ifdrukken in oud papier
28 OKTOiWl GEOPENp
TAGE
TING
n/IÖiMïEN.
Onderzoek
naar het
vloeken
GRATIS
LIJM
VOEGSEL
iRATUUR
^undert
Onduidelijke
regels leiden
tot vrijspraak
PZC Zaterdag 27 oktober 2007 37
ai den in de showroom
bij aankoop van tegels
y-» Jan-van
ZO V 11.00 tot 17.00 uur!
Gewoon goed in keukens, badkamers ft tegels
Lokkerdreef 10, 4879 ND Etten-Leur. Tel 076-5048800
welk jaar Rembrandt een bepaald
soort papier in huis had. In theo
rie zou het zo kunnen zijn dat ie
mand erg lang met een voorraad
papier deed, maar uit het onder
zoek is gebleken dat het papier er
toch vrij snel doorheen ging. Er
was een schreeuwend gebrek aan
papier, vult Frans aan.
De zoektocht naar de herkomst
van watermerken is te vergelijken
met detectivewerk. De gekste din
gen kunnen houvast bieden. Zo
vertelt Theo dat op enig moment
de hand hebben kunnen leggen
op boekjes uit Nazi-Duitsland.
Niet in verband met de propagan
da, maar omdat in die boekjes van
uit heemkundig perspectief artikel
tjes zijn opgenomen over oude pa
piermolens.
Een ander boekje dat een dankba
re bron voor het watermerkonder
zoek bleek, was een Frans werkje
over de handel van de Fransen
met de Vlamingen, waar gemaks
halve ook de Hollanders mee wer
den bedoeld. Soms leiden toevalli
ge ontdekking weer naar welkome
informatie. Zo was Frans Lauren-
tius bezig met een onderzoekje
naar een stempel in een tinnen
voorwerp, toen hij in dat stempel
een afbeelding herkende die hij al
eerder in een watermerk had ge
zien. Zo was de herkomst van
weer een watermerk verklaard.
Want van het tinnen stempel wa
ren wel gegevens bekend.
Het zit ook wel eens tegen. Dan
wordt een officieel stuk of een
brief gevonden, met daarop keurig
een datum. Wat er niet bij stond
was dat het om een kopie ging.
Dat betekende dus dat die datum
wel klopte, maar dat de tekst was
overgeschreven op papier dat veel
recenter was.
Omdat een watermerk soms stond
voor een zekere kwaliteit, zie je
dat papierfabrikanten zo'n water
merk ook wel overnamen, om ook
de indruk van kwaliteit te wekken.
Zo is de zotskap een heel bekend
Zwitsers watermerk dat al uit de
vijftiende eeuw stamde. Het raak
te in Engeland onder de naam
foolscap zo bekend dat het syno
niem werd voor een bepaalde pa
pierafmeting, namelijk 8,5 bij 13,5
inches ofwel 216 343 millimeter.
De schrijvers hebben er nog even
aan gedacht om achter in het boek
alle foto's van de watermerken die
zijn opgenomen - 675 in totaal -
op een dvd bij te voegen, als ex
traatje.
Theo pakt een ander naslagwerk
over watermerken. Achterin dat
boek zitten enkele zogenaamde
floppy discs. Twintig jaar geleden
een zeer gangbaar medium om
met een computer gegevens op te
slaan. Tegenwoordig is er geen ap
paraat meer dat floppy discs kan le
zen. Theo: „Over 100 jaar is er dus
ook geen apparaat meer dat dvd's
kan lezen. Maar dit boek ligt er
dan nog steeds."
Taalkundige wil weten
welke veranderingen er
in samenleving zijn.
MIDDELBURG - De Leidse taalkundi
ge Piet van Sterkenburg wil weten
hoe het staat met vloeken en ver
wensingen in Zeeland. Het gaat
om de verschuiving in woorden
en uitdrukkingen, en in hoeverre
de maatschappelijke ontwikkelin
gen invloed hebben op dit onder
werp. En ook of de houding tegen
over vloeken verandert.
Van Sterkenburg heeft een vragen
lijst opgesteld, die via internet inge
vuld kan worden. Zie www.thesis-
tools.com/?qid=37ioi8dn=ned. De
Zeeuwse gegevens maken deel uit
van een landelijk onderzoek, waar
de taalkundige al tien jaar mee be
zig is.
Hij wil niet alleen graag de me
ning weten van mensen die (regel
matig) vloeken, ook van degenen
die daar tegen zijn. Van Sterken
burg verstaat onder vloeken zelf-
ontladingen met woorden als
God, Jezus, verdoemen en nieuwe
woorden die vanaf circa i960 gang
baar zijn geworden als shit, fuck
you. Als verwensing ziet hij formu
les van 'krijg de klere' tot 'tering'.
MIDDELBURG - Enkele maanden ge
leden kwam de economische poli
tierechter in Middelburg niet toe
aan een uitspraak in een scheep
vaartzaak omdat de regelgeving
voor het vervoer van gevaarlijk
stoffen voor de binnenvaart uit
blonk door onduidelijkheid. Giste
ren was het in Middelburg van het
zelfde laken een pak en werd een
vijftigjarige schipper uit Rijswijk
vrijgesproken.
Begin vorig jaar lag de binnenvaart-
tanker Thrasos bij Terneuzen en
de havendienst rook de lucht van
styreen. De lading was al gelost.
De waterpolitie nam een kijkje,
rook eveneens een sterke geur en
constateerde dat er uit een andere
opening een luchtstroom kwam.
Het schip is bezig met het ontgas
sen, oordeelde de verbalisant des
tijds. Nee, vond de schipper, het
was ventileren. Officier van justi
tie Huisman eiste een boete van
750 euro, maar politierechter Beg-
heyn dacht er anders over. „Als je
mensen wilt straffen, moet je eerst
duidelijk maken wat de regels zijn.
Die duidelijkheid is er niet en dus
kom ik tot vrijspraak." De officier
van justitie gaat in hoger beroep.
«tiende eeuws papier tegen het licht, op zoek naar een watermerk.
foto Ruben Oreel
Bern en Basel. Dat werd via de
Rijn aangevoerd. Weer later kwam
het papier uit Zuid-Duitsland.
Daarna kwamen de Zwitsers weer
in beeld en uiteindelijk na 1650 de
Fransen weer. Nederland maakte
zelf geen papier, vertelt Theo, om
dat er geen energiebronnen zoals
watermolens waren. De Neder
landse windmolens waren in die
tijd nog niet sterk genoeg om de
papiermolens aan te drijven. Pas
vanaf 1670 ontstond in de
Zaanstreek iets van een papierin
dustrie, natuurlijk ook weer met ei
gen watermerken.
Vanzelfsprekend hebben vader en
zoon Laurentius hun kennis over
watermerken onmiddellijk gekop
peld aan Rembrants etsen die
door hun handen gingen. Want
daar was het aanvankelijk allemaal
om te doen. Tot opzienbarende
ontdekkingen heeft dat nog niet
geeft Frans aan. Theo is al sinds
1985 met het onderzoek naar wa
termerken bezig. Aanvankelijk was
het de bedoeling twee boeken te
maken. Eén over de eerste helft
van de zeventiende eeuw en één
over de tweede helft. „Maar het
'De mensen denken dat we gek zijn. We bekijken eerst
de achterkant van een ets en dan pas de voorkant.
geleid. „Eerder worden veronder
stellingen of vermoedens die je al
had, nu bevestigd door wat we
over de watermerken hebben ont
dekt. We hebben nu het bewijs",
Een watermerk komt van een simpel koperdraadje
Het hoofdbestanddeel van papier was vroeger vermalen lompen. Met be
hulp van een zeef werd door een grote bak met waterige papierpulp ge
schept. De zeef bestond uit een netwerk van koperdraden.
Als handgeschept papier tegen het licht wordt gehouden zijn de hier
door ontstane lijnen nog steeds te zien. De lijnen die ver uit elkaar lopen
heten de kettinglijnen. Die dicht tegen elkaar liggen noemt men de water
lijnen.
Op de plaatsen waar de draden het papier raakten werd de pulp verder in
gedrukt en werd het papier uiteindelijk dunner. Van dit principe werd han
dig gebruik gemaakt bij het maken van een watermerk.
Met een ijzerdraadje werd een figuurtje gemaakt, dat op het schepraam
werd bevestigd. Zo werd een afbeelding in het papier gedrukt en ont
stond als het ware een vingerafdruk van het papier.
worden er meer, als ik het mag
meemaken", voegt Theo er aan
toe. Zo richten we ons nu vooral
op de gangbare formaten, maar
het is de bedoeling het vijfde deel
te wijden aan grotere papierforma
ten, voor bijvoorbeeld atlassen en
dergelijke.
Het lijvige eerste deel, dat gisteren
gepresenteerd is, is echt iets voor
de liefhebbers. Zodra uitgever Hes
en De Graaf de aankondiging van
de publicatie op internet zette,
kwamen de eerste bestellingen bin
nen: een voor het Rembrandthuis
en een voor het Metropolitain Mu
seum in Boston. Dat zijn de afne
mers van het naslagwerk: hande
laren die iets op willen zoeken
over de leeftijd van een ets, verza
melaars, musea en dergelijke insti
tuten.
Door het onderzoek weten pa en
zoon Laurentius nu precies in
