Het bitterzoete
Opgroeien als hond en
Evolutionair meningsverschil
CUPIDOSTE
20 Vrijdag 19 oktober 2007 PZC
DENKWIJZER
door René Diekstra
De evolutie heeft de
voortplanting sterk
emotioneel geladen
Hoe is het mogelijk dat we over mensen waar we prak
tisch alles van weten, onderling toch enorm van me
ning kunnen verschillen. Ik vroeg onlangs mijn stu
denten, die uit allerlei delen van de wereld komen, wat ze van
Hillary Clinton vinden. Ongeveer de helft, vooral de meisjes,
ziet haar helemaal zitten en hoopt dat ze de nieuwe president
van de VS wordt. De andere helft oordeelt veel ongunstiger.
Die vindt het absoluut geen goed idee dat eerst de echtgenoot
de machtigste persoon ter wereld is geweest en een tijd later
de echtgenote dat wordt. Te veel macht in één slaapkamer.
Net zo verdeeld als mijn studenten is ook het Amerikaanse
volk. De ene helft is vóór, de andere tegen haar. Een treffend
voorbeeld van het feit dat wat we weten en wat we vinden
van iemand, absoluut niet met elkaar overeen hoeft te komen.
Cruciaal is wat we doen met wat we weten, waar we de na
druk op leggen of de meeste aandacht aan besteden. Neem het
feit dat Hillary als jurist is afgestudeerd en heeft gewerkt, dat
ze als first lady probeerde het ge
zondheidszorgsysteem in haar
land te hervormen, dat ze een
man heeft die bij herhaling tij
dens hun huwelijk met andere
vrouwen seksuele omgang had
en dat ze haar huwelijk met
hem niet heeft verbroken. Dat is allemaal 'blanco' informatie.
Maar naar welk deel van die informatie gaat de meeste belang
stelling uit? Voor de meerderheid van de Nederlanders en de
Amerikanen zijn dat de laatste twee feiten, betreffende seks en
huwelijk. Waarom? Omdat we door de evolutie zo geprogram
meerd zijn. Alles dat met de keuze van, omgang tussen en
trouw aan partners en dus met voorplanting te maken heeft,
is evolutionair gezien uiterst sterk emotioneel geladen.
Daar gaat niet alleen de meeste aandacht naar uit, maar daar
vinden wij ook bijna automatisch iets van. Alleen is de evolu
tie tamelijk ambivalent over wat we daarvan moeten vinden.
Dat hangt samen met het feit dat ze voor mannen een wat an
dere seksuele programmering construeerde dan voor vrouwen.
Dat mannen op zoek gaan naar zo veel mogelijk 'voortplan-
tings-gelegenheden die niet veel investering vergen', vindt de
evolutie best. Ze heeft er meer bezwaren tegen dat vrouwen
dat doen. Vandaar dat in de meeste culturen strenger wordt
geoordeeld over overspel door vrouwen dan door mannen.
Vandaar ook dat Bill, terwijl half Amerika allang wist van zijn
voortdurend overspelig gedrag, toch president kon worden.
Maar als bekend zou worden dat Hillary tijdens haar huwelijk
met minstens zo'n tien andere mannen heeft 'geslapen', kan
ze het presidentschap gevoeglijk vergeten.
Overigens heeft de evolutie op dit punt een adder onder het
gras gestopt. Het feit dat een machtige man allerlei vrouwen
'inpikt' levert hem de natuurlijke jaloezie of haat op van veel
van de minder machtige, concurrende of bedrogen mannetjes.
Die zullen alles proberen om hem van zijn plaats te rukken.
Dat is met Bill tot nu toe niet gelukt. Dus richten ze hun pij
len nu op Hillary. 'Zij is een slappe vrouw, die een leugenaar
en bedrieger beschermt, en dus zelf niet te vertrouwen is'.
Veel vrouwen volgen hen daarin. Ofwel omdat ze zelf bedro
gen zijn, ofwel
bang zijn dat
hun eigen man,
met Bill straks
weer in het Wit
te Huis, ook van
zo'n regeling ge
bruik wil ma
ken. Maar er is
ook een heel gro
te groep man
nen en vrouwen
die het juist fan
tastisch vindt
dat Hillary het
nest intact heeft
gelaten. Het be
wijst voor hen
dat ze de boel bij
elkaar weet te
houden en tegen
een stootje kan.
Ook dat is een
mening waar de
evolutie zich wel
in kan vinden.
Hillary Clinton.
foto EPA
Wraak is een van de
krachtigste menselijke
emoties en heeft tegelijk
iets raadselachtigs: wraak
kan oplaaien om 'niets' en
verregaande gevolgen
hebben. Wraak kan op korte
termijn zorgen voor
tevredenheid en triomf.
Maar het eigen rechter
spelen, is niet voor niets
verboden. „Dat is maar goed
ook. Anders zou de
maatschappij uiteenvallen."
door Patricia van der Zalm
illustratie Mathijs Wansink
Een man rijdt met een ge
stolen shovel de pui van
het huis van zijn vrien
din eruit. Een leerling
verspreidt roddels over
een voormalige vriend op school,
in de hoop dat iedereen zich tegen
hem keert. Familievetes kunnen
ontaarden in voortwoekerende
wraakacties, waarbij zelfs doden
kunnen vallen. Een zeer bekend is
het verhaal over tv-presentatrice
Tineke Verburg, die alle knopen
van de overhemden van haar over
spelige echtgenoot had afgeknipt
onder het motto: als je vriendin
dan zo goed kan naaien, kan ze
ook de knopen wel weer voor je
aanzetten.
De voorbeelden van wraak, het te
rugdoen van vermeende agressie
tegen jou, het betaald zetten van
Ernstige trauma's in de
vroegste kinderjaren
beschadigen de hersenen. De
Amerikaanse kinderpsychiater
Bruce Perry schreef een boek
over zijn ervaringen met
getraumatiseerde kinderen.
door Lindy Jense
Bruce Perry is een Amerikaan
se psychiater met een bijzon
der specialisme: hij werkt
met getraumatiseerde kinderen.
Toen hij begin jaren tachtig medi
cijnen studeerde, was er nog maar
relatief weinig aandacht voor de ge
volgen die verwaarlozing, huiselijk
een ander, zijn legio. Net als de
aanleidingen: verlies van geliefde
of bezittingen of aantasting van
goede naam, eer of positie. Soms
zijn de voorvallen hilarisch en leve
ren leuke gespreksstof op voor ver
jaardagsfeestjes, zoals de knoopjes
van Verburg. Maar even vaak lei
den ze tot een uitzichtloze spiraal
van wraak en wederwraak. Op per
soonlijk vlak en tussen bevolkings
groepen en landen.
Een duidelijk onderscheid tussen
'normale' en 'ziekelijke' wraakge
voelens is moeilijk te maken, zegt
ontwikkelingspsycholoog Bram
Orobio de Castro, hoogleraar expe
rimentele ontwikkelingspsychopa-
thologie aan de Universiteit van
Utrecht. „Bij wraak is vaak sprake
van een glijdende schaal, ledereen
koestert wel eens wraakgevoelens.
Dat is vrij normaal. Maar als ie
mand zó wraakzuchtig wordt dat
hij geen vrienden overhoudt,
heeft hij een probleem."
Orobio de Castro onderscheidt
twee soorten wraak: die uit blinde
woede en de meer berekenende
en weloverwogen wraak. Hij heeft
onderzocht hoe kinderen en jeug
digen mét en zonder gedragsstoor
nissen omgaan met sociale situa
ties en in hoeverre zij daarop reage
ren met woede, wraak of leedver
maak. „Vooral kinderen die proble
matisch agressief zijn, emotioneel,
driftig, hadden snel het idee dat
hen onrecht werd aangedaan. Ie
mand keek naar hun idee vuil of
deed iets onaardigs. Dat gaf hen
het recht direct iets terug te doen:
oog om oog, tand om tand. Min
der agressieve en normale kinde-
en seksueel geweld op kinderen
kunnen hebben. 'Kinderen zijn zo
veerkrachtig, ze groeien er wel
overheen', was de algemeen heer
sende gedachte.
Bruce Perry zag het anders. De kin
deren die hij in zijn praktijk tegen
kwam, hadden ongekend geweld
in hun jonge leven meegemaakt.
Dat had hun functioneren aange
tast, hun persoonlijkheid en hun
vermogen tot lichamelijke en emo
tionele groei. Het bijzondere van
Perry is dat hij niet, zoals veel van
zijn vakgenoten, de kinderen pro
beerde te diagnosticeren aan de
hand van het bekende rijtje psy
chiatrische stoornissen zoals de
pressie of aandachtsstoornis.
Perry kijkt naar de voorgeschiede
nis van elk kind, de omstandighe
den waaronder het is geboren en
opgevoed en de trauma's die het
kind heeft doorstaan. Perry rede
neert dat dé ontwikkeling van jon
ge hersenen wordt verstoord als
een kind langdurig wordt verwaar
loosd of misbruikt. Een belangrijk
systeem in de hersenen is nodig
om met stress en dreigend gevaar
om te gaan. Als dat zich afwijkend
ontwikkelt, ontstaan problemen
op allerlei neurologische gebieden
zoals motoriek, spraak- en taalont
wikkeling, aandacht en het aan
gaan van sociale contacten.
