'Krijgers die geen enkele koning
1 O I Dinsdag 16 oktober 2007 PZC
Turkije dreigt met een grote militaire operatie tegen Koerdische rebellen. In het verleden
hebben machthebbers nooit veel grip op hun Koerdische onderdanen gekregen.
door Chris Halkes
foto Ramzi Haidar EPA
ekwame krijgers, in
M 9 een onherberg-
zaam land, die geen
koning erkennen.'
Dat krijgt de Griek
se avonturier Xenophon te horen
over het volk de 'Karduchoi' als hij
in 401 voor Christus zijn legertje
door hun territorium wil voeren.
Hij bevindt zich met tienduizend
huurlingen op de vlucht, diep in
het Perzische rijk waar zij hadden
deelgenomen aan een mislukte
staatsgreep. Het gebied van de 'Kar
duchoi' hoort op papier bij dat
rijk, maar de Perzische koning,
zijn leger en zijn ambtenaren dur
ven zich er niet te vertonen. De be
faamde 'Tienduizend' moeten
zich door Koerdistan vechten, te
gen de guerrillatactieken van de be
woners. Met Xenophons meesle
pende verslag hiervan stappen de
Koerden de geschiedenis in.
Nu, ruim 2.400 jaar later, zijn het
geen tienduizend Griekse, maar
200.000 Turkse soldaten die, met
tanks en helikopters, door Koerdis
tan marcheren. De Turkse rege
ring heeft het parlement gisteren
toestemming gevraagd voor een
grote campagne in Irak. Het doel
zijn de bases van de Koerdische
guerrilla- beweging PKK, die van
uit het autonome Koerdische ge
bied in noord-Irak aanslagen
pleegt in Turkije.
Islam- en Midden-Oostendeskun
dige Martin van Bruinessen van
de Rijksuniversiteit Utrecht ziet
het nog niet gebeuren. Volgens
hem speelt premier Erdogan bluf
poker tegen de hem vijandige le
gertop. „Voor de verkiezingen riep
het leger dat het met een grote
operatie de PKK in Irak wilde uit
schakelen, in de hoop Erdogans po
sitie te verzwakken. Maar diens
AKP-partij won de verkiezingen
Nu zet hij het leger voor het blok.
Ik geloof nooit dat 200.000 Turkse
soldaten in staat zijn vierduizend
PKK-strijders in dat ontoegankelij
ke terrein uit te schakelen."
In deze redenatie zullen de gene
raals op hun grote woorden moe
ten terugkomen en staat Erdogan
daarna sterker. Loopt het anders,
dan wordt het een van de grootste
operaties van het Turkse leger te
gen de Koerden sinds de 'Koerdi
sche kwestie' ontstond met de on
dergang van het Ottomaanse rijk.
Dat grote Turkse rijk omvatte tot
1918 bijna het hele Midden-Oos
ten. Net als de oude Perzische ko
ningen, namen de sultans er ge
noegen mee dat Koerdistan op de
kaart Turks was. Hun leger en poli
tie meden, als het even kon, het
woeste, berggebied waar banditis
me hoogtij vierde.
'Door de taal is in Turkije en
Arabische landen duidelijk
wie Koerd is en wie niet'
In de Eerste Wereldoorlog stelden
de Britten de Koerden onafhanke
lijkheid in het verschiet. Generaal
Kemal Atatürk, die na de Turkse
nederlaag in die oorlog de macht
in Turkije greep, zette echter een
streep door de rekening. Hij pakte
een groot deel van Koerdistan te
rug. Toen enkele jaren later de
grenzen voor het nieuwe Mid
den-Oosten werden getrokken,
was het beloofde Koerdische land
verdwenen.
De Koerden echter niet; al hadden
de machthebbers in de staten
waarover hun grondgebied werd
verdeeld, dat het liefst gezien. Zo
wel Turkije als de Arabische lan
den ontkennen sindsdien het be-
Het gevolg van repressie is
dat de Koerdische identiteit
sterker wordt beleefd
staan van Koerden. Zo is in Syrië
het gebruik van de Koerdische taal
strafbaar en zijn Koerdische na
men verboden. Volgens mensen
rechtenorganisatie Human Rights
Watch weigeren de Syrische autori
teiten aan een deel van hun Koer
dische inwoners identiteitspapie
ren te verschaffen, zodat die letter
lijk tweederangsburgers zijn.
In Turkije waar ruim de helft van
alle Koerden leeft, worden zij beti
teld als 'bergturken'. Atatürks na
tionale staat erkende namelijk
geen andere identiteiten dan de
Turkse, en alles wat neigde naar
Koerdische identiteit werd onder
drukt. In 1991 werd de repressie
verminderd en nu mogen de Koer
den bijvoorbeeld hun taal in be
perkte mate spreken. Toen had dat
echter al geleid tot een langdurige
opstand. De guerrilla - volgens de
Turkse overheid de terreur - van
de PKK heeft sinds 1984 aan zo'n
37.000 mensen het leven gekost.
Maar wat is die Koerdische identi
teit? Wat maakt van een Koerd
een Koerd? Volgens Martin van
Bruinessen, die de Koerden al veer
tig jaar bestudeert, is het vooral
een kwestie van taal en religie.
„De kerngroep van de Koerden be
staat uit mensen die de Koerdische
taal spreken en de soennitische is
lam aanhangen. Daaromheen
hangt een grote groep die zich wel
Koerd voelt, maar bijvoorbeeld be
ter Turks dan Koerdisch spreekt,
of die Koerdisch spreken, maar ale-
viet of - vooral in Iran - sjiiet zijn."
Het Koerdisch is een aan het
Iraans verwante taal, die compleet
anders is dan het Arabisch of
Turks. „Daarom is in Turkije en de
Arabische landen heel duidelijk
wie Koerd is en wie niet. In Iran
gaan de Koerden geleidelijk over
in andere Iraanse volken. Daar is
ook geen echte roep om afschei
ding. Vervolgingen in het sjiitische
Iran zijn dan ook vooral gericht te
gen soennitische Koerden vanwe
ge hun geloof"
Eind jaren zestig was Van Bruines
sen ervan overtuigd dat de Koer
den in Turkije helemaal zouden as
simileren en als zodanig zouden
verdwijnen. „De Koerdische stu
denten in de steden, die ik toen
sprak, beschouwden zich als Turk.
Dat je ook Koerd was, gold als iets
aparts erbij, maar het was niet be
langrijk." Die ontwikkeling stopte
toen veel meer Koerden in de ste
den kwamen wonen en daar Koer
dische netwerken ontstonden. De
PKK is juist een daarna uit de link
se studentenbewegingen voortge
komen groepering.
In de jaren tachtig en negentig be
leefde Europa bovendien een ople
ving van het regionalisme. En in
Irak ontstond na de Golfoorlog
van 1991, dankzij de door de VS in
gestelde no-fly-zone, een auto
noom Koerdisch gebied: op papier
was het van Irak, maar het regime
in Bagdad had er niets te vertellen.
Heel belangrijk voor de opleving
van het gevoel van Koerdische
identiteit was volgens Van Bruines
sen, de hieraan voorafgaande 'klei
ne' genocide door het regime van
Saddam Hussein. Sommige schat
tingen zeggen dat daarbij zo'n
180.000 Koerden zijn vermoord en
'verdwenen'. „Dat raakt alle Koer
den, ook degenen die zich eerder
bijvoorbeeld vooral Turk hadden
gevoeld. Onderdrukking en een ge
zamenlijke vijand versterken natio
naal gevoel enorm."
Het gevolg van alle repressie in
Turkije, Syrië en Irak is dan ook
dat de Koerdische identiteit ster
ker wordt beleefd dan ooit.
Het verdeelde Koerdistan
Istanbul
I Ankara
TURKIJE
Incirlik
&YRIË
Erhac Zf)
Dyarbakir siRNAK
kJitvalsbase^KjO
Mosul
1
Koerdisch gebied
PKK Koerdische Arbeiderspartij
(strijdt voor zelfstandige Koerdische staat)
Damascus
IRAK
Bagdad
