Man tussen vrouw en walvis spectrum 4 Tobie Lolness. Op de vlucht PZC Zaterdag 5 januari 2008 Menigmaal zijn mens en dier aan elkaar geketend op een manier die doet denken aan de band tus sen man en vrouw. Mens en dier kunnen in zulke gevallen, als wa ren ze echtelieden, niet met maar ook niet zonder elkaar. Het zijn niet de slechtste verhalen die daarvan getuigen. In hun een tje zijn Sint Joris en de draak niets, en dat geldt evenzeer voor Jona en de walvis en kapitein Ahab en Moby Dick. Is het toeval dat twee van mijn voorbeel den betrekking hebben op het grote zee monster Leviathan (dat erg vriendelijk en speels blijkt te zijn wanneer je het voor zichtig benadert)? Waarschijnlijk niet. De herinneringen aan Jona en Moby Dick zul len wel bij me zijn opgekomen dankzij de lectuur van De walvisroeper, de in 2005 ver schenen en onlangs vertaalde roman van de Zuid-Afrikaanse auteur Zakes Mda. Ook in dit boek is immers sprake van een in elkaar grijpen van liefde en haat, al moet daaraan meteen worden toegevoegd dat het echte liefde is tussen de man en zijn walvis, terwijl de haat voor rekening komt van een jaloerse vrouw die de harmo nieuze twee-eenheid tussen mens en dier ombuigt tot een gevaarlijke driehoek. Mda situeert deze wonderlijke geschiede nis op het kruispunt van twee culturen: de archaïsche, van mythen en magie doorde semde leefwereld van de Khoikhoi en San, de oorspronkelijke bewoners van de Zuid- Afrikaanse kust, die na de komst van de blanke kolonisatoren te gronde gingen aan ziekte en drank, versus de Zuid-Afrikaanse samenleving van vandaag de dag, een post moderne smeltkroes van rassen, talen, bot sende belangen en sociale controverses. De anonieme hoofdpersoon voelt zich nog hecht verbonden met de magische wereld van eeuwen her. Hij beheerst de kunst om met behulp van een speciaal gemaakte hoorn de baltsgeluiden van een mannetjes walvis te imiteren en daarmee de vrouw tjes naar zich toe te lokken. Elke agressieve bedoeling is hem vreemd. Hij wordt slechts gedreven door zijn affectie voor één enkel exemplaar, door hem Sharisha gedoopt. Elk jaar, wanneer de lente zich aandient en de walvissen vanuit de Zuide lijke Poolzee naar het warme noorden zwemmen, wacht hij op Sharisha als was ze zijn bruid. De harmonie tussen de man en zijn vis wordt verstoord met de komst van Saluni, een verlepte schoonheid die in Hermanus (dé plek in Zuid-Afrika waar je walvissen van zeer nabij kunt zien en zelfs kunt aanraken) de kroegen afschuimt en zich tevreden stelt met brandspiritus wan neer het geld voor de wijn op is. Al stalken- JEUGDBOEKEN door Jaap Goedegebuure illustratie Martien Bos door Jan Smeekens Timothée de Fombelle Uitg. Querido 350 pagina's 16,95 euro Vanaf 10 jaar Iets zo onwaarschijnlijks als in de eerste zin van Tobie Lolness zou gemakkelijk reden kunnen zijn het debuut van de Franse au teur Timothée de Fombelle aan de kant te schuiven: 'Tobie was anderhalve millime ter lang, wat niet groot was voor zijn leeftijd'. Tegelijkertijd zet juist het schepje dat er na de komma nog eens bovenop wordt gedaan aan tot gretig verder lezen. Die nieuwsgierigheid wordt beloond. Ergens in een uithoek van de Ondertakken, ver weg van de Kruin woont Tobie met zijn ouders in een schamel huisje dat ze gedrieën met blote handen in de schors van een grote eik hebben ge graven. Het is een zompige plek waar niemand uit vrije wil naartoe wil: 'Uitgestrekte vlakten van doorweekte schors, geheimzinnige gaffels waar nog nooit iemand een voet had gezet, meer tjes die zich bij de kruising van takken hadden gevormd, wouden van groen mos, een diepe schors waar talloze wegen en beken doorheen liepen, wonderlijke insecten, dode takken die na jaren nog steeds vastzaten en waar de wind maar geen vat op kon krijgen'. Het gezin is door de Grote Boomraad verbannen uit de Boventakken naar die hangende wildernis vol vreemde geluiden, omdat Tobie's vader wei gerde de (schatrijke) bewoners van de Kruin het geheim te onthullen van de levenskracht van de boom: 'Ik hoop dat de zoon van mijn zoon op een dag ook nog naar een bloem of een knop zal kunnen kijken'. Zijn ontdekking over 'ruwsap' dat in het binnenste van de boom van beneden naar boven stroomt en energie levert, zou onge twijfeld de geschiedenis van de boom op haar kop zetten en de wereld in gevaar brengen. De woede die hij zich zo op de hals haalde, zal vijf jaar later Tobie groot onheil bezorgen. Het in een aantrekkelijk jasje gestoken verhaal is een verrukkelijk sprookje over de ongelijke strijd de weet ze de walvisroeper in haar netten te vangen. Ze trekt bij hem in en zet ver volgens alles op haren en snaren om de in zee levende mededingster onschadelijk te maken. Dat lijkt haar te lukken. Maar toch blijft het verlangen naar Sharisha de wal visroeper hevig beheersen. Hij gaat tussen zijn twee geliefden pendelen en bruskeert ze daarmee zo ernstig dat een dubbel ver lies het tragische uiteinde is. Deze op het oog simpele plot wordt omspeeld door een aan tal nevenmotieven. Zo is er de vriendschap tussen Saluni en een door haar gecoachte, prachtig zingen de meisjestweeling waarmee ze het haast tot een platencontract weet te brengen. Er is een zwerftocht van de walvisroeper en Saluni die veel weg heeft van een pelgri mage uit boetedoening. En er zijn talloze expliciete toespelingen, vol ironie, op het Zuid-Afrika van na de apartheid, de zoge naamde regenboognatie die zich vooral manifesteert in de veelkleurige outfits van de nieuwe rijken. In deze passages schiet Mda's kritiek af en toe door naar een bit ter cynisme dat desillusie ten aanzien van de vreedzame omwenteling van vijftien jaar geleden verraadt. Hij typeert de schijn baar zo harmonieuze, maar armoedige we reld van mensen als de walvisroeper, de tweeling en Saluni als een etterende en stinkende wond, een concrete weerleg ging van de nieuwe bedeling en de veelge roemde zwarte economische emancipatie. Hermanus strijkt een fortuin op aan het toerisme, maar de moeders en vaders in Zwehile zijn werkloos. Het is een wereld waar men alle vertrouwen in de politiek heeft verloren. Ooit hadden de inwoners dromen, maar in plaats daarvan zien ze po litici en vakbondsleiders van de ene op de andere dag miljonair worden. Er komen slechts kruimeltjes terecht bij wat vroeger, op het hoogtepunt van de revolutie, 'het gewone volk' heette. Met deze en andere cynische schimpscheuten lijkt het er een beetje op dat de spagaat tussen een geïde aliseerde, lang vervlogen samenleving van jagers en verzamelaars en de huidige maat schappij van ieder voor zich en allen tegen allen een zoveelste disharmonie beli chaamt. Voor de walvisroeper en voor zijn schepper Zakes Mda blijft de wondervis Sharisha een droomgestalte die een onbe reikbaar geworden paradijs belichaamt Dat is de moraal van dit sprookjesachtige verhaal. ryi Zakes Mda - De walvisroeper. Vertaald door Robert Dorsman. Uitgave De Geus. 284 pag., 22,50 euro. van één kind tegen de rest van de wereld. We le zen over bloedstollende achtervolgingen, niets en niemand ontziend uitschot, enorme vecht- mieren van wel tweeënhalve millimeter, verzen gende wraak. Ook over onbaatzuchtige vriend schap en ware liefde. Dat alles zoals je bij een ver teller die de tijd neemt vol ongeduld de woor den uit de mond kijkt. Maar Tobie Lolness is vooral meer. Zonder het er duimendik bovenop te leggen, schiep Timothée de Fombelle een origineel universum dat in elk opzicht overeenkomt met onze wereld. En waar in conflicten en problemen tot dezelfde tragedie kunnen leiden als die welke onze eigen samenle ving bedreigen. Of het Tobie lukt zijn ouders te bevrijden, of hij Elisha Lee zal terugzien en een halt kan toeroepen aan de criminelen die de boom in hun macht houden, zijn vragen die be antwoord worden in het tweede deel dat later dit jaar (liever vandaag dan morgen) verschijnt

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 2008 | | pagina 88