Jan Sonneveld is
gek op kerken
spectrum 6
'Als kerken verdwijnen, verdwijnen
ook de bakens in het landschap'
PZC
Zaterdag 1 maart 2008
Alle kerken van
Nederland komen in
een database. In het
jaar van het religieus
erfgoed moet
www.reliwiki.nl de
wikipedia voor
Nederlandse
kerkgebouwen
worden. Voor alle
gezindten, jan
Sonneveld (83) uit
Leidschendam legde
de basis. Een
bevlogen liefhebber
die al twintig jaar
kerken spaart.
door Rien Floris
foto Hielco Kuipers/GPD
De kerkenverzamelaar. Hij be
staat. Jan Sonneveld is het
levende bewijs. De een
spaart postzegels, een ander
treintjes. Jan Sonneveld
spaart kerken en heeft er al 19.894 in zijn
computer. Zelfheeft hij geen kerk meer
om te kerken. Want wat de Protestantse
Kerk Nederland (PKN) er van maakt met
alle protestanten in één gebouw, is vol
gens de Nederlands Hervormden [an en
Mieke Sonneveld niet hun keus. Dan lie
ver kerkloos.
Toch sluiten ze de kerk dagelijks in hun
hart Hij de buitenkant, zij de binnenkant.
Mieke is iedere dag met de neus in de Bij
bel en aanverwante boeken te vinden. Jan
in de kerkgebouwenverzameling. Na zijn
pensionering, als directeur van een tech
nisch adviesbureau, dook hij in de kerkver
zameling en ontdekte dat er een club van
zo'n vierhonderd kerkenverzamelaars is,
die zelfs een eigen contactbrief heeft. Met
hulp van collegaverzamelaars bouwde Son
neveld een indrukwekkende database op.
Een deel is al te vinden op de website van
de Vrije Universiteit Amsterdam
(www.hdc.vu.nl/IKGN). In mei moet de
website Reliwiki de lucht in. Dan kan de
database, net als bij internetencydopedie
Wikipedia, door derden worden aange
vuld met gegevens over historie, tekenin
gen, foto's en wat men maar wil.
Kerkfoto's genoeg overigens, want Jan Son
neveld heeft de afgelopen twintig jaar zo'n
10.000 kerken gefotografeerd. Op kerken-
jacht door het land. „Vanuit Leidschen
dam is Brabant nog wel te doen, maar het
wordt steeds drukker op de weg. Ie kunt
niet meer 's morgens vroeg afreizen. Dan
sta je de halve dag in de file. Dat ga ik niet
doen voor mijn kerkeninventarisatie. Ik
heb al veertig jaar langs de weg gezeten
met 40.000 km per jaar."
Gelukkig is er een huisje op de Veluwe als
uitvalsbasis. Of de caravan als vooruitge
schoven post. „Dan zetten we die een tijd
je in Drenthe neer. Vanuit die 'thuisbasis'
rijd ik door Friesland, Groningen, Overijs
sel en Drenthe om de kerken te inventari
seren en te fotograferen."
Eerst nog analoog (camera met een rolle
tje), maar inmiddels digitaal. Een uitvin
ding waar hij als 83-jarige volop gebruik
van maakt. Net als de computer. Mailen,
internetten, digitale foto's bewerken, data
base bijhouden. Zelf noemt hij zijn verza
meling 'een kleintje'. „Een goede vriend
van me had 50.000 foto's en kaarten. Die
hebben we gelukkig voor het nageslacht
kunnen bewaren bij de Stichting Kerkelijk
Kunstbezit."
Hij wordt voor Reliwiki gevoed door men
sen uit het hele land en heeft net een foto
van een onbekende kerk in Vroomshoop
gekregen, die nu met nummer 19.894 in de
inventarisatie prijkt. Een boekje over kerk
historie in Den Helder heeft hij ook net
binnen. Met 43 pagina's over kerken. „Dat
ga ik met de database controleren. Ik ben
benieuwd, want daar hebben synagogen
gestaan, die voor en in de oorlog zijn ver
dwenen. Benieuwd wat er nog over is."
De groep kerkverzamelaars dunt uit. Hoog
tijd de kerkeninventarisatie voor iedereen
vast te leggen. Er is in Nederland geen
openbaar register waar alle kerkgebouwen
in staan. Alleen in de computer van Jan
Sonneveld. Kasten vol foto's, maar ook
krantenknipsels en andere documenten.
Alfabetisch gerangschikt per provincie. In
de database ook terug te vinden op geloofs
gemeenschap, per plaats, wat u maar wilt.
Hoeveel synagogen er zijn in
Noord-Holland? Sonneveld
geeft de computer een zoekop
dracht en daar rolt het er al uit.
Het waren er 53 en er zijn er nog 16 over.
Het aantal doopsgezinde kerken in Zuid-
Holland? Ooit zeventien, nu nog maar zes.
Het werk van de kerkenarchivaris is nooit
af „Bijna dagelijks krijg ik berichten over
kerken die op de nominatie staan gesloopt
te worden. Gelukkig nemen die berichten
de laatste tijd af. De mensen vinden het
minder normaal om alles wat ze niet ge
bruiken direct te slopen. Er komen ook ker
ken bij." Hij pakt een brief „Kijk, de Nieu
we Rank is vanaf 16 maart een nieuwe
kerk in Nieuwegein." Ooit had Nederland
19.000 kerken, nu zijn er nog 7.500 in ge
bruik. „Die heb ik bijna allemaal in mijn
archief Met foto. Ik heb 11.700 foto's en
nog eens 3.205 afbeeldingen van anderen.
Sommige kerken heb ik uit meer hoeken
gefotografeerd, als er een mooie kapel bij
is of zo."
Dagelijks tussen de kerken. Dan moet je
stapelgek op de godshuizen zijn. „Valt
mee. Er zijn veel kerken die me niks doen,
dat zijn voor mij alleen gebouwen. Maar er
zit ook heel veel cultureel erfgoed tussen
waar we zuinig op moeten zijn."
Of er favorieten zitten tussen de 10.000
kerken? „Nee. Er zijn heel mooie oude Frie
se kerkjes op terpen. Veel van die oude
dorpskerken staan in een mooie omge
ving. Die zijn me net zo lief als de Sint-Jan
in Den Bosch of de Dom in Utrecht."
Van zo'n 3.500 kerken weet de verzame
laar dat ze een andere bestemming kregen.
„Woonhuis, restaurant, medisch centrum,
kinderdagverblijf. Van heel veel kerken
weet ik ook niet of ze nog wel bestaan en
wat er in het gebouw zit. Dat kan straks
met Reliwiki allemaal worden toegevoegd
door plaatselijke mensen."
Het ongeloof bedreigt de kerkgebouwen.
„Protestanten en katholieken zitten wat
dat betreft in hetzelfde schuitje. Er zijn
dorpskerken waar 1.000 of 1.500 mensen
in kunnen, maar er is nog maar een paro
chie van amper honderd mensen. Die kun
nen zo'n gebouw niet in stand houden."
Dus komen er samenvoegingen en daarna
de keuze over welke kerken ze afstoten en
welke ze overeind houden. Kerken waar
emotie omheen hangt. Een gebouw waar
je bent getrouwd, waar de kinderen zijn
gedoopt en waar de uitvaart van dierbaren
heeft plaatsgevonden, is meer dan een sta
pel stenen met een kruis. „Die mensen wil
len helemaal niet met hun kerkgemeente
verkassen naar een andere kerk. Daar heb
ben ze geen binding met het gebouw. Het
verdwijnen van kerken doet mij pijn. Als
die mooie peperbus van onze kerk hier in
Leidschendam weg is bij het sluisje, blijft
in die omgeving niets van de oude sfeer
over. Als kerken verdwijnen, verdwijnen
ook de bakens in het landschap."
Jan Sonne
veld spaart
kerken. In
zijn compu
ter zitten er
al 19.894.
