i5 spectrum
Samen in
de kas:
tomaat
en tilapia
PZC
Zaterdag 2 februari 2008
Een tomaatje bij de vis is lekker.
Dat gaat niet alleen goed samen
op het bord, maar ook in de
tuinbouwkas. De combinatie
tilapia en tomaten bespaart
water en energie en is beter voor
het milieu.
door Peter de Jaeger
foto Robin Utrecht/ANP
Steeds meer mensen eten vis.
Niet alleen omdat het zo gezond
is, maar ook omdat er steeds
meer monden te voeden zijn.
Om de zeeën niet leeg te vissen,
is viskweek de oplossing. Dat gebeurt op
zee in afgesloten delen. Maar de toedie
ning van geconcentreerd visvoer vervuilt
het milieu. Bovendien is er het risico van
ontsnapping en vermenging met popula
ties wilde vissen.
Op het land gebeurt viskweek in bakken.
Probleem daarmee is dat het water regel
matig ververst moet worden, dus vindt lo
zing plaats op het riool of oppervlaktewa
ter. Dat is evenmin goed voor het milieu.
„Dat euvel is op te lossen door visteelt te
combineren met groentekweek", zegt Wil
lem Kemmers van Priva te De Lier. Dit be
drijf in meet- en regeltechniek voor de glas
tuinbouw begon vorig jaar samen met drie
partners het project Eco-Futura.
„Doel is een gesloten kringloopsysteem,
waarbij het opgevangen regenwater, be
doeld voor de tomatenteelt, eerst als viswa
ter wordt gebruikt. Na het gebruik voor de
vissen wordt het water volledig herge
bruikt als voedingswater voor de planten.
Een mini- ecosysteem in de kas, met duur
zame visteelt als resultaat."
Omdat tomaten en andere groentegewas
sen tegenwoordig in goten op substraat
groeien en niet meer in de grond, is er
ruimte onder de plantenbakken. Op die
plek zijn in de kas langwerpige visbassins
gegraven. „Daardoor heb je dubbel ruimte
gebruik."
De vissen krijgen voer en poepen dat na
vertering deels uit. Hierdoor is het water
rijk aan voedingsstoffen. Voordat het wa
ter naar de planten gaat, wordt het eerst
mechanisch gezuiverd. Een filter haalt on
der meer de voerresten eruit.
Vervolgens wordt het gezuiverd via biolo
gische filtering. Dit filter zet het schadelij
ke nitriet om in nitraat en zorgt er zo voor
dat er opnieuw zuurstof in het water
komt. Een deel van het water gaat terug
naar de visbassins, de rest gaat naar de
planten. Een uv-bestraling geeft tenslotte
zekerheid dat alle schadelijke stoffen emit
zijn. Na toevoeging van wat extra planten
voeding, wordt het water naar de planten
geleid.
„De tomaten groeien er goed op", zegt Wil
lem Kemmers, na een jaar proefdraaien.
„De productie is hoog en de smaak blijft
hetzelfde. Dat is belangrijk. We mogen
geen enkele concessie doen naar op
brengst of kwaliteit. Dat geldt natuurlijk
ook voor de visteelt."
Het viswater wordt continu op
28 graden Celsius gehouden.
Dat gebeurt met restwarmte
van een gasgenerator die elek
triciteit opwekt voor de gebruikte groei-
lampen in de kas. Normaal blijft die ener
gie onbenut. Naast de watertemperatuur
worden ook het zout- en nitraatgehalte en
de zuurgraad nauwlettend in de gaten ge
houden.
Het consortium wil bewijzen dat de combi
natie vis en groente een nieuwe teeltstan
daard kan worden. De bedrijven betalen
de helft van het project, de andere helft
wordt opgehoest door het ministerie van
Economische Zaken en de provincie
Zuid-Holland.
Na een jaar proefdraaien op kleine schaal
(6oo vierkante meter kas) is het tijd voor
opschaling naar de praktijk. Voordat het
zover is, moet het proces worden verbe
terd. Kemmers: „Nu levert een kuub viswa
ter genoeg voor 30 vierkante meter toma
ten. Komend jaar gebruiken we om die ver
houding te optimaliseren, zodat we meer
viswater kunnen plaatsen op dezelfde hoe
veelheid gewas."
Eind dit jaar wil Eco-Futura een praktijk
proef starten op een paar duizend vierkan
te meter. Dat is vier keer zo groot als nu.
Naast tilapia met tomaten zijn andere com
binaties denkbaar. „Het hangt af van de
markt. Welke vissen doen het goed? Meer
val of baramundi zijn een optie, maar ook
andere zoetwatervissen zijn mogelijk. Het
moet in elk geval een gewas zijn dat veel
water verdampt, dus met een groot bladop
pervlak, zoals komkommer of paprika."
