Rood met witte stippen
Paalrijen
verdedigen
de duinen
Vliegenzwam. foto Chiel Jacobusse
bossen in Oranjezon, zijn naam alle eer aan en op het land
goed Ter Hooge zijn tal van eiken en essen ten prooi geval
len aan de honingzwam. Je moet als bosbaas wel een erg
brede blik hebben om te beseffen dat ook die parasieten
hun nut hebben en ook in een gezond bos gewoon thuis
horen. De vliegenzwam vormt echter nooit een probleem.
Dat is geen parasiet, maar een zogenaamde mycorrhizavor-
mer. Dat wil zeggen dat de paddestoel een samenlevingsver
band heeft met een boom (meestal een berk of een eik),
waar beide partijen voordeel van trekken.
De paddestoel kan bepaalde stoffen uit de bodem makkelij
ker opnemen dan de boom en geeft die stoffen door via de
wortels. Andersom levert de boom verschillende koolstof
verbindingen aan de zwam. De naam mycorhiza betekent
letterlijk zwam-wortel, waarbij dus beide partners in de sa
menwerking worden genoemd. Die samenwerking kan zo
ver gaan dat de boom niet zonder de zwam kan gedijen en
de zwam niet zonder de boom. Daarbij moeten we wel be
denken dat de zwammen die een bepaalde boom begelei
den niet altijd zichtbaar zijn. De paddenstoelen zijn slechts
de vruchten en de echte 'plant' leeft in de grond,
vliegenzwammen danken hun naam aan het feit dat ze
vroeger gebruikt werden om vliegen te bestrijden. De hoed
werd geweekt in een schoteltje melk en daarbij trokken de
gifstoffen in de melk. Vliegen die van de melk kwamen
snoepen vielen letterlijk dood uit de lucht.
De gifstoffen zijn ook voor mensen schadelijk, maar of ze
daadwerkelijk schade aanrichten ligt onder meer aan de
hoeveelheid. Eskimo's en andere natuurvolken gebruikten
vliegenzwammen wel als hallucinerend middel.
Jonge vliegenzwammen zijn helemaal ingerold en rondom
overdekt met een stevig wit vlies. In dat stadium zijn ze
niet of nauwelijks als vliegenzwam herkenbaar. Pas als de
paddestoel zich ontvouwt en het vlies aan alle kanten open
scheurt verschijnt het kenmerkende beeld.
De witte stippen op de hoed zijn restantjes van het zwam-
vlies. Dikwijls zijn ze mooi regelmatig over de hoed ver
deeld. Maar het komt ook voor, vooral bij droog weer, dat
het vlies openscheurt in slordige, grove flarden. Maar ook
dan nog is onze vliegenzwam een schoonheid om te zien.
De PZC sponsort stichting Het
Zeeuwse Landschap. In Natuur-
journaal gaat hoofd ecologie
Chiel Jacobusse wekelijks in op
wat er aan de orde is in de
Zeeuwse natuurgebieden.
ledereen kent-em, al was het
maar uit het kinderliedje:
Op een grote paddestoel
Rood met witte stippen
Zat kabouter Spillebeen
Heen en weer te wippen
Het beeld van een rood-wit-
te paddestoel is niet zomaar
een verzinsel. Het gaat om
de vliegenzwam.
door Chiel Jacobusse
Of de paddestoel rood met witte stippen echt be
staat is een stuk minder bekend dan het liedje. Zo
felgekleurd als de zwam op sommige plaatjes
staat. Dat roept op zijn minst vraagtekens op. Tot
dat je de soort in levenden lijve tegenkomt.
Je ziet dat die felrode kleur niet in het minst overdreven is
en dat de witte stippen er net zo gelijkmatig op zitten als
op de meest gestileerde ansichtkaart. Alleen kabouter Spille
been is in geen velden of wegen te bekennen,
vliegenzwammen zijn in Zeeland bepaald niet talrijk. Nu
en dan zijn ze te vinden in bossen langs de binnenduin-
rand of in bos dat aangelegd is rond de doorbraakkreken uit
1953, zoals de Schelphoek en Den Inkel. Maar zo gewoon
als in het oosten van het land zijn vliegenzwammen hier
niet.
Er zijn overigen een heleboel paddestoelen die een gemid
delde bosbeheerder liever niet ziet verschijnen in zijn do
mein. De dennenmoorder doet, bijvoorbeeld in de naald
tekening Adri Karman
Duinen op de achtergrond, paal
hoofden op het strand en een
schip vlak onder de kust. Dat
moet wel Walcheren zijn. Voor de
bezoekers van het strand een be
kend beeld. Nu de herfst is inge
zet, zijn het wolken, wind en re
gen die overheersen. Stormen zul
len de duinen belagen en hier en
daar aantasten. De eeuwenoude
paalhoofden moeten ervoor zor
gen dat de elementen niet hele
maal vrij spel hebben.
-1 iimiUMUtt;// n'tf
vui»nmmm mmtux,
