Johan Heesters
1 2 I Vrijdag 15 februari 2008 PZC
Ondanks alle protesten
treedt de 104-jarige
Johan Heesters morgen
op in zijn geboortestad
Amersfoort. Volgens zijn
vrouw Simone Rethèl is
dat niet een kwestie van
moed. „We doen het
omdat dit dé grote wens
is van mijn man."
Armando ziet
Heesters als 'nostalgie'
Laatste wens
van een
verschoppeling
Het heeft na
tuurlijk iets
moois, een
artiest van
104, die nog
goed zingt
en nog
steeds vrou
wenharten sneller kan doen klop
pen; een man ook die een levend
brok theatergeschiedenis vormt;
en die getuige was - zo niet acteur
- in een historisch drama dat
steeds meer mensen alleen nog
van horen zeggen kennen.
Het Berlijn van rond 1930, waar
zijn carrière een grote vlucht nam,
was een wereld waarin de kunsten
bloeiden. Mensen als Kurt Weill,
Bertolt Brecht, Lotte Lenya, Ru
dolf Nelson en Erika Mann schre
ven geschiedenis, maar moesten
vluchten toen Hitier aan de macht
kwam. Zij vluchtten naar het wes
ten, Heesters reisde naar het oos
ten. Hij was niet joods, hij was
niet politiek. Hij ging omdat hij
datgene deed waarin hij goed was:
zingen en acteren.
Dat succes was niet vanzelf geko
men. Hij werd geboren in een arm
gezin in Amersfoort, dat in de
hoop op betere tijden verhuisde
naar Amsterdam. Zijn interesse
voor theater ontwikkelde hij met
een vriendje: Herman Kaldewaay,
alias Willy Walden. Deze revue-ar
tiest werd bekend als de helft van
het waanzinnig populaire duo
Snip Snap, dat tot ieders genoe
gen ook tot lang in de oorlog door
speelde en het duister van die ja
ren van een glimlach voorzag.
Heesters begon als acteur in het ge
zelschap van Willem Royaards en
liep daar altijd zó te zingen, dat ie
dereen hem adviseerde liever daar
van zijn beroep te maken. Zingen
kón hij, zoals bleek toen hij zijn ge
luk in 1927 in Berlijn beproefde.
Hij werd prompt aangenomen
door Harry Frommermann, na
een auditie voor het later wereld
beroemde sextet The Comedian
Harmonists. Heesters zag er echter
van af, omdat ze voorlopig alleen
zouden repeteren. Was hij geble
ven, dan zou het verhaal heel an
ders zijn gelopen. Na een storm
achtige carrière, verboden de na
zi's dit nog immer geroemde sex
tet. Sommige liedjes vonden ze te
Amerikaans en drie van de zes mu
sici waren joods.
Heesters zette zijn carrière voort
in Nederland, waar hij naast Aaf
Bouber en Fien de la Mar in 1932
door Hans Visser
onder de Duitse regisseur Richard
Oswald een hoofdrol speelde in de
film Bleeke Bet. Met zijn puntgave
tenor zong hij - nog altijd ongeëve
naard - O Mooie Westertoren.
In Duitsland werd hij vervolgens
snel een van de sterren van de
UFA, de filmstudio die een reeks
grote joodse regisseurs en acteurs
had zien vertrekken. Heesters was
meer dan welkom, maar daarmee
begonnen voor hem de morele
problemen, die zich nu wreken.
De door Rijkspropagandaminister
Goebbels gecontroleerde studio
gaf hem in 1938 verlof om in Ne
derland op te treden met het ope
rettegezelschap van zijn vriend
Fritz Hirsch. Dit was echter een ge
vluchte Duitse jood die ook veel
andere joden in zijn gezelschap
had. Toen Goebbels daarvan hoor
de, kwam dat Heesters bij terug
keer op een forse reprimande en
een tijdelijke schorsing bij de UFA
te staan; een verhaal dat Heesters
graag vertelt als bewijs van zijn cor
recte houding.
De films die Heesters in Duitsland
maakte, waren ook in Nederland
populair: niets-aan-de-hand-pro-
ducties, suikerzoete liefdesfilms.
De tijden waren tenslotte al moei
lijk genoeg. Vooral later, in de oor
log, moet ook in Nederland menig
bezoekersrecord zijn gebroken.
Heesters vormde een droompaar
met de Hongaarse Marika Rökk.
Ook de toen nog jonge Jan Wol
kers was een vaste bezoeker, getui
ge menige tekst waarin hij deze
schoonheid omschrijft als 'Marika
Rökk me af. Heesters en Rökk
maakten films, die als taak hadden
het volk in de toenemende ellen
de af te leiden.
Intussen was Heesters ook in het
theater een ster. De operette had
de populariteit van de huidige mu
sical en componist Franz Léhar
gold als koning van de operette.
Zijn Lustige Witwe was ongekend
populair. Voor de rol van de
schuinsmarcherende maar uitein
delijk toch goedaardige graaf Dani-
lo, zei Léhar zich geen betere zan
ger te hebben kunnen voorstellen
dan de tenor Heesters.
Heesters was een knappe man,
had een meeslepende manier van
zingen, bewoog prachtig en was
voor alles een charmeur. Hitier
vond het prachtig en Heesters
heeft nooit verheeld dat de Führer
hem dat eens is komen vertellen.
De zanger heeft altijd gezegd daar
nooit blij mee te zijn geweest.
Heesters bleef in Duitsland en
werd daarmee slachtoffer van zijn
eigen populariteit. Het dieptepunt
kwam toen de nazi's het gezel
schap waarmee Heesters in Mün-
chen optrad, meenamen voor een
'schoolreisje' naar concentratie
kamp Dachau. Heesters heeft al
tijd de beweringen ontkend dat hij
in het kamp zelfs zou hebben op
getreden.
Heesters had zich laten inkapselen
door het Derde Rijk. Maar hoe
'fout' was hij nu eigenlijk? Beter
misschien is de vraag: hoe naïef
was Heesters? Als hij echt zoveel
boter op het hoofd zou hebben ge
had, waarom kwam hij dan in
1964 naar Nederland om naast
Mieke Bos in The Sound of Music
de hoofdrol te komen zingen van
kapitein Von Trapp, de Oostenrijk
se kapitein die liever in balling
schap ging dan dienst te nemen
bij Hitiers Kriegsmarine.
En hoe 'fout' moet dan ook het
Nederlandse publiek zijn geweest?
Er mag dan in 1964 in de zaal wel
iswaar een groep activisten 'Hees
ters SS' hebben zitten roepen, een
jaar later trok de verfilming van
Die lustige Witwe met Johan Hees
ters als Danilo zo'n vijf miljoen
Nederlandse televisiekijkers. Velen
van hen hadden de Tweede We
reldoorlog zeer bewust meege
maakt. Van Heesters werd sinds
dien in Nederland weinig meer ge
hoord; tot bekend werd dat hij
komt zingen in Amersfoort.
Voor de vrouw van Heesters, Simo
ne Rethèl, komt het optreden er
maar om één reden: „Dat we dit
optreden doorzetten, is geen kwes
tie van moed. We doen het omdat
dit dé grote wens is van mijn
man."
Nederland houdt inmiddels de
adem in. Het optreden is door alle
weerstand en bijbehorende reac
ties tot een gebeurtenis van on
waarschijnlijke proporties uitge
groeid. Hoe zal die aflopen? Wel
beschouwd lijkt het erop dat, als
morgenavond inderdaad commo
tie ontstaat, deze zal zijn veroor
zaakt door leden van een genera
tie die ver na de oorlog is geboren;
door mensen met duidelijk een
nogal beperkte kijk op de geschie
denis; want wie waren het ook al
weer, die in het Duitsland van
Adolf Hitler theatervoorstellingen
kwamen verstoren omdat die te
links, te joods of'entartet' waren?
Juist, dat waren de nazi's. Zo lijkt
de wereld na pakweg zeventig jaar
geen stap verder te zijn. Ook dat is
een tragische kant van dit verhaal.
Er wordt wel beweerd dat musi
cals weinig zeggend zijn. Dat gaat
niet op voor 'Cabaret', een show
over het Berlijn van 1933. Daarin
verbreekt een keurige Duitse da
me na de machtsovername door
de nazi's, haar verloving met een
joodse handelaar. Lotte Lenya
(1898-1981), die zeifin 1933 Berlijn
ontvluchtte, stelde in die rol de
vraag: „Wat zou u doen? Hoe
werkt fatsoen? Het is zo gemakke
lijk om te oordelen als je zelf niet
hoeft te kiezen."
Kunstenaar Armando (78) is morgen
een van de bezoekers van het concert
van Johan Heesters in Amersfoort. „Ik
ga uit nieuwgierigheid. Iemand van
104 jaar die nog steeds werkt, ja, dat
fascineert mij." Armando is geen
échte fan van de al driekwart eeuw in
Duitsland actieve Nederlandse acteur
en zanger. Hij heeft bijvoorbeeld geen
platen van hem. „Maar ik vind hem
wel goed. Ik herinner me hem van de
films in de oorlog. Ik vond het leuke
films. Het is voor mij ook nostalgie."
Armando zegt dat de bioscopen in
Nederland vol zaten als er films met
Heesters te zien waren. „En niet met
NSB'ers", aldus de kunstenaar in
wiens werk de oorlog een rol speelt.
Armando volgt met opgetrokken
wenkbrauwen het actiegebeuren rond
het concert van de man die in
nazi-Duitsland carrière maakte. „Je
hebt altijd mensen die na vijftig jaar
nog verzetsstrijder willen worden."
Heesters was volgens Armando ook
helemaal geen nazi.
