'Sommige goeroes hebben wel een aardige boodschap, maar vaak is het heel vaag
allemaal.' Paul van der Velde, hoofddocent hindoeïsme en boeddhisme
Bhagwan
Sai Baba
PZC Zaterdag 2 februari 2008 1 5
n de goeroe
De beweging rond Bhagwan Sri Rajneesh (1931 -1990) baseert
zich op een veelheid aan spirituele en godsdienstige bronnen en invloe
den, waaronder hindoeïsme, soefisme, zen en christendom. Ze werd echter
bovenal beïnvloed door de persoonlijke, radicale visie van een eigentijdse mysti
cus. Kern is het zoeken naar zichzelf door meditatie, therapie en liefde. De beweging
zet zich aftegen de bestaande religieuze, maatschappelijke en politieke orde. Rajneesh
deed dat onder meer door felle, confronterende en zelfs beledigende teksten uit te spre
ken. Hij sprak vaak kritisch over moeder Theresa, over Jezus en over priesters en politici als
de 'maffia van de ziel'. Rajneesh verkondigde een boodschap van radicale individuele bevrijding.
Deze bevrijding kan gaan via het lichaam (seks en vrije gevoelsuiting) en via de spiritualiteit (stre
ven naar verlichting), met name door het beoefenen van meditatie. Tienduizenden westerse en
niet-westerse jongeren waren in de jaren zeventig en tachtig van de 20ste eeuw gevoelig voor deze
boodschap. Bij een kleine kern volgelingen ('sannyasins') nam de goed-fout tegenstelling tussen
henzelf en de 'buitenwereld' vooral in de jaren tachtig soms sektarische vormen aan. Rajneesh legde
een belofte af dat hij niet meer
zou spreken. Zijn discipelen ga
ven hem 96 Rolls-Royces ca
deau. Inkomen en eigen
bezittingen zou Raj
neesh niet hebben.
The Beatles waren bij
Maharishi Mahesh Yogi
in 1968 in de leer. Een
maand slechts, toen
vertrok de popgroep,
naar eigen zeggen om
dat Maharishi te veel
geïnteresseerd zou zijn
in seks en geld.
foto Paul Saltzman/
Contact Press Images, HH
volgelingen te vinden en zeggen: ik heb
de oplossing voor jou."
Maharishi Mahesh Yogi van de TM-bewe-
ging vindt hij niet een prototype van een
machtsgoeroe. „Ik heb althans nog geen
verhalen over excessen gehoord. Maar hij
heeft wel volgelingen om zich heen. En
de beweging is ook behoorlijk rijk. Ik ken
heel enge aanhangers van de TM. Zoge
naamd heb je alle vrijheid, maar dat is
niet zo. Je wordt door de groep in een
keurslijf geperst. Onder het mom van
'het is jouw keuze, maar bedenk wel dat
het je spirituele groei in de weg staat',
heb je gewoonweg geen keus meer. Pure
chantage natuurlijk."
„Het is heel moeilijk om uit dat soort be
wegingen te stappen als je er eenmaal in
zit. Vaak heb je je baan opgezegd, je huis
verkocht, heb je de afkeuring van de fami
lie al over je heen. Sommigen zitten diep
in de schulden. Ga dan maar eens met
hangende pootjes terug."
e bewegingen uit de jaren ze
ventig hebben inmiddels
plaats gemaakt voor nieuwe fe
nomenen. In de Verenigde Sta
ten heeft Andrew Cohen talrijke volgelin
gen. In Nederland probeert Marinus
Knoope een kring van aanhangers om
zich heen te verzamelen voor zijn creatie-
spiraal-gedachte. Maar ook moderne
tv-dominees en charismatische moslim
leiders zouden als een soort goeroes kun
nen worden beschouwd", stelt Van der
Velde.
Het boeddhisme is volgens hem ook
weer in opkomst. Hij doceert het vak aan
de universiteit en treft zo nu en dan stu
denten die verbaasd zijn dat hijzelf geen
boeddhist is. „Om het nazisme te bestu
deren of erover te doceren, hoefje zelf
toch ook geen nazi te zijn", geeft Van der
Velde als weerwoord.
Ondanks al zijn studies, de talrijke reizen
naar India en andere landen in Azië en
de vele ontmoetingen met goeroes, heeft
hij zichzelf nooit bij een beweging willen
aansluiten. Hij bekijkt het boeddhisme al
lereerst vanuit de wetenschap. „De nieu
we opleving van het boeddhisme in het
Westen komt volgens mij vooral doordat
we in ons drukke bestaan op zoek zijn
naar rustpunten."
Van der Velde heeft zelf twee vrienden
uit een sekte weten te praten. „Ik weet ze
ker dat als er weer een goeroe langskomt,
een van de twee zo weer aanhaakt. Som
mige mensen zijn er erg ontvankelijk
voor. Ze voelen zich goed binnen zo'n
systeem met regels, dogma's, rituelen. Ik
ken mensen die anders in een psychiatri
sche inrichting zouden zijn beland. Dan
is de vraag, wat is beter? Bovendien wen
nen ze aan de regels en de eisen. Het zijn
mensen die zich ook heel goed in een
kloosterorde thuis zouden voelen."
Wat is het dan dat ze zoeken? „Een papa
die zegt wat ze moeten doen, hoe ze moe
ten leven misschien? Psychologisch is het
wellicht te verklaren omdat ze iets in hun
jeugd hebben gemist. Maar ach, dat zeg
gen kunstverzamelaars ook gekscherend
tegen elkaar: heb jij vroeger ook dat blau
we fietsje niet gekregen? Om hun eigen
verzamelwoede te verklaren. Maar wie
heeft nou niet iets gemist in zijn jeugd?"
Sathya Narayana Raju Ratnakaram (geboren rond 1926) is een
Indiase goeroe met volgelingen en honderden centra over de hele
wereld. Op zijn veertiende jaar proclameerde Sathya Narayana de reïncar
natie te zijn van de Indiase heilige Shirdi Sai Baba. Volgens Sai Baba zijn de ver
schillende godsdiensten allen 'wegen naar God'. Ze hebben allemaal godsrealisatie
of zelfverwerkelijking als uiterste doel. Sai Baba zegt dan ook duidelijk dat hij geen
nieuwe godsdienst wil stichten; hij wil juist mensen weer terugbrengen naar de kern van
hun eigen godsdienst. In de jaren zestig begon zijn aanhang onder niet-lndiase volgelingen
te groeien. Het aantal volgelingen zou heden ten dage oplopen tot ongeveer 50 miljoen. Vol
gens volgelingen 'materialiseert' Sai Baba voor aanwezigen regelmatig uit het niets vibuthi (heili
ge as) en geschenken, met name ringen, medaillons en horloges. Volgens critici gaat het om or
dinaire goocheltrucs. Een door Sai Baba tevoorschijn 'getoverd' horloge zou als inscriptie 'Made in
China' hebben gehad. Sai Baba beweert vrij van verlangens te zijn en predikt een strenge moraal.
Sinds 2000 doen geruchten de ronde over ongewenste seksuele intimiteiten door de goeroe. Sai
Baba wordt beschuldigd van al te grote
vrijpostigheid ten aanzien van j
ge mannelijke volgelingen en
studenten van door hem ge
leide scholen.
jon
