Spoetnik 1
*biep**biep**
r
Russen hadden geen ruimteplan
E
Het is niet
meer dan een
bal in de ruimte'
1 2 Vrijdag 5 oktober 2007 PZC
Er ging vijftig jaar geleden een schokgolf door de wereld. De Russen
waren er in geslaagd een kunstmaan in een baan om de aarde te
brengen. Op die dag, 4 oktober 1957, begon het ruimtevaarttijdperk.
door Joost Sijtsma
Nooit hebben in een
monotoon ritme uit
gezonden 'biepjes'
een grotere paniek
veroorzaakt dan op 4
oktober 1957. Op die dag werd de
eerste kunstmaan gelanceerd, de
Spoetnik 1 (Russisch voor Reisge
zel). De biepjes, drie per seconde,
werden 21 dagen lang vanuit de
ruimte uitgezonden.
De mensheid was erin geslaagd
een stap in de oneindigheid te zet
ten, verder te komen dan de aard
se wieg waarin hij was ontstaan.
Die gedachte sprak aan, want voor
al in de Derde Wereld werden res
taurants en bioscopen omgedoopt
in Spoetnik. Radio Kaïro was hele
maal enthousiast, want die hoorde
in de biepjes de doodsklok van het
kolonialisme luiden. Het Vaticaan
vond de Spoetnik een 'verschrikke
lijk speelgoed in de handen van
mensen zonder religie of moraal'.
'Een rode maan over de Verenigde
Staten', schreef Times en de 'vader
van de waterstofbom', Edward Tel
ler, zei: „We hebben een slag die
belangrijker is dan Pearl Harbor
verloren."
Het werd de Amerikanen duide
lijk dat de Russen met de lance
ring van hun kunstmaan ver voor
lagen op het gebied van de ruimte
vaart. Met een Russisch overwicht
in de ruimte zou het westen erg
kwetsbaar worden. Een land dat
een kunstmaan in de ruimte kon
brengen, kon ook een atoombom
vanuit de ruimte op de VS gooien.
Senator Lyndon B. Johnson, de la
tere president, verwoordde dat ge
vaar: „De Russen kunnen straks
bommen uit de ruimte op ons
werpen, zoals kinderen vanaf via
ducten stenen op auto's gooien."
Die boodschap werd begrepen,
want duizenden Amerikanen be
gonnen ijverig een atoomschuilkel
der in hun tuin te bouwen.
De Amerikaanse president Ei
senhower deed aanvankelijk ge
ringschattend over de lancering
van de Spoetnik 1. „Het is niet
meer dan een bal in de ruimte, die
op geen enkele manier mijn be
zorgdheid kan opwekken," zo
sprak hij een beetje naïef. Maar in
één ding had hij gelijk; het was in
derdaad een beetje een bal. De eer
ste Spoetnik was een bol met een
diameter van 58 centimeter, vier
antennes en een zender met een
vermogen van 1 Watt. De kunst
maan woog bijna 84 kilo en bereik
te een baan om de aarde die in
hoogte varieerde van 229 tot 946
kilometer.
Na het succes van de Spoetnik 1
wilde partijleider Nikita Chroesj-
tsjov vlak voor 7 november, de
veertigste verjaardag van de Russi
sche revolutie, een tweede kunst
maan lanceren.
De ingenieurs gingen weer aan de
slag en het resultaat was de Spoet
nik 2. Die tweede kunstmaan
bracht opnieuw een forse slag toe
aan het Amerikaanse prestige.
Want niet alleen werd het hondje
Laika in de Spoetnik 2 de ruimte
ingeschoten, maar deze kunst
maan was zeker zes keer zo zwaar
als zijn voorganger: ruim 508 kilo.
De eerste poging van de Amerika
nen om een kunstmaan te lance
ren mislukte. De Vanguard-
draagraket kwam op 6 december
1957 slechts enke
le meters van de
grond, stortte neer en
explodeerde vervolgens.
De Explorer 1 was de eerste
succesvolle satelliet van de Ameri
kanen. Deze kunstmaan, met een
gewicht van bijna veertien kilo,
werd op 31 januari 1958 met een Ju-
piter-raket gelanceerd.
Ook de Russen hadden aanloop
problemen, zoals de Amerikanen
met de Vanguard. De eerste test
vlucht van de Russische draagra-
ket R-7 werd op 15 mei 1957 een
fiasco doordat brand ontstond in
een van de steunraketten. In juni
kwam op drie achtereenvolgende
dagen een tweede R-7 niet van
zijn plaats. Een andere R-7 ging op
12 juli een halve minuut na de
start verloren. De draagraket draai
de veel te snel om zijn lengte-as
waardoor de vier steunraketten
werden losgescheurd. Na succesvol
le proeflanceringen op 21 augustus
en 7 september waren de Russi
sche ingenieurs ervan overtuigd
dat de raket klaar was voor het lan
ceren van een kunstmaan. Dat
werd de Spoetnik 1.
De lancering van de derde Spoet
nik op 27 april 1958 mislukte 96 se
conden na de start. Dat werd pas
35 jaar later bekend. De Russen
hadden wel succes met een bijna
identieke satelliet, die op 15 mei
1958 in een baan om de aarde
werd gebracht. Ook het gewicht
van deze Spoetnik-3 frustreerde de
Amerikanen, want met 1327 kilo
was deze satelliet een stuk zwaar
der dan de eerste drie Amerikaan
se die niet meer dan vijftien kilo
wogen.
De paniek in de Verenigde Staten
na de lancering van de eerste
Spoetnik kwam bekend te staan
als de Spoetnikcrisis. Die leidde er
toe dat de Amerikanen alles op al
les gingen zetten om de wedloop
naar de ruimte te winnen. In 1969
landde de eerste Amerikaan op de
maan. Daarmee was de belofte
van president Kennedy om nog
voor het eind van het decennium
een mens op de maan te zetten in
gelost.
De Russen zagen eerder het
belang in van raketten dan
de Amerikanen, stelt ruim
tevaartdeskundige Piet Smolders.
„Ze wilden raketten gebruiken
voor het transport van bommen,
terwijl de Amerikanen vertrouw
den op hun langeafstandsbom-
menwerpers."
Zowel de Amerikanen als de Rus
sen hadden de beschikking over
Duitse deskundigen. Ter gelegen
heid van het Internationale Geofy
sisch Jaar '57/'s8 zetten de VS een
programma op om een satelliet zo
groot als een sinaasappel de ruim
te in te schieten. Dit Vanguard-pro-
gramma mislukte. De Russen had
den intussen succes met de ont
wikkeling van hun raketten. In
1957 maakte de R-7 de eerste inter
continentale vlucht. „Er was ech
ter geen sprake van een Russisch
plan om de ruimte te veroveren,
zoals de krant de Pravda later be
weerde," zegt Smolders. „Hoofdin
genieur Koroljov vroeg aan de poli
tieke leiding of hij een van de ra
ketten mocht gebruiken om een sa
telliet de ruimte in te schieten.
Koroljov was bang dat de Amerika
nen succes hadden met hun Van
guard-project en daarom werd in
een paar weken tijd de Spoetnik
in elkaar gezet. De Russische lei
ders onderschatten de waarde van
de Spoetnik. Pas toen partijleider
Chroesjtsjov de westerse reacties
hoorde, zag hij het belang in van
het programma."
Nadat de Amerikanen wakker wa
ren geschud, namen ze het initia
tiefin de ruimterace. Smolders:
„De Russen behielden tot 1965
hun voorsprong, Uiteindelijk was
hun bureaucratische systeem met
de aarzelingen aan de politieke top
niet opgewassen tegen het flexibe
le kapitalisme. De Russen slaag
den er nog wel in een robot op de
maan te brengen, maar die viel
om. Ze hebben het wel gepro
beerd, maar het is hen niet gelukt
de Amerikanen bij te houden."
Joeri Cagarin: Volbrengt
een volledige omwenteling
rónd de aarde op een
hoogte van 325 km.
Zijn ruimtecapsule Vostok 1
heefteen snelheid van
28.000 km/u tijdens een
reis van 108 minuten.
Alan Shepard: Maakt
een ruimtevlucht van
15 minuten in Mercury-
capsule. Shepard is
later commandant van
de Apollo 14-missie en
brengt meer dan negen
uur door op de maan.
25 mei 1961:
De Amerikaanse President
John F. Kennedy belooft
dat binnen tien jaar
Amerikanen op de
maan zullen landen.
Zijn rede leidt tot het
Apollo-programma
en de bouw van de
Saturnus V-maanraket.
Drietrapsraket met
een hoogte van 100 m
De eerste trap heeft
vijf straalmotoren die
werken op vloeibare
uurstof en kerosonie.
De tweede trap heeft
ook vijf motoren.
Deze w erken op
vloeibare waterstof.
Derde trap heeft een
herstartbare motor,
4 okt. 1957: Lancering Spoetnik 1
2 nov.: Spoetnik 2 heeft als passa
gier het hondje Laika aan boord.
1960
31 jan. 1958: Explorer 1,
de eerste Amerikaanse
satelliet ondekt Van Allen-
stralingsgordel.
12 april 1961: Rus Joeri Cagarin
is de eerste mens in de ruimte.
5 mei: Alan Shepard is de eerste
Amerikaan in de ruimte.
1 1970
20 febr. 1962: John Clenn
is de eerste Amerikaanse
astronaut in een baan om de aarde.
18 maart1965
Rus Alexei Leoi
maakt eerste
ruimtewandelii
