Buitengebied
Grenspalen en -stenen
vertellen eigen verhaal
30 Dinsdag 8 januari 2008 PZC
Naast de officiële rijksgrens
palen aan de rand van
Zeeuws-Vlaanderen, zijn
overal in de provincie nog
andere grenspalen en -ste
nen te vinden. Zolang het
duurt, want ze verdwijnen
gestaag. Stichting Land
schapsbeheer Zeeland wil
de palen en stenen opspo
ren, vastleggen en als het
even kan redden. Eerst in
Zeeuws-Vlaanderen, daarna
in de rest van de provincie.
Hekpalen bij de kerk van Sint-Anna ter Muiden.
door Rinus Antonisse
Stadspalen, baroniepalen,
ambachtspalen, godshuispa-
len, familiepalen, generali-
teitspalen, liniepalen, Oos
tenrijkse grenspalen, tiendpalen,
stoeppalen en ook nog palen van
onbekende herkomst. Zij staan,
dikwijls een beetje verloren, her
en der in de hele provincie. Zij
hebben tegenwoordig nauwelijks
een functie meer, maar zij vertel
len wel eigen verhaal.
„Het ligt eraan wat voor soort
paal het is. De ene paalt een
rechtsgebied af, je hebt familiepa
len die de grenzen van het grond
bezit aangeven, godshuispalen wa
ren van de abdijen, tiendpalen ga
ven een belastinggebied aan", ver
telt Sandra Dobbelaar van Stich
ting Landschapsbeheer Zeeland
(SLZ). „Ze zijn er in verschillende
vormen en formaten, maar het
materiaal is altijd hardsteen. Je
kunt ze nauwelijks tillen. Het be
gint bij too kilogram, maar er zijn
er ook van 700. De meeste wegen
tussen 200 en 300 kilo. Ze hebben
een inscriptie of wapen. Bijvoor
beeld een tiendpaal met drie sleu
teltjes is het teken van de Sint-Pie
tersabdij. Die sleutels vind je terug
in de wapens van een aantal dor
pen in Zeeuws Vlaanderen."
De tiendpalen zijn het zeldzaamst
en oudst, uit de zestiende eeuw,
evenals de jurisdictiepalen. Fami
liepalen doken in de zeventiende
eeuw op. De palen zijn, op
een enkele uitzonde-
ring na, niet via
wetgeving be
schermd. Dobbe
laar hoopt dat de
palen bij gemeen
ten en water
schappen op de
lijst van waarde
volle elementen
komen. „Dan
kan er beter reke
ning mee worden
gehouden."
Over de grenspa
len en -stenen in
Zeeuws-Vlaande
ren is dankzij Ter-
neuzenaar Piet
Stuy al veel be
kend. Hij is dé ken
ner en schreef er
al in 1990 een
boek over. SLZ pro
beert nu met vrij
willigers het stokje
van hem over te
nemen en is be
gonnen in
Zeeuws-
Vlaanderen.
„We willen er
na ook graag de rest
van Zeeland doen", zegt Dobbe
laar. „Het balletje begint daar al te
rollen; in Walcheren borrelt er
iets. Daar zijn nogal wat
tiendpalen."
Het is best ingewik
keld en veel uit
zoekwerk in de
archieven, geeft
ze aan. Daarna
ter plekke kijken.
Ook het terug
plaatsen van een
paal vraagt over
leg. Sandra Dob
belaar: „We heb
ben een clubje
mensen uit heel
Zeeland. Belang
stellenden kun
nen zich aanslui
ten, graag zelfs.
Het is best veel
uitzoekwerk in
de archieven. En
daarna ter plekke
kijken." Zij
noemt als voor
beeld de Cathari-
napolder bezui
den Stoppeldijk-
veer. Daar is uit
gezocht dat
er ooit ne
gen palen
stonden. „Zes er
van weten we te
zitten, die staan er nog of weer.
De andere hebben we nog niet ge
vonden. Hoe kom je erachter? Het
is heel veel zoeken in de archieven.
En ook praten met mensen in de
omgeving. Vaak weten ze nog wel
iets."
De palen en stenen zijn kwets
baar, is inmiddels wel gebleken.
„Ze worden heel gemakkelijk opge
ruimd of verplaatst. Sommige pa
len stonden middenin akkers. Die
zijn dikwijls opzij gezet of wegge
gooid", weet Dobbelaar. „Onlangs
hebben we nog een godshuispaal
gevonden die gewoon begraven
was. Die hebben we weer op een
goed plekje vlakbij de oorspronke
lijke plaats gezet. Dat is het leuk
ste."
Soms staan palen gewoon bij men
sen op het erf Zij zijn ook benut
als drempel in de schuur. Op de
opslagplaatsen van de waterschap
pen moeten er vast nog liggen, ver
onderstelt Dobbelaar.
„We hebben gemerkt dat er ook
veel mee is gesleept. Bijvoorbeeld
mensen uit Walcheren die naar
Zeeuws-Vlaanderen verhuisden en
de palen meenamen."
Ze is blij dat de aandacht voor dit
cultuurhistorisch erfgoed toe
neemt. Ook wil de gemeente Ter-
neuzen via de VW een fietsroute
langs de grenspalen en -stenen uit
zetten.
