Beatrix 70
De (on)macht van
50 I Zaterdag 26 januari 2008 PZC
Is zij een boegbeeld in onzekere tijden, -
Of is ze wrakhout in een wereld die -
Heeft afgerekend met de monarchie
Gerrit Komrij had het niet treffen
der kunnen zeggen. Als eerste 'Dich
ter des Vaderlands' uitte hij zowel zijn be
wondering voor koningin Beatrix als de
twijfels over het voortbestaan van het ko
ningschap.
Nu de koningin 70 wordt, lijkt het tijd
voor een nieuw gezicht, een nieuwe gene
ratie en een vorst die geen politieke in
vloed meer heeft. Kortom, een konings
huis dat er alleen is voor glitter en gla
mour.
In de Grondwet staat niets over een leef
tijdsgrens voor het staatshoofd. Het besluit
om op te stappen is zo'n beetje het enige
dat de monarch alleen kan nemen. Pas
daarna wordt de minister-president op de
hoogte gebracht.
Frits Korthals Altes meent dat koningin en
kabinet samen moeten bepalen wanneer
het tijd is terug te treden. Vindt de
WD-minister van Staat, voormalig voor
zitter van de Eerste Kamer, ook dat Beatrix
er nu mee moet stoppen? „Ik vind daar
niets van", zegt Korthals Altes, die vijfjaar
geleden op 72-jarige leeftijd nog door de
koningin werd ingeschakeld als informa
teur.
Het is ook onzin, stoppen op je 70ste, zegt
lolande Sap. „Zolang je vitaal bent en het
aankunt, kun je gewoon doorgaan. Dat is
bij Beatrix zeker het geval."
De koningin, vorig jaar nog uitgeroepen
tot model voor de werkende 65-plusser, sti
muleert volgens de directeur van het Ex
pertisecentrum Leeftijd generatiegenoten
om te blijven werken. „Dat is nodig om de
vergrijzing te betalen en het is tevens een
mooi signaal aan jongeren die denken dat
al die ouderen maar moeten opstappen.
Mensen kunnen zeker psychisch nog
groeien tot hun 80e. Echt oud ben je pas
boven de 90."
Zo is het maar net, vindt Paul Bovend'
Eert. Er zijn genoeg vorsten die lang mee
gaan. „Kijk maar naar ko
ningin Elizabeth (81) in
Groot-Brittannië." De Nij
meegse hoogleraar staats
recht herinnert aan Ronald
Reagan, die vlak voor zijn
70e verjaardag voor de eer
ste keer werd gekozen tot
president van de Verenigde
Staten.
„In de strijd om herverkie
zing zei hij vier jaar later te
gen zijn Democratische op
ponent Walter Mondale:
'Ik wil het niet hebben
over de leeftijdskwestie,
want ik wil de jeugdigheid
en onervarenheid van mijn
tegenstander niet in de strijd gooien'. Dat
zou Beatrix ook kunnen zeggen met be
trekking tot haar zoon."
Behalve leeftijd is een kwakkelende ge
zondheid van het staatshoofd per definitie
aanleiding voor een discussie over troons
wisseling en een andere rol van de monar
chie. Beatrix is echter nog zo gezond als
een vis en denkt er niet over op haar 70e
te stoppen. Daarom komt het gesprek over
een ander takenpakket van het staatshoofd
nauwelijks van de grond.
Twee CDA-premiers met wie koningin
Beatrix tijdens haar regeerperiode samen
werkte, houden hun kiezen stevig op el
kaar wanneer wordt gevraagd naar hun ge
dachten over de toekomst van de monar
chie. „Ik heb er wel opvattingen over,
De 70e verjaardag van koningin Beatrix, komende donderdag, lijkt
een mooie gelegenheid om de scepter over te dragen aan Willem-
Alexander. Dat is dan meteen hét moment om ook de monarchie
zelf ter discussie te stellen. Maar niemand neemt het voortouw, op
de koningin valt niets aan te merken en 70 is geen leeftijd om op
te houden.
door Dick Hofland en Lianne Sleufjes foto's ANP
maar die houd ik als minister van Staat
voor me", antwoordt Ruud Lubbers. Zijn
voorganger Dries van Agt is nog stelliger.
„Ik zeg hier niets over. En daarvoor hoefik
u geen argument te geven."
Ook een trits D66'ers, zoals Laurens Ian
Brinkhorst en Thorn de Graaf eerder de
republiek toegenegen, gaat de discussie uit
de weg. „Ik heb geen zin in publiciteit",
verklaart de anders zeer uitgesproken
Hans van Mierlo, eveneens minister van
Staat.
Eén van de plannen om de monarchie om
te vormen, behelst het losweken van het
staatshoofd uit de regering. Daarmee zou
diens invloed op de politiek afnemen, al is
het niet duidelijk óf en hoeveel invloed de
koningin precies heeft.
Begin jaren vijftig weigerde koningin Julia
na een besluit te tekenen van het tweede
kabinet-Drees, waarin geen gratie werd
verleend aan de ter dood veroordeelde oor
logsmisdadiger Willy Lages. Ze won: In
1952 verdedigde minister van Justitie Leen-
dert Donker het kabinetsbesluit om Lages
wél gratie te verlenen.
Beatrix zou bij de kabinetsformatie in 1994
haar zin hebben doorgedreven. Ze be
noemde tot verbazing van velen PvdA'er
Wim Kok tot informateur ten koste van
Eelco Brinkman van het CDA. Volgens
Korthals Altes heeft Beatrix ook toen ge
daan wat haar vaste adviseurs haar hadden
voorgesteld.
Hoe groot de invloed de vorstin op het be-
zijn hoop gevestigd op Willem-Alexander.
„Vult hij zijn taak net zo in als zijn moeder
nu of laat hij de teugels flink vieren? In het
eerste geval moet hij 10.000 stukken per
jaar tekenen en om de haverklap overleg
gen met de premier en iets minder vaak
met ministers en staatssecretarissen. Dan
moeten Willem-Alexander en Maxima
hun internationale functies opgeven. Je
kunt niet én koning en koningin zijn én
lid zijn van het Internationaal Olympisch
Comité én je bezig houden met waterbe
heer én met kleine kredieten", aldus Gie
bels.
Willem-Alexander kan volgens hem de
monarchie aanpassen door een aantal za
ken niet meer te doen die Beatrix nu wel
doet. „Hij zal dat niet direct bij zijn aantre
den zeggen, dan desavoueert hij zijn moe
der. Misschien kan hij een stempel laten
maken zodat hij niet zelf de stukken hoeft
te ondertekenen. Ik weet niet of dat rechts
geldig is. Zo ontstaat vanzelf een ceremoni
eel koningschap, dat later in de Grondwet
kan worden vastgelegd."
Korthals Altes vindt daarentegen
dat er niets moet veranderen.
„Nu is er een afgewogen sys
teem: het staatshoofd maakt
deel uit van de regering. Dat is historisch
zo gegroeid. De Eerste en Tweede Kamer
kunnen het kabinet niet aanspreken op
het handelen van het staatshoofd, omdat
voor dat handelen altijd een minister ver
meer uitmaakt van de regering, is ook de
continuïteit weg. Om de vier jaar is er een
ander kabinet."
Korthals Altes staat niet alleen in zijn op
vatting, maar dat is niet de reden dat Geert
Wilders geen steun kreeg voor zijn ver
zoek eens serieus te praten over de positie
van de monarchie. Hij was boos over de
laatste kersttoespraak van Beatrix, die vol
gens de PW-voorman tegen hem was ge
richt. Wilders oordeelde dat de koningin
daarom geen deel meer moest uitmaken
van de regering. Volgens een vluchtige pei
ling van Maurice de Hond zou de helft van
de Nederlanders het met hem eens zijn.
Bovend'Eert: „Beatrix zou exact dezelfde
tekst hebben uitgesproken als ze geen lid
van de regering was geweest. Het was
geen rede van Balkenende die zij voorlas,
zoals de troonrede. Wilders viel haar ook
nog aan over het oproepen tot tolerantie.
Ja, hallo, dan krijg je natuurlijk geen
steun."
Beatrix deed volgens Bovend'Eert
bovendien wat een staatshoofd
behoort te doen. „Ze gaf het goe
de voorbeeld." Toch vindt hij het
principieel onwenselijk dat het staats
hoofd een politieke rol speelt in een mo
derne democratie. „Hij of zij verwerft het
ambt door erfopvolging en dat is middel
eeuws."
Om het koninklijke takenpakket te wijzi
gen, moet de Grondwet worden veran
derd. Daarvoor is een tweederde meerder
heid nodig van twee achtereenvolgende
parlementen. Dat zit er voorlopig niet in,
weet Bovend'Eert. „Niet in de Eerste en
niet in de Tweede Kamer. De Senaat telt
veel leden die hun carrière nogal aan de ko
ningin hebben te danken, dus die kijken
wel uit. Bovendien: de praktijk is dat er
weinig op haar valt aan te merken. Ze
maakt geen misbruik van haar positie, dus
waarom zou je?"
Alexander Pechtold, leider van D66, heeft
daar wel een idee over. „Het gaat mij puur
30 april 1980:
troonsafstand
Beatrix wordt koningin na de
van haar moeder Juliana.
Tijdens de wateroverlast in 1993: bezoek
aan het Limburgse Arcen.
1992: Ontzetting op het gezicht van de
vorstin bij het zien van de Bijlmerramp.
leid is, heeft volgens insiders vooral te ma
ken met de verstandhouding tussen vorst
en premier. De samenwerking tussen
staatshoofd en regering is vertrouwelijk.
Daarom ligt het voor Bovend'Eert voor de
hand dat je het staatshoofd geen politieke
verantwoordelijkheid geeft. „Misschien be
moeit ze zich met niets, misschien met
veel. We weten het niet. Dat past niet in
een open democratie."
Historicus Lambert Giebels deelt die me
ning. Hij pleit al langer voor een ceremoni
eel koningschap. Het staatshoofd onderte
kent dan geen wetten meer en bemoeit
zich ook niet met de kabinetsformatie.
Wat rest is, zoals wijlen prins Claus het
treffend noemde: de core-business van het
koningshuis, linten knippen. Giebels heeft
antwoordelijk is: die is daarop aanspreek
baar.
„Dat is dus democratische verantwoor
ding. De koningin kan een minister advise
ren, net zoals vele anderen: echtgenoten,
vrienden, buren. Met die adviezen doet
een minister wat hij verantwoord acht. Als
hij daardoor in moeilijkheden komt, moet
hij zijn knopen tellen. Wie de verantwoor
delijkheid niet kan nemen, moet aftre
den."
De parlementaire controle verdwijnt met
een louter ceremonieel koningschap,
meent deze minister van Staat. „Dan is im
mers de ministeriële verantwoordelijkheid
verdwenen. Nu is het een sluitend sys
teem. Zodra je er aan morrelt, krijg je losse
eindjes. En als het staatshoofd geen deel
om het principe hoe je de democratie wilt
inrichten. Daarin is geen plaats voor een
door de wieg gecreëerde machtssituatie.
Dat heeft niets te maken met de Oranjes
en de manier waarop zij hun taken invul
len. Wij zijn pas tweehonderd jaar een mo
narchie, daarvoor waren we een republiek.
Die staatsvorm is Nederland niet wezens
vreemd en past ook goed bij een democra
tie. Dat hoeft niet van vandaag op morgen
te veranderen, daarvoor is een overgangs
periode nodig. Het zou goed kunnen dat
die tijdens het bewind van Willem-Alexan-
der plaatsvindt. Hoe lang die duurt, zien
we wel. Als kunsthistoricus ben ik gewend
te denken in lange termijnen."
Met medewerking van Hans Jacobs.
