Eend speelt in op weer
Blauwe
kiekendief
wintergast
PZC Zaterdag 1 maart 2008 21
door Chiel Jacobusse
Er zijn twee zaken die in hoge mate het ritme van de
natuur bepalen. Aan de ene kant is de daglengte een
belangrijke factor. Dat is een vast gegeven, waar je let
terlijk de klok op gelijk kunt zetten. De tweede stu
rende factor is de temperatuur en die kan van jaar tot jaar
erg verschillend zijn.
Meestal is het niet zo dat je precies kunt zeggen op welke
datum of bij welke temperatuur een dier of plant ver
schijnt. Daarvoor zijn er te veel andere factoren in het spel.
Vogels kunnen slecht weer treffen op de trek, voor planten
kan het te nat of te droog zijn of de zaken liggen wat inge
wikkelder dan het op het eerste gezicht lijkt.
Zo is het een oude boerenwijsheid dat het gras in de wei be
gint te groeien bij een temperatuursom van tweehonderd
graden. Dat wil zeggen dat als vanaf nieuwjaar de maxi
mumtemperatuur van elke afzonderlijke dag bij elkaar opge
teld wordt, dan begint de grasgroei zodra de som boven de
tweehonderd uitkomt. Dat kan zijn op een dag dat het tien
graden is, het kan ook bij vijftien graden zijn. Maar toch
wordt het gestuurd door de temperatuur.
Je kunt je afvragen wat de reden is dat vogels als de wilde
eend en de houtduif steeds weer kiezen voor een zo vroeg
mogelijke broedtijd. Kennelijk moeten er ook voordelen zit
ten aan vroeg broeden.
De nadelen zijn duidelijk genoeg: er is altijd het risico dat
opnieuw invallende koude optreedt, waarbij het legsel of de
jongen verloren gaan. Verder is de hoeveelheid voedsel - zo
wel plantaardig als dierlijk voedsel - meer voorhanden naar
mate het voorjaar vordert. Ook in dat opzicht is vroeg broe
den dus riskant.
Een belangrijk voordeel van vroeg broeden is dat de kans
om ten prooi te vallen aan allerlei roofdieren kleiner is. Po
pulaties van allerlei andere soorten zijn op een minimumni
veau of zijn zelfs afwezig.
Dat laatste geldt bijvoorbeeld voor allerlei parasieten als
vlooien, luizen, teken en insecten. Sommige roofVijanden
zijn in winterslaap (bijvoorbeeld egels), andere zijn wegge
trokken naar het zuiden (kiekendieven). Weliswaar heeft
de winter zijn eigen specifieke roofVijanden. Zo wordt onze
eigen bruine kiekendief vervangen door de uit het noorden
afkomstige blauwe kiekendief
Maar die wintergasten zijn niet primair op het vangen van
kuikens ingesteld, hoewel het zeker niet zo is dat ze niet
eens een jong eendje meepakken. De stand van marterachti-
gen en ratten bevindt zich, zo vlak voor de voortplantings-
periode op een minimumniveau.
Een niet te onderschatten voordeel van vroeg broeden is
simpelweg het feit dat andere vogels nog niet begonnen
zijn. Roofvogels en kraaiachtigen zijn verreweg het gevaar
lijkst op het moment dat ze zelf jongen hebben, omdat ze
dan een heleboel hongerige monden moeten vullen.
Al met al biedt het vroeg broeden voor sommige vogels zo
veel voordelen, dat de genoemde nadelen er niet tegenop
wegen. Het natuurlijk evenwicht werkt zo dat de natuur
zelf uitrekent wat de beste kansen zijn.
De PZC sponsort stichting Het
Zeeuwse Landschap. In Natuur-
journaal gaat hoofd ecologie
Chiel Jacobusse wekelijks in op
wat er aan de orde is in de
Zeeuwse natuurgebieden.
Er zijn jaren dat de wilde
eend rond deze tijd van het
jaar al kuikens heeft. Er zijn
ook jaren geweest dat er in
deze tijd nog een elfsteden
tocht gereden werd. Vogels
als de wilde eend en de
houtduif, die heel vroeg in
het jaar broeden moeten
dus flexibel inspelen op het
weer. Het begin van de
broedtijd kan het ene jaar
meer dan een maand vroe
ger vallen dan het andere.
De wilde eend (op de foto staan drie mannetjes) kiest voor een zo vroeg mogelijke broedtijd. foto Chiel Jacobusse
tekening Adri Karman
Bruine kiekendieven zijn in Zee
land een bekend verschijnsel. In
de winterperiode worden ze afge
lost door familielid blauwe kieken
dief Met name het mannetje is
duidelijk te herkennen door de
licht-grijsblauwe kleur en zwarte
vleugeltippen. Ook de witte stuit-
vlek is kenmerkend. Het vrouwtje,
dat iets groter is dan het mannetje,
moet het doen met een simpel
bruin gestreept verenkleed, maar
heeft ook een witte stuitvlek.
