CITEERT NAAR HOOFDPRIJS AL OAIDA:
'Er zijn genoeg andere manieren om als cartoonist je doel te bereiken'
Tom Janssen, cartoonist
PZC Dinsdag 18 september 2007 13
i
Volgens Van Dale is een cartoon (of spotprent of karikatuur) een 'geteken
de mop' en een 'spotprent in krant of periodiek, waarin actuele gebeurtenis
sen of mensen uit het nieuws worden gehekeld'.
Het woord cartoon komt van het Italiaanse 'cartone' en het Nederlandse
'karton'. In oorsprong was een cartoon een studie op karton voor een schil
derij of wandtapijt, vaak op ware grootte uitgevoerd. Leonardo da Vinei
wordt door velen beschouwd als de eerste karikaturist. Hij zocht speciaal
naar misvormde mensen om hen te kunnen tekenen.
De kunstvorm nam een hoge vlucht in de vroege negentiende eeuw. Dagbla
den waren in opkomst en zij illustreerden verhalen vaak met satirische teke
ningen van politici. Het Britse Punch Magazine gebruikt het woord cartoon
in 1843 voor het eerst om een spotprent aan te duiden.
Zweedse cartoonrel
De Zweedse krant Nerikes Allehanda publiceert op 17 augustus van dit
jaar een spotprent waarop het hoofd van de profeet Mohammed op het
lichaam van een hond staat. Iran roept de Zweedse zaakgelastigde op het
matje. In verschillende Zweedse steden gaan moslims de straat op om te
protesteren.
Op internet is afgelopen zaterdag een oproep verschenen om de hoofdre
dacteur van de krant en de tekenaar van de cartoon te vermoorden. Degene
die de hoofdredacteur doodt, kan een beloning van 50.000 euro opstrijken
en de moord op de tekenaar zou goed zijn voor 100.000 euro. De politie is
op zoek naar degene die de oproep heeft geplaatst. Een Zweedse 'Al Qai-
da-woordvoerder' verhoogt de beloning als de tekenaar 'als een lam' wordt
geslacht.
Deense cartoonrel
Op 30 september 2005 publiceert het Deense dagblad Jyllands-Posten een
serie cartoons over geweld en vrouwonvriendelijk gedrag van moslims,
waarvan enkele afbeeldingen van de profeet Mohammed bevatten.
Er volgt een wereldwijde rel; de krant weigert excuses aan te bieden, elf
ambassadeurs van islamitische landen vragen de Deense regering in te grij
pen, moslimorganisaties klagen de krant aan wegens godslastering (Jyl-
lands-Posten wordt in oktober 2006 vrijgesproken), de Arabische Liga hekelt
de houding van de Deense regering, er volgt een boycot van Deense produc
ten. Saoedi-Arabië kondigt een handelsboycot af en Libië sluit zijn ambassa
de in Denemarken. Ook worden in diverse landen Deense consulaten in
brand gestoken.
De Deense cartoonrel gaat ook niet onopgemerkt aan Nederland voorbij: er
zijn demonstraties van moslims in Maastricht, Amsterdam en Utrecht. Politi
cus Geert Wilders publiceert de cartoons op zijn website en als De Volks
krant een cartoon afdrukt, ontvangt de krant een valse bommelding.
De omstreden Deense cartoons worden als gevolg van de rel in 143 kranten
in 56 landen opnieuw afgedrukt. In Nederland publiceert de Arabisch Euro
pese Liga als reactie antisemitische cartoons. Ook in Iran vindt een expositie
van anti-joodse prenten plaats.
In Engeland zijn in juli vier moslims tot celstraffen van maximaal zes jaar ver
oordeeld voor hun aandeel in anti-Deense demonstraties, waarin ze onder
andere tot moord zouden hebben aangezet.
Raad voor de Journalistiek
De Raad voor de Journalistiek kent cartoonisten 'een grote vrijheid' in stijl
middelen toe. Zelfs scheldwoorden passen daarin. Maar er zijn wel degelijk
grenzen, vindt de raad. Ook makers van spotprenten moeten opereren bin
nen wat 'gelet op hun journalistieke verantwoordelijkheid maatschappelijk
aanvaardbaar is,' aldus de raad bij een uitspraak over Fokke Sukke.
De twee tekenaars van Fokke Sukke worden in 2003 voor de Raad voor
de Journalistiek gedaagd. In een drietal cartoons zouden ze slachtoffers van
rassendicriminatie onnodig hebben gekwetst en Afrikanen hebben beledigd.
De klachten worden ongegrond verklaard, vooral omdat de raad vindt dat
de prenten een dubbele bodem bevatten en duidelijk ironisch bedoeld
zijn.
want dan weet je dat je het onheil over jezelf
kan afroepen."
„Cartoonisten hebben het recht om kritiek te
leveren op uitwassen van godsdiensten. Daar
kun je niet genoeg over tekenen. Maar daarbij
hoefje zo'n goddelijk figuur niet per se op
zon manier af te beelden. Doe je dat wel, dan
bereik je misschien een averechts effect. Of we
ons als cartoonist dan laten intimideren? Mis
schien een beetje, maar er zijn ook genoeg an-
'Regelmatig krijg ik mailtjes
vol scheldwoorden;
ook vol taalfouten overigens'
dere manieren om als cartoonist je doel te be
reiken."
Jos Collignon (de Volkskrant) is ook fervent
aanhanger van de subtiele school. „De uitda
ging voor ons is om te zeggen wat je eigenlijk
niet mag zeggen. ]e weet wat de gevoeligheden
zijn maar óók dat je je werk moet doen. Ik zal
niet nalaten over dit onderwerp te tekenen.
Als je het te lomp aanpakt, kun je het voor je
kiezen krijgen. Ik hou van de subtiele wijze
waarbij de boodschap bij de goede verstaander
echt wel overkomt Ik heb bijvoorbeeld Mo
hammed al twee keer afgebeeld."
Collega Oppenheimer zegt nog nooit bedrei
gende reacties van moslims gekregen te heb
ben. „Ik heb meer last van Verdonk- en Wil-
ders-aanhangers. Regelmatig krijg ik mailtjes
vol scheldwoorden; ook vol taalfouten overi
gens. Maar daar blijft het bij."
Oppenheimer heeft een dikke huid. „Het viel
me op dat tijdens de Deense rellen de meeste
collega's het belangrijker vonden om eigen
huis en haard te redden. De meesten hielden
hun mond. Maar goed, als ik kinderen had
zou ik daar misschien anders over denken. Ie
moet je dan wel afvragen of je je nog car
toonist kan noemen."
Op een tentoonstelling kreeg ook Pers
Prent ooit te maken met een bedreigende si
tuatie. Een geëxposeerde spotprent over de Ko
ran werd door een bezoeker bespuwd en daar
na van de expositie verwijderd. Mede door
protest van de stichting werd de tekening te
ruggehangen. „Inclusief spuug".
„Wij gaan door met het opkomen voor het
recht op vrijheid van meningsuiting voor car
toonisten", aldus Ariane de Ranitz. „In 2006
waren we initiatiefnemers met een steunbetui
ging. Nu dus opnieuw."
Maar helemaal zonder vrees is ook de stich
ting niet. Op de site wordt het adres van de
stichting niet vermeld. „Je weet maar nooit."
'Willem'
De Nederlandse cartoonist
Willem (tekening hiernaast)
veroorzaakt in 1966 al een
cartoonrel door een prent te
maken waarop Koningin
Juliana zich prostitueerde.
De tekenaar krijgt een boete
van 200 gulden wegens bele
diging van het staatshoofd.
Willem verhuist hierop naar
Parijs, waar hij vervolgens fu
rore maakt als politiek teke
naar.
Ook tegenwoordig zijn spot
prenten in Nederland nog
aanleiding voor de nodige dis
cussie. Zo wordt in juli 2004
in Sluis een naast het
VW-kantoor opgehangen
spotprent van de paus verwij
derd nadat katholieken er
aanstoot aan namen. LJLJLJlJL3JlJlILi-j
In Bergen op Zoom loopt
nog tot 22 oktober de expo
sitie Ongelooflijk!, met car
toons over 'mens en religie'. In de jury van de wedstrijd die aan de expositie
verbonden was, zaten een imam en een dominee. Prenten van Mohammed
zijn taboe. De imam in de jury had moeite met een afbeelding van Jezus aan
het kruis die op het strand ligt te zonnebaden. De prent is wél tentoonge
steld.
