Zeeuwse wolkenatlas
PZC Woensdag 16 januari 2008 29
Dies Ie Due (1950)
„Er is ongetwijfeld iemand op de
wereld die dit al heeft gedaan",
dacht Dies ie Due. Maar toen zelfs
navraag bij auteur David Mitchell
uitwees dat dit niet het geval was,
vond hij het tijd het idee zelf maar
eens te lozen. Voor Le Due was
het meteen duidelijk dat het een
compositie voor een sextet moest
worden: drie blazers, twee strij
kers en een piano. Zelf richtte hij
zich vooral op de klarinet. „Ik be
gin letterlijk bij het tweede hoofd
stuk. Daar stap je als lezer een por
seleinwinkel binnen en daar klette
ren die vazen en alles in elkaar.
Dat heb ik zo exact mogelijk nage
maakt."
Voor Le Due gaat het boek zowel
over wanhoop als hoop. Die hoop
schuilt in de humor. „Humor is
een hogere vorm van wijsheid,
heb ik eens iemand horen zeggen.
Daar ben ik het volledig mee eens.
Daardoor geïnspireerd heb ik een
compositie in twee delen gemaakt.
In het ene zit wanhoop, in het an
dere de hoop. Die twee delen heb
ik weer met elkaar versneden, om
het een beetje helder te houden."
Daan Manneke (1939)
Wolken Atlas lag al ter lezing op
zijn nachtkastje Daan Manneke is
een fanatiek lezer, vooral 's avonds
laat. „De constructie is heel prikke
lend voor een componist", vindt
hij zelf Tekst is voor hem altijd
een belangrijke inspiratiebron. „In
mijn compositie heeft de hobo
een speciaal plekje gekregen, maar
je moet het weten om het echt te
kunnen horen. Ik heb me vooral
door de beweeglijkheid van wol
ken laten leiden." Manneke had al
de compositie Wolken Archipel op
zijn naam staan. De structuur van
de Zeeuwse eilanden boodt hem
daartoe inspiratie. „Zo dicht bij el
kaar en toch zo verschillend", vat
hij samen. Die oude vorm van
Wolken Archipel heeft hij gebruikt
als bron voor nieuwe impulsen.
Zijn compositie bestaat uit vijf de
len en vormt het middenstuk van
het geheel. Overigens had hij best
wat meer kruisbestuiving met de
andere componisten willen erva
ren tijdens het scheppingsproces.
Misschien iets voor de toekomst
van de Zeeuwse School.
Wiek Hijmans (1967)
Beeld uit de film die de Zeeuwse kunstenares Bianca Runge bij de Wolken Atlas heeft gemaakt.
Componisten maken
muzikale vertaling van
roman David Mitchell.
door Rolf Bosboom en AM Pankow
MIDDELBURG - Muziekpodium Zee
land begint het jaar morgen voort
varend met de première van het
ambitieuze project Wolken Atlas.
Zes componisten uit Zeeland of
met Zeeuwse wortels - Daan Man
neke, Dies le Due, Douwe Eisenga,
Wiek Hijmans, Christian Blaha en
lorrit Tamminga - lieten zich inspi
reren door de veelgeprezen, gelijk
namige roman van de Britse au
teur David Mitchell (1969) en
maakten ieder een muzikale verta
ling.
Bedenker van het project is Dies le
Due. Hij las Mitchells boek en de
structuur ervan gaf volgens hem al
le aanleiding om er ook een mu
ziekstuk van te maken. Toen hij
een gesprek had met Muziekpo-
dium-directeur Willem Kniknie
over het feit dat Zeeuwse compo
nisten vaak in hun eentje bezig
zijn terwijl gezamenlijke projecten
juist een meerwaarde kunnen heb
ben, vielen meerdere dingen op
hun plaats. Zes componisten vere
nigden zich in de Zeeuwse School,
'ter bevordering van de toonkunst
in Zeeland'. Wolken Atlas is het
eerste wapenfeit van deze stich
ting. Het duizelingwekkende boek
van Mitchell bevat zes uiteenlopen
de verhaallijnen, complete romans
eigenlijk, die doormidden zijn ge
knipt. De lezer krijgt eerst de helft
van elk verhaal. Na het zesde ver
haal volgen de andere delen, in
omgekeerde volgorde. In een van
de verhalen wordt een fictieve mu
ziekcompositie genoemd: Wolken
Atlas. De componisten van de
Zeeuwse School hebben hun ei-
'Het is voor mij net zo nieuw
als voor het publiek. Ik
brand van nieuwsgierigheid'
gen Wolken Atlas gemaakt, voor
dezelfde bezetting (piano, viool,
cello, fluit, hobo, klarinet). Uit
gangspunt was dat telkens een an
der instrument de hoofdrol ver
tolkt. De composities worden uit
gevoerd door musici van Nieuw
Amsterdams Peil, onder aanvoe
ring van pianist Gerard Bouwhuis.
De Zeeuwse kunstenares Bianca
Runge heeft videobeelden bij het
project gemaakt.
Mitchell is vereerd met het Zeeuw
se initiatief Hij had niet durven
denken dat Wolken Atlas daadwer
kelijk tot muziek zou worden ge
transformeerd. „Alleen in mijn
hooghartigste fantasieën. Het ech
te leven komt daar zo zelden mee
overeen, dat ik nooit had gedacht
dat het zou gebeuren." Tijdens het
schrijven had Mitchell zijn eigen
voorstelling van de compositie. „Ik
stelde me allerlei elementen voor
die de muziek zou kunnen bevat
ten: een plakje Messiaens Quartet
for the End of Time, besprenkeld
met iets van de stervende Delius,
vijftig gram van Sonatas interlu
des van John Cage, aangevuld een
versgeplukt twijgje Toru Take-
mitsu en het geheel door elkaar ge
roerd met Johann Sebastian Bachs
houten lepel." Mitchell is aanwezig
bij de uitvoering in Middelburg.
Hij wordt er ook geïnterviewd en
leest een passage voor uit zijn
boek. „Ik reis tegenwoordig niet
veel meer, omdat ik twee jonge
kinderen heb, maar de componis
ten hebben mij en mijn roman
een grote eer bewezen door hun
creativiteit hieraan te wijden en
het minste dat ik kan terugdoen, is
het bijwonen van de première."
Het resultaat heeft hij nog niet
kunnen horen. „Het is voor mij
net zo nieuw als voor het publiek.
Ik brand van nieuwsgierigheid."
SI
Wolken Atlas, morgen in Zeeuwse
Concertzaal, Middelburg, 20.00 uur.
Hij is geen uitgesproken lezer,
maar als musicus komt de litera
tuur met regelmaat op zijn pad.
De structuur van het boek vindt
hij boeiend, maar toch ook wat op
gelegd. „Niet echt nieuw zo'n mon
tage-compositie. Stravinsky ge
bruikte het al in Le sacre du prin-
temps. Postmoderne muziek dus.
Misschien is het wel ideeënarmoe
de dat we daar nu op terugvallen.
Anderzijds is het toch goed om te
doen. Dit is anders omdat het met
verschillende componisten ge
beurt", zegt Hijmans. Compone
ren op zich blijft een eenzaam
ding. En dat moet maar zo blijven,
vindt hij. Dan krijgt de wandering
mind toch de meeste ruimte. Al
ziet hij ook voordelen in samen
werking. Hij heeft zich laten inspi
reren door de sfeer van het boek.
„Je hebt steeds het gevoel dat je er
gens binnen komt vallen, snel
moet ontdekken waar je bent, om
er plotseling weer uit te vallen. Ik
schreef twee delen: eerst speelt de
cello de hoofdrol. Dan komt de
omkering en transformeert de cel
lo naar begeleidingsinstrument."
Douwe Eisenga (1961)
„Ik ben een enorme lezer, maar
om naar aanleiding van een boek
te componeren is vrij ondoenlijk.
Dat gebeurt zelden of nooit. Hoe
wel, ik heb wel composities ge
maakt op basis van poëzie of een
theaterstuk", zegt Douwe Eisenga.
„Door de bijzondere vorm ligt het
voor de hand dat er van Wolken At
las ook een compositie wordt ge
maakt. Eisenga zegt niet specifiek
op één instrument de nadruk te
hebben gelegd. „Ik ben niet zo so
listisch aangelegd, ik houd niet
van virtuoos vertoon. Ik heb voor
het hele sextet gecomponeerd."
Als er al verbinding is tussen zijn
compositie en het boek, dan is het
volgens Eisenga de laatste zin van
Mitchells boek: Maar, wat is een
oceaan meer dan een massa drup
pels? „Dat zou als ondertitel voor
mijn muziekstuk kunnen gelden.
De compositie kan los van de an
dere stukken gespeeld worden,
maar is ook inpasbaar in het ge
heel. Ik heb overigens geen flauw
idee hoe ze de. coupures hebben
gemaakt, dus ik ben zeer be
nieuwd."
Jorrit Tamminga (1973)
„Het is lang geleden dat ik voor
één instrument heb gecompo
neerd", zegt Jorrit Tamminga. Hij
componeerde specifiek voor de
fluit binnen het sextet. Trouwe be
zoekers van Nieuwe Muziek ken
nen hem nog als tape-componist.
Tamminga doet meer, maar hij is
niet specifiek een lezer. „Aan Wol
ken Atlas heb ik wel veel plezier be
leefd. Leuk, onderhoudend, knap
die losse structuur en tevens die la
tente samenhang. Evenals die bij
zondere koppeling van de hoofd
stukken. Die structuur komt ook
weer in de composities terug."
Tamminga zegt vooral vanuit
klank en textuur te hebben ge
werkt. Specifiek de titel inspireer
de hem. „Wetenschappelijk is er
onderscheid in tien wolkentypes.
Daar heb ik zuiver associatief klan
ken bij geproduceerd. Verder heb
ik me ook door de structuur van
de hoofdstukken laten beïnvloe
den." Ook voor zijn bijdrage geldt
dat deze als zelfstandig stuk kan
worden gespeeld, maar ook inpas
baar is binnen een geheel.
Christian Blaha (1972)
„Ik heb tevens koordirectie gestu
deerd en ik schrijf zelf ook behoor
lijk veel koormuziek", zegt Christi
an Blaha om aan te geven dat hij
verhalen en teksten graag in klan
ken omzet. Een fanatiek lezer wil
hij zichzelf niet noemen. Aan Wol
ken Atlas is hij wel begonnen,
maar hij heeft het, bekent hij, nog
steeds niet uitgelezen.
„Bij het componeren heb ik in fei
te meer mijn eigen ding gedaan
dan dat ik me door het boek heb
laten leiden. De inspiratie zit voor
mij vooral in de bijzondere con
structie." Blaha legde in zijn bijdra
ge de nadruk op de viool binnen
het sextet. Verder koos hij ervoor
het beeld van ijle wolken in hoge
klank te vertalen. Volgens hem
kan zijn compositie heel goed op
zichzelf gespeeld worden, maar
maakt inpassing in een geheel het
wel extra boeiend. „Ik ben samen
met Dies le Due betrokken bij de
montage. Los van elkaar hebben
we de cues aangegeven. Sommige
kwamen overeen, andere weken af
en daarin hebben we steeds de bes
te gekozen."
David Mitchell: „De componisten hebben mij en mijn roman een grote eer bewezen door hun creativiteit hieraan
te wijden." foto Roland de Bruin
