De pijn van
het familiegeheim
'Niet alles hoeft
koste wat kost op
tafel te komen'
PZC Vrijdag 11 januari 2008 21
Onechte kinderen, incest,
liefdesaffaires of zelfmoord;
in veel families spoken
verborgen geschiedenissen
rond. Er wordt niet over
gesproken, maar iedereen
heeft zo zijn vermoedens.
Een familiegeheim kan het
leven van meerdere
generaties beïnvloeden.
door Catheleyne van der Laan
foto Do Visser en Cees Mooij/CPD
Bijna elke familie kent
wel een geschiedenis
die onder de tafel is ge
veegd. „Je hoeft niet
eens zo diep te spitten",
zegt Martine Soeteman van het
Centraal Bureau voor de Genealo
gie (stamboomonderzoek).
Zo zijn 'onechte kinderen' een
veel voorkomend geheim. Hoe
kom je daarachter? „Simpel. Sinds
Napoleon de burgerlijke stand in
voerde, staan alle geboorten, huwe
lijken en overlijden in aktes. Als in
een geboorteakte alleen de moe
ders naam staat, weet je genoeg."
Het bestaan van onechte kinderen
is een familiegeheim uit een ande
re tijd met een andere moraal. Soe
teman: „Er waren geen voorbe
hoedmiddelen en ongehuwd
zwanger raken, was een schande.
In katholieke kring was het gebrui
kelijk de zwangere weg te moffe
len en ver weg te laten bevallen.
Het kind werd afgenomen, de hele
affaire werd verzwegen."
Dat vrouwen ook nu nog hun ge
heimen kunnen hebben, blijkt uit
Amerikaans onderzoek: 10 procent
van alle kinderen heeft een andere
vader dan op de geboorteakte
staat. Het familiegeheim sterft dus
niet uit. Kijk naar Spoorloos van de
KRO, waarin familieleden verlo
ren verwanten zoeken. Regelmatig
blijkt de persoon in kwestie de he
le geschiedenis voor zijn huidige
omgeving te hebben verzwegen.
Een groot deel van Soetemans
werk bestaat uit het opsnorren
van erfgenamen voor notarissen.
„Regelmatig komt het voor dat er
volgens de familie vijf kinderen
zijn en dan duikt er plots een zes
de op. Vaak zitten er akelige verha
len achter dit soort geheimen."
Familiegeheimen gaan niet alleen
over onechte kinderen. De Franse
psycholoog en schrijver Francois
Vigouroux voerde gesprekken met
slachtoffers van familiegeheimen.
In het boek Le secret de familie uit
2002 somt de auteur enkele veel
voorkomende familiegeheimen
op: bedrog, onzedig gedrag, zelf
moord, waanzin, ziekten waar een
taboe op rust, verdachte sterfgeval
len, misdaden, oplichterij, profes
sionele mislukkingen.
Het vreemde van familiegeheimen
is dat het onbesproken blijft, maar
dat iedereen wel vermoedens had.
Cateleyne Deodatus is al 22 jaar
therapeut en herkent dit. „Vaak
zijn mensen niet verbaasd als zo'n
geheim boven water komt. Als
kind leer je de signalen herkennen
wanneer iets onbespreekbaar is."
Waarom houden mensen iets ge
heim? Deodatus: „Soms zijn din
gen zo gruwelijk, dat je ze niet kan
verwerken. Dan stop je ze weg.
Voordeel is dat het dagelijks leven
zijn voortgang kan vinden. Nadeel
is dat de zaak niet wordt opgelost,
dat het doorgegeven wordt aan de
volgende generatie."
Deodatus is ervan overtuigd dat
de impact van een familiegeheim
generaties lang kan doorwerken.
„Zo gebeurden er in de oorlog
heel extreme dingen die niet te ver
teren waren. Dan is het op dat mo
ment gezond er niet over te pra
ten. Maar de generaties daarna be
merken wel dat er iets in de lucht
hangt. Een blinde vlek." Zo'n ge
heim kan zwaar wegen. Deodatus:
„Ik had een cliënt die niet kon
stoppen met huilen en niet wist
waarom. Ze ontdekte dat er iets
verschrikkelijks was gebeurd in
haar familie waar nooit om was ge
rouwd. Toen ze daar achter kwam,
gaf dat veel lucht."
Lichaamsgericht therapeut Paul
Houkes bemerkt ook de grote im
pact van oude geheimen op vol
gende generaties. „Het rare is:
soms is kennis van de feiten niet
meer aanwezig, maar blijft 'het
ding' invloed houden. De ervaring
van een overgrootvader die oogge
tuige was van de gruwelijke loop
gravenoorlog kan, ondanks zijn
zwijgen, worden doorgegeven.
Wat er feitelijk is gebeurd, weet
niemand. Maar de sfeer in de fami
lie is generaties lang loodzwaar."
Deodatus: „Opgroeien in een kli
maat waar een onbespreekbaar
spook rondwaart, is moeilijk. Als
je morrelt aan een verzwegen ge
schiedenis, moet je dat voorzichtig
doen. Het kan zijn dat zwijgers na
enkele decennia beginnen te pra
ten over wat er is gebeurd. Dat kan
opluchting geven. Maar soms kan
dat niet: mensen hebben recht op
hun geheimen. Ik ben er geen
voorstander van dat alles koste
wat het kost op tafel komt. Soms
moet je iemands overlevingsme-
chanisme met rust laten."
Een familiegeheim is vaak niets
meer dan een verdedigingsmecha
nisme, beaamt Houkes. „Iets ge
heimhouden, is een methode om
de pijn niet te voelen. Sommige
dingen zijn gewoon te moeilijk
om over te praten."
Ook in de huidige moderne tijden
blijven schaamte en schande de be
langrijkste drijfveer om iets te ver
bergen. Houkes: „Het gaat vaak
om seksuele onderwerpen. Soms
voelt het slachtoffer zich mede
schuldig door zijn reacties. Liever
zwijgen dan toegeven wat jouw ei
gen rol was." Werkt dat? „Dat is
het probleem: het werkt niet. Ik
denk dat de impact van een onuit
gesproken gebeurtenis groter is
dan die van een besproken."
Wanneer ontploft
zo'n familiege
heim? „Dat hoeft
niet te gebeuren.
Sommige geheimen gaan mee het
graf in of worden als een hete aard
appel door de familie heen gescho
ven. Eigenlijk blijkt iedereen het te
weten, maar het is toch te eng om
het boven tafel te leggen. Als je
zwijgt, is het alsof het er niet is",
legt Deodatus uit.
Soms trekt de buitenwereld aan de
bel. Een oude misdaad komt bo
ven water door nieuwe bewijzen.
Bij de verdeling van een erfenis
duikt een zijtak van de familie op.
Bij het op volwassen leeftijd navra
gen van feiten, ontdekt iemand
dat pa niet verongelukte, maar zelf
moord pleegde. Deodatus: „Het is
een gemiste kans sommige dingen
te verzwijgen. De volgende genera
tie kan een blinde vlek ontwikke
len in de waarneming en ook niet
leren van fouten of ervaringen van
voorgangers. Als moeder niet ver
telt over het misbruik in haar verle
den en het onderwerp wordt ver
meden, dan krijgt de dochter geen
waarschuwing mee. Soms herha
len patronen zich hierdoor. Pas de
derde generatie krijgt dit patroon
in de gaten en vindt een manier er
mee om te gaan."
Sommigen blijven steken en kam
pen met chronische rouw. Zonder
hulp redden ze het niet."
Dan is er de emotionele taak. Men
sen moeten pijn en verdriet ver
werken. Anders blijven ze er mee
opstaan en naar bed gaan. Daarna
wacht de sociale taak. Mensen
moeten hun sociale leven aanpas
sen. Was de partner de stuwende
kracht bij uitjes, dan moet de over
geblevene de rol overnemen. „An
ders raken ze in een isolement."
De vierde taak is het steken van
energie in nieuwe mensen. Ging
de aandacht voorheen naar de
partner, nu moet de nabestaande
die energie richten op anderen. Ie
der mens verwerkt zo'n verlies an
ders, maar kan ook leren weer een
stap verder te komen. „Je moet kij
ken wat er blokkeert en de blokka
des opheffen. Ieder mens is in
staat om te verwerken."
Zie daar de link naar de veel min
der ingrijpender verliessituaties.
De Keijser helpt ook ondernemers
en sporters om met verlies om te
gaan. De boodschap: incasseren en
weer verder gaan. „Sporters kun
nen geïntimideerd raken door pu
bliek en tegenstander. Ze moeten
leren dat niet persoonlijk op te vat
ten. Een kwestie van bewustwor
ding en de vaardigheid om goed te
reageren. Wie dat ontbeert, kan
lang worstelen met verlies.
„Mensen die van nature niet tegen
hun verlies kunnen, zijn narcis
tisch en beschouwen iedere neder
laag als krenking van hun persoon
lijke eer. Bij iedere spelletje dat ze
verliezen, voelen ze zich persoon
lijk gekwetst. Je moet proberen dat
weg te krijgen en denken: ach, het
was maar een spelletje."
Verder gelden voor hen dezelfde
tips als voor de rest: accepteer de
nederlaag en ga door. Al is er mis
schien nog een onderscheid. „Een
nareist is vol van zichzelf en ziet
niet snel zijn eigen zwakten. Laat
staan dat hij hulp zoekt."
Tics zijn met therapie
goed aan te pakken
Diverse vormen van psychothera
pie helpen goed om de tics te ver
minderen bij kinderen en volwas
senen die last hebben van het Tou-
rette syndroom of een vergelijkba
re ticstoornis. Uit Amerikaans on
derzoek blijkt dat het beste resul
taat te verwachten is van een tech
niek waarbij mensen bij tics be
wust worden gemaakt van de prik
kels die hieraan voorafgaan of er
mee samengaan. Daardoor kun
nen ze ticgedrag leren vervangen
door passend gedrag. (Clinical Psy
chology: Science and Practice)
Steeds meer mensen doen thuis aan
lichttherapie. foto Bram Seays/CPD
Lichttherapie werkt bij
manisch-depressieven
Lange nachten, grijze dagen: veel
mensen lijden er behoorlijk onder
dat ze in dit jaargetijde niet vol
doende zonlicht krijgen. Lichtthe
rapie, dagelijks een poosje voor
een lichtbak zitten, helpt tegen
een winterdepressie. Het lijkt ook
gunstig voor mensen die ma-
nisch-depressief zijn (afwisselende
periodes van depressie en extreme
euforie). Dit meldt D. Sit (Universi
ty of Pittsburgh) in het vakblad
Bipolair Disorders op grond van
een proef bij negen patiënten.
Extra licht in de middaguren lijkt
het beste te helpen, aldus Sit.
Koffie vermindert
sterftekans ouderen
Hoe meer koppen koffie zeventig
plussers drinken, hoe ouder ze
worden. Fins onderzoek startte in
1991 met 800 ouderen tussen de
70 en 94 jaar oud. De sterftekans
van de ouderen die één tot twee
koppen koffie per dag dronken,
stelden de onderzoekers op 1,0. Bij
ouderen die dagelijks minstens ze
ven koppen dronken, bleek de
sterftekans nog maar 0,76. De Fin
nen verklaren het verschil door te
zeggen dat koffie een bron vormt
van polyfenolen, een antioxidant.
(British Journal ofNutrition)
Weeskinderen het best
af in een pleeggezin
Weeskinderen ontwikkelen zich
in een pleeggezin veel beter dan in
een instelling, blijkt uit een studie
van Amerikaanse onderzoekers on
der 136 Roemeense weeskinderen.
Met gemiddeld 21 maanden werd
de helft: van hen in een pleeggezin
geplaatst, de rest bleef in het wees
huis. De kinderen werden gevolgd
tot ze 4,5 jaar oud waren. De kin
deren lopen de meeste ontwikke
lingsachterstand op wanneer ze
nog in een weeshuis zitten als ze
ouder zijn dan 2 jaar. (American
Psychological Association)
Zelfs het zwaarst denkbare verlies, dat van een dierbare, is uiteindelijk te verwerken.
