spectrum 8
^J9is behept met
InjarcramlS tnnvirnfiUn
vy JLX V vl Odv'JSk^
'Geef mij maar het brein,
het verbaast me elke dag'
PZC
Zaterdag 15 december 2007
M AUTEUR VAN f I - I -
Ill i J m 7^ i
musicofilia
Wakker worden met een wijsje
in je hoofd, wie kent het
verschijnsel niet? Kinderen voor
Kinderen zong er een
aanstekelijk liedje over. Maar
ongevraagde muziek in je hoofd
kan ook een grote last zijn.
Neuroloog Oliver Sacks schreef
er een boek over. „Ik weet niet of
de mens wel berekend is op
achttien uur muziek per dag."
door Theo Hakkert
foto Ciel van Weerdenburg/GPD
Het is niet om onvriendelijk
te doen of omdat hij ongeïn
teresseerd is, bezweert Oli
ver Sacks, maar hij heeft
zijn stoel bij het raam gezet.
Hij wil graag naar buiten kunnen kijken.
„Omdat ik zo graag buiten ben, maar van
daag binnen moet zitten."
Vanaf de eerste verdieping van zijn hotel
in Amsterdam kijkt hij neer op het gewe
mel op het Damrak. Een enkele keer pakt
hij een monokijker om de langs wandelen
de menselijke soort beter in ogenschouw
te kunnen nemen.
Bent u vanmorgen wakker geworden met een
liedje in uw hoofd
„Niet toen ik wakker werd, maar kort daar
na was het er alsnog. Het kwam toen ik
ging zwemmen. Het was een walsje. Dat
had waarschijnlijk te maken met het ritme
van mijn armen tijdens het zwemmen.
Dan hoor ik wel vaker een wals."
Kunt u kiezen welk liedje u hoort?
„Soms wel, maar meestal heb ik geen idee
wat de muziek van de dag zal zijn."
Als ik nu de naam Bach laat vallen, kan dat
genoeg zijn om iets van Bach in uw hoofd te
doen klinken?
„Vaak wel, maar op dit moment niet.
Waarschijnlijk ben ik te geconcentreerd
met dit interview bezig. Maar andere ke
ren is het genoeg dat iemand van bijvoor
beeld een mazurka van Chopin het opus
nummer noemt. Of zelfs het beeld van
handen die naar een toetsenbord gaan,
kan genoeg zijn. Dan hoor ik niet alleen
meteen de muziek, maar voel ik het zelfs
tintelen in mijn vingers, alsof ik zelf de
toetsen aanraak."
Het is duidelijk, Oliver Sacks (74) is per
soonlijk behept met het onderwerp van
zijn nieuwste boek Musicofilia. Aan de
hand van tientallen case-histories behan
delt hij muzikale hallucinaties en het feno
meen van muziek die ongevraagd in het
brein opklinkt. Dat lijkt vaak leuker dan
het is, zo blijkt, want probeer zo'n melodie
tje maar eens uit te zetten.
En het kan nog vele malen erger. Sacks be
schrijft gevallen van patiënten die letterlijk
gek worden van alle muziek die ze horen
en dan weg moeten rennen naar een stilte-
gebied. Anderen horen tonen, maar weten
daar geen muziek van te maken. Weer an
deren horen eindeloos, zonder enig mo
ment van stilte, keiharde muziek, alsof er
een orkest in hun hoofd zit. Eén van hen
mailde enthousiast naar Sacks toen, na
maanden, de muziek 's nachts vijftien se
conden was gestopt. Daarna ging het welis
waar meteen weer door, maar het was
toch echt even gestopt.
Wat zo vrolijk lijkt, stemt uiteindelijk treurig.
De schoonheid van muziek is velen tot last.
„Ik schrijf hier als een arts over zijn patiën
ten, en dat zijn ze niet voor niets. Ik werk
met mensen die gewond zijn, beschadigd.
Maar ik probeer de therapeutische waarde
en mogelijkheden van muziek te benadruk
ken. Het thema van al mijn boeken is: sur
vival en er maar het beste van maken. Bij
de ontwikkeling van spraak bijvoorbeeld,
blijkt muziek over onvermoede krachten
te beschikken."
U doelt op taalontwikkeling bij kinderen bij
wie de linker hersenhelft verwijderd moest
worden. Taal ontwikkelt zich dan in de rech
ter hersenhelft, die die mogelijkheid eigenlijk
niet heeft. Weet u van wat of waar het sig
naal komt dat die ontwikkeling in gang zet?
„Geen idee. Dat zou ik nader moeten on
derzoeken. Niet uitgesloten kan worden,
en dit bedenk ik nu, dat de kennis van taal
op de een of andere manier op een dieper
niveau is ingebed op andere plekken in
het brein. Dat laat ik je nog weten."
Voor Sacks zijn dit soort vragen en reacties
schering en inslag geworden. Zeventig
mailtjes per dag sinds het boek verscheen.
Telefoontjes, brieven. Nieuwe gevallen.
„Voor mij is dit één groot avontuur."
Zo meldde zich een Australische beroeps
violist. Terwijl hij een concert geeft, hallu
cineert hij in een ander deel van zijn herse
nen, zonder dat het zijn optreden beïn
vloedt. „Ik stond met mijn oren te klappe
ren. Maar toen ik dit vertelde tegen een cel
list, reageerde hij met: 'Heel normaal,
hoor. No big deal'."
Of neem dat gezin uit Ierland met acht kin
deren. Vier van hen zijn zeer muzikaal. De
andere vier hebben geen idee wat muziek
is. Ze beschikken niet over de capaciteit
om de klanken die ze horen te rangschik
ken tot een samenhangend geheel. Amu-
sie, in het jargon.
Het brein verbaast u elke dag.
„Ik prijs mezelf gelukkig dat ik neuroloog
ben. Ik beleef veel voldoening en plezier
aan het onderzoek van de hersenen. Ik
weet het natuurlijk niet zeker, maar ik kan
me niet voorstellen dat ik evenveel voldoe
ning zou halen uit onderzoek naar de nie
ren of het hart. Ik heb mateloze bewonde
ring voor mijn collega's die dat doen. Maar
geef mij maar het brein, het verbaast me
elke dag. Het brein is zo uitzonderlijk. Het
heeft de mogelijkheid zichzelf te herstel
len, te hervormen, aan te passen. Geen an
der orgaan kan dat."
Hij wijst op de componist Jacob L., die op
een dag meende dat het hoge register van
zijn piano vals was, maar het bleek een af
wijking aan zijn gehoor. Ook bij compone
ren op de computer en in de concertzaal
klonken hoge tonen vals. „Hij ving dat tij
delijk op door 'lager' te componeren en
vervolgens merkte hij hoe zijn gehoor bij
trok. Het brein genas als het ware zichzelf.
Het brein kon zijn oren stemmen. Persoon
lijk vind ik dat hoogst verbazingwekkend.
Want daar is geen visueel equivalent
voor."
Wordt muziek onderschat als hulpmiddel bij
genezing en therapie?
„Euh, ja. Maar ik aarzel, dat hoor je. Soms
wordt de invloed van muziek ook overdre
ven. Je moet goed kijken naar de beperkin
gen. In het algemeen is het wel zo dat het
te weinig wordt gebruikt. Ik heb het geluk
gehad dat ik veertig jaar geleden bij een zie
kenhuis kwam waar een muziektherapeu-
te werkzaam was, een zeldzaamheid toen.
Zij combineerde muziek met drama. Zij
kwam er steeds meer achter wat de kracht
van muziek was. Voor mij was dat een eye-
opener. Vanaf dat moment ben ik aanteke
ningen gaan maken voor wat uiteindelijk
dit boek is geworden."
„Vooral bij Alzheimer is met muziek veel
te doen. Geen genezing, begrijp me goed.
Maar het tijdelijk verlichten van lijden en
opheffen van apathie is al mooi. Zelfs men
sen die alles kwijt lijken te zijn, reageren
op muziek vanuit herkenning. Het werkt
stimulerend op hun gemoed. In de vergrij
zende samenlevingen van nu is deze
kracht van muziek van groot belang. Want
muziek is zo direct. Ritme met name, ze
ker bij Alzheimerpatiënten, maakt onmid
dellijk een reactie los."
Moet je jezelf, net als voor de liefde, open stel
len voor muziek? En kun je jezelf afsluiten
voor muziek? Mijn moeder hield maar van
één liedje. Verder wilde ze niks horen, terwijl
ze vroeger met veel plezier jarenlang in een
koor had gezongen.
„Ik had een hoofdstuk moeten schrijven
over het weigeren om muziek toe te laten:
musicofobia. Ik schrijf er iets over in het
hoofdstuk waarin ik vertel hoe ik reageer
de op het overlijden van mijn moeder. Ik
raakte door haar dood erg gedeprimeerd.
