spectrum 10
'Wilders is een prima debater'
Niemand heeft er nog een minuut van gezien, toch is Geert Wilders' Koran-film nu
al de meest besproken rolprent van het jaar. Al twee maanden staan de media bol
van vrees voor rellen, aanslagen en het verlies van 's lands tolerante imago. Premier
Balkenende spreekt zelfs van een 'crisis'. Hoe slaagt de voorman van de Partij voor
de Vrijheid er toch steeds weer in de pers zo in zijn greep te houden?
PZC
Zaterdag 2 februari 2008
Hoe Wilders de
media regisseert
door Serge Sekhuis foto's Evert-Jan Daniels/Hollandse Hoogte en ANP
Ongekend en onbegrijpelijk,
noemt mediahistoricus
Huub Wijfjes de massale
manier waarop kranten, ra
dio en televisie sinds eind
november berichten over een film waar
van niet eens zeker is of die er überhaupt
wel komt. „Journalisten zijn er om het
nieuws te volgen, niet om het te maken."
Omdat de 'hoofdrolspeler' er in alle tu
mult het zwijgen toe doet, weet niemand
exact wat Wilders in zijn Koran-film zal la
ten zien. Behalve dan dat hij 'velen de
ogen zal openen'. Over elkaar heen tuime
lend in bezorgdheid over verdere 'verwil
dering' en verwijdering tussen het allochto
ne en autochtone volksdeel, wordt het ge
vreesde effect van de rolprent steeds gro
ter. Steeds meer kenners twijfelen er niet
aan dat Wilders op z'n minst een exem
plaar van het heilige boek gaat verbran
den. De Deense cartoonrellen zullen ver
bleken bij wat deze film wereldwijd aan
boze reacties zal losmaken, luidt alom de
verwachting.
„Wat me nog het meest verbaast in de he
le hype, is dat bijna niemand zich afvraagt
waar, hoe en door wie die film eigenlijk
wordt gedraaid. Ik neem toch aan dat Wil
ders niet zelf achter de camera gaat staan.
Is er een script, heeft hij acteurs inge
huurd? Vorige keer, met Submission van
Theo van Gogh en Ayaan Hirsi Ali, was
dat duidelijk. Nu weten we niets. Dat zou
de pers aan het denken moeten zetten: la
ten we wachten tot die film er écht is. We
rennen kritiekloos mee in een door een po
pulistische politicus geregisseerd circus
van stemmingmakerij", aldus Wijfjes.
Zo beschouwd hoeft Wilders zijn aan
klacht tegen de 'fascistische' Koran en die
'gewelddadige en intolerante' islam niet
eens meer te maken. „Zijn missie is al vol
bracht", vinden ook mediasocioloog Peter
Vasterman, die een boek schreef over me-
diahypes, en Otto Scholten, directeur van
het Persinstituut.
„Vakmatig buitengewoon knap om louter
met een aankondiging iedereen zo lang in
je ban te houden. Meer nog dan Van Gogh
is Wilders erin geslaagd het begrip film de
betekenis van een 'politiek pamflet' mee te
geven", zegt Scholten.
Het is niet voor het eerst dat de voorman
van de Partij voor de Vrijheid de media zo
in de houdgreep heeft. Regelmatig scoort
hij met scherpe uitspraken, vol verwijten
naar vooral de gevestigde macht en de
'oude politiek'. Hij noemde minister Ella
Vogelaar van Integratie 'knettergek', duid
de Maxima's uitlating over dé Nederlander
die niet bestaat als 'politiek correcte priet
praat', vergeleek de profeet Mohammed
met Adolf Hitier en waarschuwde voor
een 'tsunami van islamisering'. Zijn oneli
ners zijn zelden genuanceerd, maar ze blij
ven wel in veel hoofden hangen.
Wijfjes herkent in Wilders' strategie die
van boer Koekoek met zijn Boerenpartij
uit de jaren zestig, de tactiek van Hans Jan
maat, leider van de Centrum Democraten
en de intellectuelere 'gewiekstheid' van
Pim Fortuyn. Allemaal zochten ze bewust
de confrontatie en slaagden ze erin om,
met snelle statements, de aandacht op zich
te vestigen én te houden. Meer dan tot
hun collega-Kamerleden richtten ze zich,
via het podium van het parlement, direct
tot het in de 'beroepspolitici' teleurgestel
de deel des volks: de 'zwevende' kiezers en
'thuisblijvers'.
„Ook Geert Wilders poneert vooral stellin
gen, waar anderen dan weer op moeten
reageren. Omdat ze direct door hem wor
den uitgedaagd of erop worden bevraagd
door de pers", constateert Louk de la Rive
Box, rector van het Centre for Social Stu
dies in Den Haag. „Voor diepgang en nuan
ce is in de groeiende concurrentie om le
zers en kijkers steeds minder tijd. In de
waan van de dag regeert de snelle quote.
Wilders weet dat en maakt er, handiger
dan wie ook, gebruik van. Steeds weer
slaagt hij erin vooral zijn onderwerpen in
de etalage te krijgen. Zo zeer zelfs, dat er
voor andere geluiden minder en minder
plek blijft."
Misbruikt de PW-leider op zijn uitgekien
de wijze de media? Nee, oordelen de des
kundigen eensgezind. „De media laten
zich gebruiken. Ze trappen telkens op
nieuw in zijn val. Vooral omdat ze niet het
zelfde verwijt willen krijgen als in de da
gen van Fortuyn. Die bitste de pers toe
hem en zijn ideeën, volgens peilingen
goed voor tientallen Kamerzetels, bewust
te negeren. Uit linkse arrogantie. De media
zouden hem zelfs 'demoniseren', een aan
slag op zijn leven zou hun schuld zijn."
Na de moord op Fortuyn, op 6 mei 2002,
ging het journaille bij zichzelf te rade. Er
volgde een 'louteringsproces', nog eens ver
sterkt na de gewelddadige dood van Theo
van Gogh op 2 november 2004.
Inmiddels vindt de pers dat 'zo goed als al
les' mag en kan worden gezegd. Vaker dan
vroeger worden dingen bij de naam ge
noemd. Zo weet nu iedereen dat proble
men in armere wijken van onze steden di
rect verband houden met de vele Turken
en Marokkanen die er wonen. En dat, vol
gens PW'er Hero Brinkman, de Antilliaan
se politiek 'een grote boevenbende' is. En
als een imam weigert de minister een
hand te geven, staat dat op alle voorpagi
na's.
„Ik ben bang dat we in die 'loutering' zijn
doorgeslagen. Te veel van wat Wilders,
maar ook Rita Verdonk met haar 'Trots op
Nederland'-geluid roept, is bijna vanzelf
sprekend groot nieuws", vindt mediasocio
loog Peter Vasterman. „Ook al omdat een
artikel over 'zich misdragende moslimjon
geren die met familie en al het land uit
moeten' nu eenmaal sneller is geschreven
en beter scoort dan een doorwrochte ana
lyse van een nieuwe wet."
Wijfjes: „Je ziet dat Wilders
goed heeft gekeken naar
Fortuyn. Net als Pim wen
telt Geert zich graag in de
positie van underdog, van de door de se
rieuze politiek genegeerde eenling. Ook
Wilders heeft al eens geroepen dat de me
dia hem 'demoniseren'. Wat een onzin, ze
verheerlijken hem. Hij wordt zelfs uitge
roepen tot politicus van het jaar. De media
hebben het moeilijk met Wilders, zoals ze
het altijd al lastig hadden met extreme figu
ren op rechts. Dat zag je al met de NSB in
de jaren dertig, waar een ongeschreven af
spraak om er niet over te schrijven wél
werkte."
Anders dan toen, krijgen de media nu
geen vat op Wilders. „Hij heeft de pers als
het ware gegijzeld", meent Vasterman, die
waarschuwt voor het gevaar van een 'zich
zelf versterkend fenomeen'. „Hoe vaker de
media melden dat er 'een probleem is met
de integratie als gevolg van moslims die
zich niet willen aanpassen', hoe belangrij
ker én bedreigender dat nieuws in de ogen
van steeds meer mensen wordt. Percepties
veranderen. Lezers realiseren zich lang
niet altijd wat hun krant hen onthoudt Ge
matigder standpunten bijvoorbeeld. Dat er
een heleboel moslims zijn die wél prima
integreren en graag hun stem willen laten
horen. Daar is steeds minder tijd en plek
voor in de pers, die het te druk heeft met
het door de PW 'aangedragen' nieuws. Zo
zie je gematigder geluiden verstommen:
als onze mening niet meer telt, houden we
die wel voor ons. Langzaam schuift de he
le publieke opinie op, waarbij vergeten
wordt dat Wilders' aanhang dan wel ne
gen zetels groot is, maar een nóg groter
deel van de nieuwsconsumenten over een
heleboel dingen genuanceerder denkt."
'Issue ownership' noemt Wijfjes de 'kunst'
die Wilders zo prima verstaat. „Je dwingt
anderen keer op keer om op jouw stand
punt in te gaan, die reacties worden weer
nieuws op zich, waardoor het al gauw ner
gens anders meer over lijkt te gaan dan
Het zijn niet zozeer de
media, maar vooral zijn
collega's in de Tweede
Kamer die Wilders veel
te veel ruimte geven, be
toogt Roderik van Grie
ken, directeur van het
Nederlands Debatinsti
tuut. „Zij laten hem te
vaak weg komen met
zijn oneliners, gaan het
debat niet aan. Omdat
het niet past bij de ver
wachting van hun ach
terban. „Met Wilders ga
je niet serieus in discus
sie, is daar het idee. Zo
weet hij steeds weer te
'ontsnappen', hoeft hij
zelden inhoudelijk uit
leg te geven. Neem zo'n
oproep als het verbie
den van de Koran. Dat
kan wettelijk helemaal
niet, het zou betekenen
dat je de vrijheid van
godsdienst schrapt."
Volgens Van Grieken
ontbreekt het onze
volksvertegenwoordi
gers van oudsher aan
voldoende kwaliteiten
om sterk inhoudelijk te
debatteren. „In het Brit
se parlement, met zijn
talrijke welbespraakte
lieden, zou Wilders het
een stuk moeilijker heb
ben", denkt Van Grie
ken, die zelf Kamerle
den traint.
„Wat je ook van zijn
standpunten vindt, hij
is een prima debater.
Hij zet zijn punt helder
en kort uiteen. Behalve
Wilders en Marijnissen,
beheersen niet zoveel
Kamerleden die kunst.
Zo valt hij op, ook bij
de pers."
