 euro.
J.M. Coetzee: Wat is een klassieke ro
man? Vertaald door Peter Bergsma.
Uitgave Cossee. 237 blz. 22,90 euro.