Als het ijs
probleem
een
wordt
v21
PZC Zaterdag 20 oktober 2007
Het is nog maar dertien jaar geleden dat in het Museum
Volkenkunde in Leiden de tentoonstelling 'Tegen de Kou' te
zien was. Nu komt het museum met een heel ander verhaal.
'Als het Ijs Smelt' gaat over de opwarming van de aarde.
door Ad van Kaam foto Museum Volkenkunde
Het ijs van de poolkap
smelt veel sneller dan vijf
jaar geleden nog werd aan
genomen door weten
schappers. De voormalige Amerikaan
se vicepresident Al Gore legt in de do
cumentaire An Inconvenient Truth de
schuld hiervoor bij de mens, hoewel
sommige wetenschappers met andere
verklaringen komen.
Museum Volkenkunde in Leiden zet
in een tentoonstelling die vorige
week door kroonprins Wil-
lem-Alexander is geopend, de cijfers
op een rij. Maar wie verwacht dat er
aan het eind van de Voorstelling' pas
klare antwoorden of oplossingen uit
de bus rollen, komt bedrogen uit. Her
man de Boer, hoofd tentoonstellin
gen van het Leidse museum: „Als ge
leerden het er al niet over eens zijn
wat precies de oorzaken zijn van de
klimaatveranderingen en hoe daar op
te reageren, wat moeten wij dan? Het
is te vroeg voorspellingen te doen
over hoe de aarde er over pakweg vijf
tig jaar uitziet. Wél is inmiddels voor
iedereen duidelijk dat er verregaande
consequenties aan het broeikaseffect
verbonden zijn."
Het museum gaat de discussie niet uit
de weg. Door de hele tentoonstelling
heen kan de bezoeker zelf zijn positie
bepalen in het klimaatdebat en die te
gen het standpunt van andere bezoe
kers afzetten. De interactieve stations
onderweg zijn verbonden met een ba
rometer aan het eind voor de looptijd
van de expositie. Zal het vriezen of
gaat het dooien, dat is de kwestie.
In gesprek gaan met de museumgas-
ten is iets dat bij Volkenkunde tegen
woordig een hoge prioriteit heeft.
Neem alleen al de realisering van dit
project, in samenwerking met het We
reld Natuur Fonds. „Dit is er uiteinde
lijk gekomen door de bezoekers zelf',
zegt Geke Vinke, hoofd van de afde
ling publiciteit. „Tijdens 'Australië',
onze vorige tentoonstelling, hebben
we de mensen vier verschillende idee
ën voorgelegd voor een nieuwe ten
toonstelling. Ze kozen massaal voor
dit onderwerp."
De Boer: „Onze collectie is vooral ge
baseerd op het verleden. Veel van wat
wij hier in huis hebben, is vroeger ver
zameld. Wil je de omslag van die
voorwerpen maken naar de tijd van
nu, dan moet je daar een moderne in
vulling aan geven. Daarom zijn we af
gereisd naar de arctische gebieden om
met de bevolking ter plaatse in ge
sprek te gaan. Zij leven van en op het
ijs. Zij zijn de direct betrokkenen. Als
het ijs smelt, merken zij dat als eerste,
dat is de insteek van ons verhaal."
Het Noordpoolgebied is de grootste
aaneengesloten wildernis van het
noordelijk halfrond en meteen ook
het dunst bevolkte. Het is de wereld
van sneeuw en ijs, van bevroren
zeeën en van permafrost, die mis
schien niet zo permanent zal blijken
te zijn. Het is de wereld van de ijsbeer
en de walrus. Van inheemse volkeren
die zich gedurende eeuwen aanpasten
aan het koude klimaat en de schrale
omgeving.
Het is ook de wereld van Cunera
Buijs, conservator van Volkenkunde,
die zich in Groenland en Siberië net
zo thuis voelt als een rendier op de
toendra. Ze filmde samen met haar
collega de veranderingen van dichtbij.
„Zeker als het smelten van het ijs in
dit tempo doorgaat, sterven er dier
soorten uit", zegt ze. „Dramatisch,
maar het gebeurt straks bij ons ook.
Er komen andere soorten voor in de
plaats, zoals al eerder gebeurd is in de
geschiedenis. Wat je merkt en hoort
in gesprekken, is dat de mensen zich
aanpassen. Ze zijn creatief, zijn niet
anders gewend dan ontberingen en
om er op in te spelen. Overleven is
wat ze doen. Minder robben op
Groenland, maar meer kabeljauw.
Nou, dan vissen we daar toch op, re
deneren ze. Ze zijn praktisch, ze moe
ten wel."
De vissers van Sachalin, een
geïsoleerd schiereiland
voor de oostkust van Rus
land, zijn ook praktisch,
maar zij raakten door de klimaatveran
deringen in de knel. „Door het broei
kaseffect komen de visstromen later
op gang. Hier worden ze, zo bleek uit
hun verhaal, echter dwarsgezeten
door de starre houding van de lokale
overheden. Die weigeren doodeen
voudig vergunningen te verlengen,
waardoor de mensen illegaal visten
en bekeurd werden. Een ander pro
bleem is de oliewinning. Dat loonde
vroeger niet vanwege de barre om
standigheden, maar kan tegenwoor
dig wél. Nu zit Shell daar.
„Natuurlijk is dat niet goed voor het
milieu, maar het bedrijf helpt de loka
le bevolking in elk geval met projec
ten. President Poetin dreigt nu een
deel van de boel over te nemen. Dan
mag je vrezen voor ernstige proble
men voor de visserij. Die Russen heb
ben geen historie als het gaat om het
opruimen van de rommel die ze ma
ken."
De tentoonstelling biedt vooral stof
ter overdenking. De kou, zoveel
wordt wel duidelijk, is niet langer
meer de constante factor. Of, zoals
het eskimovolk de Inuit zeggen: 'Het
weer is als een vriend die zich soms
vreemd gedraagt'. Dat het veranderen
de klimaat een mondiale aangelegen
heid is geworden, beseffen zij ook.
'Ons ijs is jullie probleem' zeggen ze.
De aarde wordt warmer
De aarde wordt sneller warmer dan ooit te
voren is gemeten. Dat is vooral het gevolg
van verbranding van de fossiele brandstof
fen olie, steenkool en gas, waardoor grote
hoeveelheden koolstofdioxide (C02) in de
atmosfeer komen. De CO, zorgt voor het
broeikaseffect, waardoor de dampkring dun
ner wordt.
De belangrijkste vervuilers zijn fabrieken,
olieraffinaderijen, chemische industrie, au
to's, vliegtuigen en scheepvaart. Amerika en
China horen bij de grootste boosdoeners,
die tot op heden weigeren de uitstoot van
C02 te beperken en het Verdrag van Kyoto
te tekenen.
Het poolgebied fungeert als waarschuwings
systeem. De gemiddelde temperatuurstij
ging daar gaat tweemaal zo snel als in de
rest van de wereld, mede omdat de damp
kring dunner is. In dertien jaar tijd is de op
pervlakte landijs afgenomen met 14 procent
(1,2 miljoen vierkante kilometer). De ver
wachting is dat het smelten van het ijs
steeds sneller gaat. Volgens sommige kli
maatmodellen zal het landijs aan het eind
van deze eeuw in de poolzomers zelfs volle
dig wegsmelten.
Door stijging van de zeespiegel dreigen la
ger gelegen gebieden op aarde, zoals Neder
land en Bangladesh, overstroomd te wor
den. Maar inheemse bevolking van poolge
bieden komt als eerste in de problemen.
Diersoorten als ijsbeer, walrus en poolvos
zullen uitsterven.
Als het ijs smelt
Tentoonstelling Museum Volkenkunde, tot
en met 24 augustus 2008.
Aantal objecten: 506.
Bruiklenen: Museum Helsinki, Wereldmu
seum Rotterdam, Naturalis Leiden, Museon
Den Haag, Lakenhal Leiden, Historisch Rot
terdam.
Adres: Steenstraat 1, Leiden.
Openingstijden: Dinsdag t/m zondag,
10.00-17.00 uur.
Entree: volwassen 8,50 euro, kinderen tot
12 jaar 5 euro, woensdag museum gratis en
expositie 1 euro.
Catalogus: 29,95 euro.
SI www.volkenkunde.nl
~4të sta»
13-10-07 tm 24-6-08
