Boeken
De nachtmerries van Poe
Gemiste kans voor open doel' Ontluisterend beeld van Tolstoj
ra
ID
OPEN
DOEL
BOEKEN KORT
PZC Donderdag 3 januari 2008 1 7
Illustraties van Harry Clarke bij (van
Usher en Ligeia.
links naar rechts) de verhalen De feiten in de zaak van de heer Valdemar, Landor's Landhuis, De ondergang van het Huis
Arthur Langeveld won in
2006 de Martinus NijhofF-prijs
voor zijn vertalingen van klassie
kers uit de Russische literatuur.
Het was ook Langeveld die het
aandurfde de titel van Dosto-
jewski's roman De gebroeders Ka-
ramazov te veranderen in De
broers Karamazov. Want gebroe
ders is 'een woord dat je ge
bruikt bij verhuisbedrijven of
zo'. Aan de titel De dood van
Ivan Iljitsj veranderde hij niets,
maar hij maakte wel een nieu
we vertaling van deze novelle
uit 1886 van Lev Tolstoj. Wan
neer Ivan Iljitsj terminaal ziek
wordt, komt hij tot het inzicht
dat het leven zinloos is geweest.
Lev Tolstoj: De dood van Ivan Iljitsj.
Meulenhoff, 16,90 euro
De verhalen van Edgar Allan Poe zijn
opnieuw vertaald en verzameld. De
Amerikaanse dichter en schrijver geldt
als de grondlegger van horror en
fantasy en stond aan de wieg van de
science fiction en detective.
door Nico de Boer
Hij is afgeschilderd als een pervers per
soon, een dronkaard en een slaaf van
de opium. Maar die reputatie heeft
Edgar Allan Poe (1809-1849) meer
goed dan slecht gedaan. Anderhalve eeuw na
zijn dood zijn de mythe en het werk van de
specialist van de gotische gruwel nog springle
vend. De vuistdikke uitgave Alle verhalen' laat
zien hoe terecht dat is.Tal van schrijvers en
(pop)musici hebben zich op Poe's zwarte vleu
gels van de verbeelding laten meevoeren. Veel
van zijn verhalen vormen de bouwstenen van
avondvullende speelfilms.
Poe was een vindingrijke geest, gezegend met
een even fabelachtige als zwavelachtige fanta
sie. Hij bedacht verrassende perspectieven om
de demonen van de menselijke geest een ge
zicht te geven. Hij was geobsedeerd door de
dood, drugs, waanzin en mysterieuze vrou
wen. Zijn nachtmerrieachtige vertellingen spe
len in het schemergebied tussen schijn en wer
kelijkheid, waken en slapen, het aardse en bo
vennatuurlijke, gekte en alledaagsheid. Volgens
Poe wordt de mens beheerst door zijn angsten.
De wormen van de angst knagen in zijn bin
nenste en om die te bezweren is hij tot alles in
staat.
In het verleden is Poe's proza hapsnap en soms
met de suggestie van compleetheid vertaald.
Maar niet eerder werd zijn verhalend proza zo
compleet en voorbeeldig uitgegeven als nu in
de klassieke reeks van Athenaeum - Polak 8c
Van Gennep, en werden de soms ellenlange, in
gewikkelde (vol)zinnen in zulk soepel Neder
lands overgezet als door Paul Syriër. De 'Dikke
Poe' bevat 74 verhalen, telt meer dan 1100 blad
zijden en is verluchtigd met illustraties van Har
ry Clarke (1889-1931) die de dreigende sfeer van
de vertellingen feilloos weten op te roepen.
Hoe grotesk vaak, Poe weet onwaarschijnlijkhe
den naar zijn hand te zetten. Dat heeft niet al
leen met zijn virtuositeit te maken, ook met
zijn bij wijlen weergaloze stijl. Maar wie de ver
halen nu achter elkaar leest - het kan haast niet
anders - stuit op herhalingen, de literaire foef
jes en poses van de meester. Sommige verhalen
zijn langdradig. Soms verliest Poe zich in reto
riek, oeverloze bespiegelingen, natuurweten
schappelijke verhandelingen of in bombast.
De beroemdste verhalen blijven echter moeite
loos overeind, zoals Her ovale portret, De put en
de slinger, De zwarte kat, De ondergang van het
Huis Usher en De feiten in de zaak van de heer
Valdemar over een levend lijk dat nadat de hyp
nose is verbroken 'letterlijk onder mijn handen
wegrotte'. Er zitten juweeljes van vertelkunst
tussen.
Maar het waarachtig huiveringwekkende van
Poe's verhalen schuilt in de karakters. Vooral
in de hyperintelligente, geschifte vertellers die
de lezer ervan proberen te overtuigen dat ze
volkomen normaal zijn. Zij kunnen echter
geen weerstand bieden aan hun donkere kant,
waar ze zich uiteindelijk geheel aan overleve
ren of in verlustigen.
Neem De zwarte kat. Het verhaal begint hyper
realistisch, bijna huiselijk alledaags. Een man
vertelt over zijn ongeremde drankzucht en lie-
velingskat die hem ook buitenshuis trouwhar
tig volgt. Weldra verandert de toon en krijgen
we een kijkje in het hoofd van deze 'kattenlief
hebber', die het dier in de dampen van het
drankgelag een oog uitsteekt. 'Ik bloos, ik gloei,
ik huiver terwijl ik over deze verdoemelijke
wreedheid schrijf, aldus de gestoorde dader,
die het arme beest vervolgens ophangt en daar
na met zijn vrouw in de kelder van zijn huis in
metselt. De manier waarop hij haar per abuis
een bijl in het hoofd klieft is zo achteloos dat
de misdaad eerder verrast dan verbijstert.
nri Edgar Allan Poe - Alle verhalen. Vertaald uit
het Engels door Paul Syriër. Illustraties:
Harry Clarke. Uitgeverij Athenaeum - Po
lak 8c Van Gennep, 1106 pag. t/m 15 maart
64,95 euro, daarna 69,95 euro.
DUISTER Een bijzondere afleve
ring van het literair tijdschrift in
boekvorm Raster. Aflevering 120
heeft als thema: Duister. Allerlei
aspecten en betekenissen van
duisternis komen aan de orde.
Met begrippen als nacht, grieze
len, nachtfotografie en het don
ker in de kunst. Met een prach
tig essay van Toine Moerbeek
over de historische schilder van
nachttaferelen, Godfriend Schal-
cken. Piet Gerbrandy schreef
over het zwijgen, wat ook een
vorm van duisternis is.
Raster 120: Duister. De Bezige Bij,
5 euro
TAAL Al in 2000 circuleerde een
eerste versie van Plooierijen van
geschik, een 673 pagina's dikke
experimentele roman van Lucas
Hüsgen. Pas nu is het boek offi
cieel uitgekomen en de aarze
ling van de uitgever was terecht,
want het is een ingewikkeld, las
tig en moeilijk te betreden en te
duiden boek. Het is een taalex
periment, qua structuur geba
seerd op de I Tjing. In 64 hoofd
stukken vertellen evenzoveel
vertellers over het menselijk le
ven. Je mee laten voeren, hier
en daar iets (denken te) snap
pen en weer verder. Fascine
rend, maar alleen dat.
m
Lucas Hüsgen: Plooierijen van geschik.
Querido, 29,95 euro
Barbara van IJzeren -
Open doel. Uitgeverij
Prometheus, 286 pag.,
17,95 euro
VS«M" t:u:
door Peter Kuijt
De Nederlandse Barbara van
IJzeren (1950) heeft met Open
doel een voetbalthriller ge
schreven, aldus de uitgever.
Maar er komt slechts een
klein beetje van de sport in
haar debuut voor. Des te
meer wordt er geschoten en
ander onheil aangericht. Van
IJzeren begint wel met voet
bal. Het is de dag van Ajax -
Feyenoord. Na een gemiste
kans verlaat spits Olav Nan-
sen, gemodelleerd naar Zla-
tan Ibrahimovic, voortijdig
het veld en wordt even later
dood aangetroffen in de
doucheruimte. Het is niet de
enige dode die er valt. Mariet-
te Deferre, een normaal ge
sproken vredelievende
Ajax-fan van middelbare leef
tijd, raakt tegen wil en dank
betrokken bij een reeks letter
lijk bloedstollende gebeurte
nissen. Er wordt brand ge
sticht, er zijn liquidaties en
de finale in de ArenA is van
letterlijk explosieve aard. Aan
vankelijk schiet de lezer ge
makkelijk door Open doel
heen, hoewel Van IJzeren
zich wel heel erg vaak van cli
chés en gemeenplaatsen be
dient. Wat irriteert is het feit
dat de hoofdrolspelers gaande
weg in klunzige karikaturen
veranderen. Daar komt nog
bij dat Van IJzeren wel heel
veel lijntjes nodig heeft om
het verhaal kloppend te ma
ken. De rampzalige apotheo
se komt tenslotte volstrekt on
geloofwaardig over. Van IJze
ren zei onlangs dat ze aan
Open doel begonnen was uit
irritatie, nadat ze een avond
had doorgebracht met men
sen die beweerden allemaal
een boek te schrijven maar
geen uitgever konden vinden.
Van IJzeren is het wel gelukt,
maar met Open doel schiet ze
hoog over.
Jay Parini - Het laatste
station. Vertaling Bart
Kraamer Aukelien
Weverling. Uitgeverij
Meulenhoff. 318 pag.
18,90 euro.
door Aly Knol
Het laatste levensjaar van één
van 's werelds grootste schrij
vers, Lev Tolstoj Oorlog en
vrede, Anna Karenina), verliep
tumultueus. Het eindigde uit
eindelijk op het stationnetje
van Astopovo, waar Tolstoj
noodgedwongen zijn vlucht
voor zijn vrouw Sofja Andre-
jevna moest afbreken, omdat
zijn gezondheid verder reizen
onmogelijk maakte. Honder
den journalisten omringden
het gebouwtje waar Tolstoj
uiteindelijk stierf In 1910 is
Tolstoj 82 en wordt hij om
ringd door een schare discipe
len, die zijn gedachtegoed
over een 'waar' christendom
en de 'zegeningen' van armoe
de en seksuele onthouding
aanhangen. Tolstoj zeifis niet
altijd even consequent. Dat
laat zijn vrouw ook weten in
haar dagboek: 'Ben ik niet de
vrouw die de dertien kinde
ren ter wereld bracht van Lev
Tolstoj (niet slecht voor een
man die kuisheid predikt).' Ie
dereen om Tolstoj heen doet
in dagboeken verslag van het
dagelijks leven. Op basis daar
van heeft de Amerikaanse
schrijver Jay Parini een ro
man gecomponeerd. Het laat
ste station geeft een ontluiste
rend beeld van wat een uto
pie had moeten zijn. Met na
me Sofja Andrejevna komt er
in de dagboeken niet best van
af Maar al lezend begin je
sympathie op te vatten voor
de vrouw, die haar leven voor
Tolstoj heeft opgeofferd. En
haar vermoeden, dat Tolstoj
misschien wel eerder van
mannen dan van vrouwen
hield, lijkt ook niet ver bezij
den de waarheid. Pagini heeft
in zijn roman een nieuwe en
intrigerende dimensie toege
voegd aan het al zo vaak be
schreven leven van Tolstoj en
diens omgeving.
