Kijkje in hoofd van meneer Van Dale
Piano en slagwerk in boeiend duel met tape
38 Zaterdag 27 oktober 2007 pzc
De Dikke van Dale wordt gespeeld door Bram Kwekkeboom, Marlies Hamelynck en Jonas Leemans.
foto Lex de Meester
Van Dale zelf is ze zich pas gaan
verdiepen nadat Bram Kwekke
boom haar op het idee bracht de
biografie te lezen die Lo van Driel
over deze man heeft geschreven.
Verburg leerde Van Dale daaruit
kennen als een zeer sociaal betrok
ken man. „Zeker geen zombie-ach-
tige man zoals ik mij samenstellers
van woordenboeken ten onrechte
voorstelde", zegt de schrijfster.
Kenmerkend voor Van Dale acht
zij vooral de abnormale hoeveel
heid werk die hij heeft verricht én
het feit dat hij als onderwijzer in
dat kleine plaatsje Sluis afgesne
den zat van de rest van het 19e
eeuwse Nederland. De dood van
drie van zijn kinderen loopt ook
als een rood draadje door het stuk.
Van Dale zelf stierf op 44-jarige
leeftijd aan pokken.
Het ging Verburg niet om een stuk
vol exacte feiten, maar om een
kijkje in het hoofd van Van Dale.
De ijlkoorts voorafgaand aan zijn
dood, bood haar de ingang voor
het stuk. „Dan beginnen bij hem
fictie en werkelijkheid door elkaar
te lopen en worden er sprongen in
de tijd gemaakt."
Verburg voert mevrouw Van Dale
op als een dienstbare, maar tevens
krachtige vrouw. Verder is er een
mysterieuze man die vanuit een
andere tijd en plaats het stuk lijkt
binnen te stappen. De exacte dui
ding van deze rolfiguur heeft de
schrijfster bewust overgelaten aan
de regisseur.
'Een zeer sociale man en
zeker geen zompie-achtige
kluizenaar'.
„Onduidelijkheden zijn het aange
naamste", reageert De Sutter. Voor
hem gaat het stuk in de eerste
plaats over vergankelijkheid van
de mens en van de taal. Een fantas
tisch gegeven, vindt de regisseur,
omdat het vragen stelt over
arbeidsethos in de 19e eeuw, met
onwrikbaar plichtsbesef, en over
'dobberen op zinloosheid' in het
heden.
De vergelijking boeit De Sutter.
'Wie op aarde zijn plicht vervult
komma en voor den broeder doet
wat in zijn vermogen is punt kom
ma wie zich door boosheid noch over-
schilligheid altijd standvastig in het
oog houdt dubbele punt dien zal het
zeker te beurt vallen met opgeruimd
heid en zielsrust op de afgelegde
baan terug te zien en met kalmte
den dood te verwachten punt', laat
Verburg Van Dale vlak voor'zijn
dood zeggen. Dat klinkt troostrijk,
al blijft het volgens de regisseur de
vraag wanneer een leven werkelijk
af is en of al het werk wat daarin is
verricht tot iets zinvols heeft ge
leid.
De Dikke van Dale gaat do. 1 nov. in
première, Oostburg, Ledeltheater,
20.00 uur; wo. 31 okt. is er een pu
bliekelijk toegankelijke try-out in
het Ledeltheater (20.00 uur). De Bel
gische première is vrij. 2 nov.Ant
werpen, Klein Raamtheater, 20.00
uur. Het stuk wordt tot half decem
ber circa 25 keer opgevoerd in Zee
land, Utrecht en Den Haag.
De man achter het
woordenboek in
productie Zeelandia.
door Ali Pankow
middelburg - Feiten en fictie lo
pen door elkaar en voortdurend
worden er sprongetjes in de tijd ge
maakt. Toneelschrijfster Heieen
Verburg uit Amsterdam neemt
een kijkje in het hoofd van Johan
Hendrik Van Dale, de man achter
het bekende woordenboek van de
Nederlandse taal, ofwel De Dikke
Dale.
Dat is de titel van de nieuwe to
neelvoorstelling van Productiehuis
Zeelandia, die donderdag in het Le
deltheater in Oostburg in premiè
re gaat. De Vlaamse theatermaker
Koen De Sutter tekent voor de re
gie. De rollen van Johan Hendrik
van Dale en zijn vrouw Maria laco-
ba Moens worden vertolkt door
de van oorsprong uit Zeeland af
komstige acteurs Bram Kwekke
boom en Marlies Hamelynck. De
jonge Vlaamse acteur Jonas Lee
mans vertolkt de rol van de myste
rieuze man.
„Een koningsduo", zegt regisseur
De Sutter als hij het over Kwekke
boom en Hamelynck heeft. Hij zag
hen - vijfjaar geleden alweer - spe
len in Coupure, de voorstelling in
de polder van Zonnemaire in het
kader van het Zeeland Nazomer
festival.
Ook voor dat stuk schreeft Heieen
Verburg de tekst. „Ik was daar
diep van onder de indruk", zegt
de regisseur. De gestileerde schrijf
stijl van Verburg spreekt hem aan.
Hij trekt een vergelijking met Tho
mas Bernard: teksten waar altijd
een diepere intentie onder zit.
„De spelers zeggen de zinnen. Als
regisseur doe je eigenlijk niks",
grinnikt De Sutter. Zowel hij als
de schrijfster weet uit eigen erva
ring wat het is om op een speel-
vloer te staan. Verburg was huis
schrijfster en actrice bij jeugdthea
tergezelschap 'Mevrouw Smit'. De
Sutter studeerde af als acteur aan
de Studio Herman Teirlinck in
Antwerpen.
Het woordenboek van Van Dale
was voor Verburg niet meer dan
een gebruiksvoorwerp. Al moet ge
zegd dat ze trots was op het eerste
exemplaar dat ze met haar zelfver
diende geld voor 300 gulden kon
aanschaffen. Ze houdt er ook van
in woordenboeken te bladeren. In
Heieen Verburg, schrijfster van het toneelstuk Dikke van Dale.
foto Ruben Oreel
Vrije improvisatie bij
uitvoering Kontakte
van Stockhausen.
door Mischa Beckers
middelburg - De uitvoering van
Kontakte van Karlheinz Stockhau
sen door Ralph van Raat, Claire
Edwardes, Daan Vandewalle en
Chris Cutler, morgen in de Grote
kerk van Veere, mag als hoogte
punt van de maand worden be
schouwd in de programmering
van MuziekPodium Zeeland.
Strawinsky, Bartok en Shostako
vich waren ooit moeilijke compo
nisten, nu behoren ze tot de mo
dern-klassieke canon. Of het Stock
hausen ook zo vergaat, is de vraag,
maar een belangwekkend compo
nist is hij zeker.
Stockhausen (1928) begon al in de
vroege jaren '50 te experimenten
met elektronische klankopwek-
king en bandopnames. Zijn belang
rijkste elektronische werk is Kon
takte uit i960. Het bevat tot dan
toe ongekende klanken. Pianist
Ralph van Raat en slagwerkster
Claire Edwardes spelen zondag de
'officiële versie' van Kontakte. Van
Raat: „Stockhausen schreef oor
spronkelijk een partituur voor
tape, piano en slagwerk. De tape is
dus een derde instrument. Op ver
zoek van Stockhausen moesten
vier uitvoerende muzikanten in
enkele specifieke passages improvi
seren. Het bleek moeilijk hierbij
synchroon met de tape te spelen.
Uiteindelijk schrapte Stockhausen
twee instrumenten en schreef elke
te spelen noot uit."
Van Raat en Edwardes staan in de
Nederlandse concertzalen hoog
'Vrij en ruig, misschien wel
een beetje te wild voor
Stockhausen zelf
aangeschreven en verkennen tege
lijkertijd de nieuwe muziek. Voor
al die van Stockhausen blijkt com
plex. Voor Van Raat en Edwardes
is de uitdaging van de uitgeschre
ven - ingewikkelde - partituur een
sprankelende uitvoering neer te
zetten. Morgen is naast de uitge
schreven versie, ook de oerversie
van Kontakte (met improviserende
muzikanten) te horen. Voor pia
nist Daan Vandewalle en slagwer
ker Chris Cutler daarom geen par
tituur. Zij reageren - volledig vrij -
op de klanken die ze van de tape
horen.
Improvisatie in muziekidiomen zo
als jazz, is eigenlijk variëren op
een bestaand thema binnen een
vaste muzikale harmonie. De
free-jazz verlaat vervolgens zelfs
vaststaande akkoordschema's en
harmonieën. Vandewalle en Cut
ler gaan nog een stap verder.
„Belangrijk bij vrije improvisatie is
dat vooraf geen enkele afspraak ge
maakt wordt. Het doel is een één
malige en niet repeteerbare uitvoe
ring. Zowel Chris Cutler als ik be
schikken over de Kontakte-tape.
Ook heb ik de volledig uitgeschre
ven partituur. Er is dus al wat in
formatie, maar we gaan toch zo
vrij mogelijk improviseren", aldus
Vandewalle.
Willem Kniknie - directeur Mu
ziekPodium Zeeland - vindt: „Zo
Repetitie voor de uitvoering van Kontakte van Stockhausen, zondag in de
Grote Kerk van Veere. foto Ruben Oreel
wel Cutler als Vandewalle zijn be
kend met Stockhausen. Toch denk
ik dat de tape voor hen niet meer
is dan een momentane inspiratie
bron. De improvisatie zal behoor
lijk vrij en ruig zijn. Misschien wel
een beetje te wild voor Stockhau
sen zelf. Een absolute meerwaarde
dus."
a Concert, zo. 28.10, Veere, Grote
Kerk, 15.30 uur.
