Slanke, maar stevige damesvuist
i5 spectrum
Kromzicht
PZC
Zaterdag 26 januari 2008
door Jaap Coedegebuure
illustratie Martien Bos
Vijfjaar geleden hield Charlot
te Mutsaers opruiming. Aller
lei stukken, verhalen, gedich
ten en wat ze nog meer los
en vast in de laden van haar
schrijftafel had liggen, bracht ze bijeen in
een met recht Bont geheten bundel. De ti
tel verwijst ook naar de door Mutsaers be
streden handel in dierenvellen.
Een uitspraak die ze in Bont deed, is blij
ven hangen. Ze beweerde niet veel op te
hebben met het genre van de vuistdikke
roman, waarin vandaag de dag zo menig
collega-auteur excelleert. Hoewel ook zij
zelf met Rachels rokje een tamelijk omvang
rijke roman produceerde, waagde ze zich
er liever niet meer aan. Voortaan hield ze
het bij de mirakels en mysteries dicht bij
huis.
Nu is het vasthouden aan eerder ingeno
men standpunten niet iets dat bij Charlot
te Mutsaers past. Sterker nog: ze verfoeit
mensen die slaafs achter de consequenties
van hun zogenaamde principes aan sjok
ken. Dus kwam er veertien jaar na Rachels
rokje een nieuwe roman, met de omvang
van een slanke, maar niettemin stevige da
mesvuist.
Dat 461 bladzijden tellende boek spoort
mooi met de uit Bont geciteerde verzuch
ting. Koetsier Herfst is doortrokken van de
hartstochtelijk beleden fascinatie voor de
wonderen die je bij wijze van spreken aan
je ontbijttafel kunt aantreffen. Zo vond
Mutsaers in een huis-aan-huisblaadje een
bericht over een telefoonengel: een gsm
die je in staat stelt een bericht in te spre
ken op een apparaat dat samen met een
dierbare dode ter aarde is besteld. Die vin
ding, in de handel gebracht door een slim
me Duitse firma, speelt een voorname rol
in Koetsier Herfst. Samen met de als een
god aanbeden Jorma Ollila, voormalig top
man van Nokia, het echt bestaande Lob
ster Liberation Front ter bevrijding van in
heet water te koken kreeften, en een door
Osama bin Laden geschreven gedicht dat
via Google op internet te vinden is.
Wat in hemelsnaam hebben een mobiel
tje, dierenactivisme en de man achter de
aanslag op de Twin Towers met elkaar te
maken? Voor Charlotte Mutsaers is het ver
bazend eenvoudig. Al de genoemde ele
menten komen samen in de persoon van
Charlotte Mutsaers
Adolphe Klein alias Dora Dhont, dé
vrouw in het leven van verteller Maurice
Maillot.
De dag na zijn 50ste verjaardag, op een mo
ment dat de herfst van zijn leven definitief
begonnen is, wordt deze man wakker met
het gevoel dat het tijd wordt zijn vastgelo
pen bestaan weer in handen te nemen. Hij
moet het geluk nu maar eens gaan grijpen
waar het zich bevindt. En zie, daar ligt het,
in het Amsterdamse Vondelpark, in de
vorm van een groene Nokia die gestoken
is in een imitatie-zebraleren hoesje. Het
zaktelefoontje zet Maurice op het spoor
van de al genoemde Adolphe, in wie hij
eerst een vriendin van de door hem ge
zochte Dora vermoedt, maar die al gauw
dezelfde blijkt als de felbegeerde vrouw.
Do is een overtuigde, om niet te zeggen fa
natieke, vegetariër en een moedige voor
vechtster van dierenrechten.
Maurice, zelf een kind van
ouders die levenslange gevan
genisstraf kregen nadat ze
een bomaanslag hadden ge
pleegd op een circus waarvan de directeur
een aftands nijlpaard had geruimd, staat
niet onsympathiek tegenover Do's strijd
vaardigheid. Maar hij heeft er toch moeite
mee zijn biefstukken en kabeljauwfilets
om harentwille te laten staan. Dat is niet
de enige kwestie waarbij haar sterke opi
nies botsen met zijn lankmoedigheid.
Hij wil graag rechttoe rechtaan geslachts
verkeer, maar zij prefereert plasseks. Hij
zou de kerstdagen het liefste doorbrengen
bij kaarslicht en aan een met damast gedek
te tafel, maar zij laat hem achter op een
Oostendse hotelkamer omdat ze zo nodig
op missie moet. Hij wil haar graag voor
zich alleen, maar kijkt voortdurend aan te
gen het portret van Bin Laden, in wie Do
niet alleen een buitengewoon aantrekkelij
ke man ziet, maar ook de bewonderde au
teur van het melancholieke vers Koetsier
Herfst (dat door Mutsaers ten opzichte van
Ashraf Ynaz'rans vertaling op enkele plaat
sen terecht verbeterd is).
Het optreden van Al Qaida's alom gevrees
de en verafschuwde leider is geen lichtzin
nige grap, maar een middel om een en an
der op scherp te zetten. Zoals Mutsaers
Maurice Maillot laat zeggen: je hebt feiten
en je hebt ervaringsfeiten. Als het legitiem
is waarde te hechten aan de eerste catego
rie, waarom zou de tweede categorie bij
het afwegen van goed en kwaad dan niet
mogen meedoen? Dus neemt Do het recht
Bin Laden te koesteren als seksbom en
dichter, om vervolgens de vraag te stellen
of de doden van 'Nine Eleven' meer ver
ontwaardiging moeten wekken dan de on
telbare dieren en vissen die dagelijks voor
ons plezier worden afgemaakt.
'Sterre der Zee, help de vissers om zeep',
bad Charlotte Mutsaers jaren geleden al.
Hoewel ze lijstduwer was van de Partij
voor de Dieren zal zij, anders dan Do
Dhont, niet zo gauw tot geweld overgaan.
Maar dat ze met Koetsier Herfst, hoe sprin
gerig, grillig en meeslepend ook, een poli
tiek statement heeft willen maken, is wel
duidelijk.
Hoewel ik er mijn wijting of gehaktbal
niet voor zal laten staan, kan mijn waarde
ring voor deze roman blijken uit het (erva
ringsfeit dat ik regelmatig op het puntje
van mijn stoel heb gezeten. En dat lang
niet altijd van ergernis.
[T] Charlotte Mutsaers: Koetsier Herfst.
Uitgeverij De Bezige Bij, 461 pag.,
22,50 euro, gebonden 27,50 euro.
tot fokstier gekroond. Op dit punt aangekomen,
.ongeveer halverwege de roman, voert Niematz
een 15-jarig meisje op, Klazien, het nichtje van
Hensius. In eerste instantie koppelt hij haar aan
de verlegen Tiedema, maar die relatie houdt niet
lang stand. Klazien wordt vervolgens verleid
door haar flamboyante oom en raakt zwanger.
Vrijwel tegelijkertijd breekt er een virus uit in de
stal van Hensius en wordt de veestapel van het
dorp bedreigd.
Zo samengevat doet Kromzicht denken aan een
streekroman. Boerenfamilies, een kleine platte
landsgemeenschap, een tragische liefde, een dra
ma in de stal. Max Niematz lijkt zich dat terdege
bewust en past een aantal kunstgrepen toe die
zijn boerenroman boven de middelmaat doen
uitstijgen. Eerste kunstgreep is zijn archaïsche
stijl. Met name Hensius worden voortdurend
woorden in de mond gelegd die aan de Tachti
gers doen denken, maar zo over de top zijn opge
schreven dat het bijna een parodie wordt. Twee
de kunstgreep is het rijk versierde decor. Nie
matz heeft zich uitgebreid laten voorlichten over
het fokken van vee. Met name het eerste deel
van zijn roman leest, mede door zijn liefde voor
oud agrarisch jargon, als een loflied op het
'Groot Veefokkershandboek'. Echt tot leven
komt Kromzicht pas met de entree van de dartele
Klazien. Maar meest opvallend is dat Niematz de
weinig avontuurlijke Tiedema als de uiteindelij
ke held tevoorschijn laat komen. Tiedema mag
dan niet de cup winnen, hij krijgt wel de hoofd
prijs, terwijl Hensius afdruipt.
Kromzicht sluit daardoor mooi aan bij het rijtje
romans waarin de schijnbare stilstand op het
platteland wordt geprezen boven het aanhou
dende jagen naar meer, beter en groter. Of Nie
matz er bewust voor heeft gekozen, is niet duide
lijk, feit is wel dat hij het provincialisme met de
ze kleine roman een goede dienst bewijst.
Mede dankzij Marga Kool en Ger-
brand Bakker is het platteland
weer in beeld als volwaardig de
cor voor romans. Max Niematz
levert een bijdrage aan het pro
vincialisme met een heuse boerenroman, Krom
zicht. In deze nieuwe roman, een bewerking van
een novelle uit 2000, stelt Max Niematz (Tilburg,
1942) de lezer voor aan twee veeboeren uit het
begin van de vorige eeuw. De ene is de trage en
degelijke veehouder Berend Tiedema. De ander
is Ludo Hensius, ook veehouder, maar dan van
het excentrieke soort.
Die twee uitersten kunnen op het Groninger
platteland - Niematz heeft Kromzicht in een fic
tief dorp in het Oldambt gesitueerd - aanvanke
lijk goed naast elkaar bestaan. Het evenwicht
raakt echter verstoord als de pretentieuze Hen
sius een superstier wil fokken. Op de Kromzich-
ter Fokveedagen wordt zijn Hensianus Dricus 1
Max Niematz
Kromzicht.
Uitgeverij Contact.
199 pag. 18,90 euro.
