Van dagdromer tot professor
v9
PZC Zaterdag 22 september 2007
Met honderdduizend verkochte
exemplaren was Nachttrein naar
Lissabon van Pascal Mercier de
meest onverwachte bestseller
van de laatste tijd. Nu is ook zijn
vijftien jaar oude debuut
vertaald.
door Theo Hakkert foto Evert Elzinga
De Berlijnse hoogleraar filoso
fie Peter Bieri (Bern, 1944)
publiceert zijn romans onder
het pseudoniem Pascal Mer
cier. „Als je professor bent in
Duitsland en je gaat romans schrijven, dan
is daar weinig begrip voor. Dat komt hier
door: het is een lange weg voor je profes
sor bent. Hard, hard werken. Als zo ie
mand met een roman komt, geeft hij daar
mee de boodschap af dat die wereld voor
hem niet genoeg is. Anderen gaan zich af
vragen of hun leven wellicht zo veel armer
is als dat van collega Bieri. In mijn geval is
het goed afgelopen. Wie het afkeurde,
zweeg. Anderen reageerden positief Er is
gewoon veel nijd."
Vijftien jaar geleden begon Mercier aan
een dikke roman, Perlmann's zwijgen. Over
een wereldwijd vermaarde wetenschapper
die er aan de vooravond van een door en
rondom hem georganiseerd congres achter
komt dat hij niets meer te vertellen heeft.
„Nu heb ik zelfs collega's die mij vertellen
dat mijn boek hen heeft bevrijd. Ik vertel
een geschiedenis die hun geschiedenis had
kunnen zijn. Ik heb hun ervaringen, twij
fels en onzekerheden in woorden gevat en
ze daarmee het gevoel gegeven dat ze de
enigen niet zijn. Iemand zei zelfs dat ik
hem uit een crisis had gevoerd. Wat opval
lend is, want het boek beschrijft juist een
crisis. Dat bevestigt hoe ik denk over litera
tuur: ervaringen in woorden vangen is een
stap naar de vrijheid."
Soortgelijke reacties, maar dan in vele ma
len overtreffende trap, kreeg hij naar aan
leiding van zijn roman Nachttrein naar Lis
sabon, die in 2004 is verschenen. Van de
vorig jaar uitgekomen vertaling zijn hon
derdduizend exemplaren verkocht. „Ter
wijl het zo'n complexe roman is", vindt
Mercier. De dodelijk saaie leraar en control
freak Raimond Gregorius raakt in de ban
van een onbekend boek van een Portugese
schrijver en verlaat halverwege een les zijn
geordende leven, om de nachttrein naar
Lissabon te nemen. „Eerst werd het het lie
velingsboek van de Duitse boekhandela
ren. Dat vond ik al onverklaarbaar. Toen
begonnen mensen terug te keren naar de
boekhandel om tien exemplaren aan te
schaffen om ze aan vrienden uit te delen.
Wat gebeurde hier? Vervolgens kwamen
de brieven. Werkelijk honderden lezers
hebben me geschreven dat ik dit boek spe
ciaal voor hen had geschreven. De scho
lier, de buschauffeur, de psychiater, de
rechter - de reacties kwamen uit alle lagen
van de samenleving. Eine Wahnsinnserfah-
rung!"
Zijn conclusie: „We onderschatten de le
zers. Er zijn blijkbaar veel mensen die diep
nadenken over het leven. En dan vinden
ze een boek dat het in woorden vangt. Dat
is het idee van literatuur. Ik heb een ze
nuw geraakt. Wat daarbij niet onderschat
moet worden, is de taal van het boek. Het
is een taal waarvan lezers opmerken dat ze
die lang niet hebben gehoord. Een bijna
ouderwetse taal, met woorden die lang
niet gebruikt zijn. Ik schroom niet het
over de ziel te hebben. Door de secularise
ring, het verlies van religie, is er een angst
ontstaan om bepaalde woorden aan te ra
ken. Men spreekt niet over de ziel. Dat
slaat nergens op, want ziel is een prachtig
woord. Uniek ook. Het is niet door een an
der woord te vervangen."
Perlmann's zwijgen is hem echter
dierbaarder dan Nachttrein naar
Lissabon. „Het boek is nog zo le
vend als gisteren. Ik zou elke zin
opnieuw zo schrijven. De figuur Perlmann
heeft innerlijk veel van mij weg zonder
dat dat het boek autobiografisch maakt. Ik
ben het niet. Het boek is de uitdrukking
van een persoonlijke crisis. Het is juist ge
schreven in een periode waarin ik acade
misch zeer succesvol en productief was. Ik
publiceerde veel. Het is een oefening van
de verbeelding. Hoe zou het zijn als? Het
boek is me dierbaar omdat het gaat over
de kwetsbaarheid van de mens. Over hoe
achter de facade van de sociale identiteit,
de zaken complexer en donkerder zijn dan
we geloven willen."
Hij noemt dit debuut 'het grote keerpunt
in mijn leven'. „Ik was een kind dat veel
fictie las en onnoemlijk vaak in de bio
scoop zat. Als kind vond ik al wat ik nu
nog vind: dat wat we in de fantasie bele
ven, werkelijker is dan de werkelijkheid
zelf Ik was een dagdromer. En toen werd
ik professor. Ook nog in de analytische filo
sofie. De bioscoopganger in mij sliep. Ik
leefde niet het hele leven dat ik leven wil
de. Daarom begon ik te schrijven. Nu weet
ik niet meer hoe het was om te leven voor
dat ik schreef.
Zijn nieuwe boek is klaar: een novelle over
een vader met een talentvolle muzikale
dochter, die hij door een teveel aan liefde
ten gronde richt. Als het volgend voorjaar
verschijnt, is Mercier al met pensioen. „Ik
stop twee jaar eerder, omdat ik meer tijd
voor mezelf wil. Ik wil reizen en talen le
ren. Ik wil naar Birma, Vietnam, Siberië. Ik
wil Arabisch leren. Ik vind het ondraaglijk
dat ik een taal die zo belangrijk is gewor
den in de wereld niet ken. Aan de andere
kant vind ik het ook heerlijk dat ik mijn
mond kan houden. Als professor moet je
veel spreken."
Pascal Mercier: Perlmann's zwijgen. Roman.
Vertaling: Gerda Meijerink. 623 pag,
24,90 euro. Nachttrein naar Lissabon, Verta
ling: Gerda Meijerink. 414 pag, 22, 50 eu
ro. Van Peter Bieri verscheen in 2006 Het
handwerk van de vrijheid. Over de ontdekking
van de eigen wil. Vertaling: Frans van Zetten.
415 pag, 24,90 euro (geb.)
RECHTBANKDRAMA door Peter Kuijt
Wie recent zijn vakantie in een
Italiaanse stad heeft doorge
bracht, heeft ze vast voorbij
zien flitsen: mannen in don
ker pak, het witte shirt fat
soenshalve niet al te ver open, stoppelbaardje
van een paar dagen, op een hippe Vespa met een
ultraplat mobieltje geklemd tussen oor en helm.
Armani-mannen van de wereld, stoer, woest
aantrekkelijk en alleen bang voor hun moeder.
Hoe anders is het beeld van de 'l'uomo Italiano'
dat Gianrico Carofiglio schetst in zijn debuutro
man De onbewuste getuige.
Hoofdpersoon is de in Bari wonende advocaat
Guido Guerrieri. Een tobberd van jewelste, die
ten prooi valt aan huilbuien, slapeloosheid en
een verontrustende fobie voor liften, nadat zijn
vrouw Sara hem heeft verlaten. Ze kon niet lan
ger samenleven met een middelmatige man. Dat
zulke Italiaanse mannen ook bestaan, moeten
we voor waar aannemen, want schrijver Gianri
co Carofiglio (1961) is een antimaffiamagistraat
in Zuid-Italië en dientengevolge gewend door
gaans de waarheid te spreken.
Zich door de dagen heen worstelend op een
dieet van sigaretten en opgeklopte filterkoffie,
krijgt Guerrieri ook nog een stevig proces aan
z'n broek.
De Senegalese strandventer Abdou Thiam wordt
verdacht van de moord op een 9-jarig jongetje.
Thiam ontkent. De enige getuige is een strand
tenthouder met onfrisse ideeën. Toch adviseert
het openbaar ministerie de 'niet-Europese' verko
per van namaakartikelen de moord te bekennen,
in ruil voor een lichtere straf
Advocaat Guerrieri, liefhebber van Le Petit Prince
en Dostojevski, is niet overtuigd van Thiams
schuld en bijt zich, ondanks zijn vooral geeste
lijke ongerief, in de zaak vast. Guerrieri besluit
de zaak voor het Hof van Assisen te brengen,
hoewel het risico nadrukkelijk aanwezig is dat
zijn cliënt dan levenslang zal krijgen. Wat volgt,
is een ontluisterende blik op het falende Italiaan
se rechtssysteem. Een fraai juridisch steekspel
speelt zich af tussen advocaat, rechters en offi
cier van justitie.
De onbewuste gentige is overigens min
der gelikt dan veel Amerikaanse 'le
gal thrillers', want Carofiglio deinst
er niet voor terug om ook uiterst for
mele formuleringen in zijn roman op te nemen.
Nagelbijtend spannend is de roman ook niet.
Wel weet Carofiglio met flinke doses onderkoel
de humor gaandeweg een prachtig portret te
schetsen van een advocaat die zijn persoonlijk
leven op de rails probeert te krijgen en tegelijker
tijd zijn 'proces van de eeuw' tot een goed einde
moet zien te brengen. Een rechtbankdrama om
je vingers bij af te likken.
Pascal Mercier: „Ik was een kind dat veel fictie las en onnoemelijk vaak in de bioscoop zat.
De onbewuste
getuige
Gianrico Carofiglio.
Vertaling: Rob
Gerritsen. Uitgeverij
Prometheus Nero,
296 pag., 17,95 euro
