Een allerminst
onschuldig
partijtje voetbal
v9
JEUGDBOEK door Jan Smeekens
kapitein
PZC Zaterdag 13 oktober 2007
door Jaap Goedegebuure
illustratie Martien Bos
Grof genomen is Marte Jacobs,
de nieuwe roman van Tim
Krabbé, een variatie op een
klassieke schoolpleinsituatie:
jongen heeft oogje op meis
je, aarzelt haar te vragen en moet vervol
gens meemaken hoe een mededinger met
haar aan de haal gaat. Maar het is wel een
variant met allerlei onverwachte wendin
gen. Emile Binenbaum heeft het eindexa
men al zo'n jaar of zeven achter zich, als
hij ziet hoe de aanbedene voor zijn neus
weggekaapt wordt.
Tijdens het eeuwfeest van het Amstel Ly
ceum wil Emile nu eindelijk eens serieus
werk van Marte Jacobs gaan maken. Ze is
nu immers 18 en dus hoeft hij niet langer
te vrezen dat hij voor pedofiel versleten
zal worden. Onder de swingende tonen
van een dixielandorkestje verheugt hij zich
een avond lang op wat komen gaat, maar
hij moet tenslotte lijdzaam toezien hoe
oud-klasgenoot Willem Reiff hem onver
hoeds de loef afsteekt.
Emile's uitgestelde en tenslotte ook afge
stelde aanzoek, is de voorlaatste climax
van een ongebruikelijk liefdesverhaal.
Er gaat een lange aanloop aan voor
af, zeker wanneer je kijkt naar de
tijd die ermee heengaat. Bij de eer
ste ontmoeting van Emile en Mar
te helpt het toeval een handje. Hij is
een dagje uit in het Noord-Hollandse
kustdorp Schoorl, raakt betrokken in een
partijtje voetbal en speelt een glanzende
match aan de zijde van een 19-jarig meisje.
Zeifis hij dan al 16 jaar.
Vijfjaar later komt hij Marte opnieuw te
gen, alweer volkomen toevallig. Op haar
initiatief spreken ze keer op keer af, alles
schijnbaar kameraadschappelijk, maar wat
Emile betreft (en we zijn nu eenmaal af
hankelijk van zijn berichtgeving) blaast de
erotiek een flink partijtje mee. Niettemin
houdt onze held (in het bezit van een
vriendin die netjes op hem wacht) zich in.
Hij zal geen kus met Marte wisselen, laat
staan dat hij degene is die haar ontmaagdt.
Wat wij weten, maar Marte niet, is dat
Emile tijdens zijn middelbareschooltijd
een gedicht heeft geschreven dat duidelijk
haar stempel draagt. 'Pasgeboren girafje' is
geïnspireerd op het fameuze balletjetrap-
pen in de duinen. Het vestigt zijn reputa
tie als dichter, bezorgt hem een uitgevers
contract en een permanent entreebewijs
tot de literaire wereld.
Maar het vroege succes is meteen ook zijn
noodlot. Hij is ertoe veroordeeld levens-
lang de man van zijn fameuze debuut te
blijven. Overal waar hij een podium be
klimt, wil het publiek dat ene gedicht ho
ren, het gedicht dat ze kennen van bloem
lezingen, kussenslopen en literatuurlessen.
Marte is Emile's muze, maar dan wel een
die er, onbedoeld, voor zorgt dat hij nooit
tot wasdom kan komen, noch als dichter
noch als minnaar. Zij houdt hem klein, en
dat is niet alleen een kwestie van leeftijds
verschil. Het zit hem vooral in de oersitua-
tie die hen bindt: een kinderlijk partijtje
voetbal dat is uitgegroeid tot een gebeurte
nis van mythische proporties.
Het wordt nog erger. Nadat Emi
le Marte met Reiff heeft zien
vertrekken, probeert hij haar
naar zich toe te schrijven met
een vervolg op zijn eerste gedicht, helaas
zonder resultaat. Vele jaren later verneemt
hij dat ze zich uitgerekend op de dag van
publicatie aan de ceintuur van haar badjas
heeft opgehangen. Dat meent hij althans
te kunnen afleiden uit een autobiografisch
boek dat Reiff, inmiddels ook doorgedron
gen tot de literaire eredivisie en zulks met
veel meer succes dan Emüe Binenbaum,
aan zijn kortstondige affaire met Marte
heeft gewijd. Schoksgewijs dringt het nu
tot Emile door dat zij zich met haar zelfge
kozen dood definitief aan hem heeft ver
bonden. Dus is ook hij gedoemd trouw te
blijven aan iets wat hij nooit heeft beze
ten, om het te zeggen met de slotwoorden
van Simon Vestdijks Terug tot Ina Dam
man.
Marte Jacobs is een mooie liefdesroman,
maar daarboven heeft het minstens één di
mensie extra. Door Willem Reiff in te zet
ten als contrastfiguur van Emile Binen
baum kraakt Tim Krabbé een paar ironi
sche noten over het letterkundig bedrijf
Dichtersfestivals, billboards voor te lance
ren bestsellers, schrijvers als halve popster
ren, hij maakt het allemaal lichtjes belache
lijk. Hij kan het zich permitteren, omdat
hij zelf nog altijd buiten het wereldje staat.
Vanaf zijn glorieuze debuutroman Het gou
den ei schreef hij de ene bestseller na de an
dere pageturner, maar een subsidie van
het Fonds van de Letteren kon er niet af
Dus ging Krabbé zijn eigen weg, met wisse
lend resultaat, maar altijd eigengereid, dat
wil zeggen geheel tegen de literaire etiquet
te in. Het heeft er veel van weg dat hij met
dit boek op subtiele wijze zijn gram haalt.
En ons meteen zo ver krijgt dat we een
traantje wegpinken of op z'n minst heel
hevig moeten slikken.
tn^v-kehb os s omber
Tim Krabbé
Tim Krabbé: Marte Jacobs.
Uitgave Prometheus. 166 blz. 16,95 euro.
Geef een stuk of wat kinderen zes
emmers, een plankje met twee
schroeven erin, een lampenkap,
een oude badkuip, een touwtje,
een fietsketting, een kapotte spie
gel, een kromme spijker, een dot wol, nog wat
frutsels en ze beginnen achter in de tuin of op
zolder een reis om de wereld.
Of naar het eiland van Groot en Groei, zoals het
viertal in De kleine kapitein van Paul Biegel: 'Als
je daar komt en je slaapt er één nacht, dan word
je de volgende dag wakker als een grote man'.
Paul Biegel kreeg voor het boek in 1972 de Gou
den Griffel. Niet iedereen begreep de keuze van
de jury. Kees Fens bijvoorbeeld trok nogal van
leer tegen wat hij in de Volkskrant 'aangeleerd
schrijven' noemde, moeizaam proza vond en
plechtige boekentaal.
Kenners met minstens evenveel verstand als de
literatuurprofessor hebben zich aan zijn oordeel
weinig gelegen laten liggen. Voor menigeen
geldt Paul Biegel als de gelijke van Annie M.G.
Schmidt. Niet de minsten slaan zijn werk zelfs
hoger aan dan het hare.
Veelzeggender nog is de populariteit bij hen
voor wie Paul Biegel De kleine kapitein schreef
Het boek voor kinderen vanaf een jaar of 8 be
leefde sinds 1970 druk na druk en begon kortgele
den met de vervolgdelen uit 1973 en 1975 een
nieuw leven in één band. De grote kleine kapitein
kreeg een luxueus linnen ruggetje en is nu met
de oorspronkelijke kleurtekeningen van Carl Hol
lander het eerste deel van wat uiteindelijk de Bie
gel Bibliotheek moet worden. De reeks zal een
twintigtal hoogtepunten bevatten uit het oeuvre
van de meesterverteller waaronder Nachtverhaal,
De rode prinses, De tuinen van Dorr, Het sleutel
kruid.
Nog altijd hebben de avonturen van de kleine ka
pitein niets van hun charme verloren. Wie zou
niet aan boord van de Nooitlek met hem 'wijd
beens achter het roer, met zijn ogen op de kim'
de woeste wilde zee op willen, weg van school
naar het onbekende Groot en Groei waar vaders
en moeders niets over je te vertellen hebben?
Of wat minder onverschrokken uitgevallen mis
schien dan Marinka, Dikke Dmif en Bange Toon
tje in ieder geval willen lézen over de onderne
ming die alles heeft wat beroemde reizen uit my
thische tijden tot zulke spannende lectuur
maakt: vuurspuwende draken, een eiland dat
een uitgedoofde vulkaan lijkt, een stad waar een
norse heerser de bevolking ringeloort.
Wat een feest om daar in het boek te weten dat
je dan nog dik 250 pagina's voor de boeg hebt
met De kleine kapitein in het land van Waan en
Wijs en De kleine kapitein in het land van Schrik
en Vreeze.
Met zinnen bovendien die er om vragen hardop
gelezen te mogen worden!
Kiciric
Paul Biegel
Holland-Lemniscaat
384 pag„
24,95 euro
Vanaf 8 jaar.
Voorlezen vanaf 6 jaar.