Leven
m een
gespleten
wereld
'Het is geen wonder
dat mensen zich tot
de Taliban wenden'
v19
PZC Zaterdag 8 september 2007
In Kandahar, Afghanistan, draagt
schrijfster Sarah Chayes wijde
mannenkleren en een sjaal om
haar haar. In Amsterdam is ze
gehuld in een strak truitje, met
een streepje bloot eronder. „Mijn
moeder zegt wel dat ik drie
identiteiten heb: Frans,
Amerikaans en Afghaans. Dit is
Frans." Tegelijkertijd roept zij
Nederland op om Afghanistan
niet te verlaten.
door Ans Bouwmans foto Phil Nijhuis
f ijn ogen voelen aan
1% als sponzen, als ik hier
I I naar buiten kijk. Ze
I 9 voeden zich met
-L -JL. schoonheid. Ik was
net in Schotland, aan de kust. Ooh, dat
spel tussen het land, de zee en de wolken.
Ik probeer mezelf op te laden met pracht.
Dat is voor een deel waarom ik hier ben.
In Afghanistan kom ik dat tekort. Het land
schap is wel mooi, maar op een gortdroge,
onttakelde manier."
Sarah Chayes (45) is oud-journaliste. Ze
werd eind 2001 door de Amerikaanse pu
blieke radiozender NPR uitgezonden naar
Afghanistan en keerde daar keer op keer
terug. Nu woont ze als een van de weinige
westerlingen in Kandahar, in het gevaarlij
ke zuiden van Afghanistan. Daar drijft ze
een door haar opgezette coöperatieve zeep
fabriek, haar manier om te helpen het ver
woeste land op te bouwen.
Ze spreekt gehaast, met vuur. Haar gelaat
roept herinneringen op aan de onvergete
lijke foto van het Afghaanse meisje op de
voorpagina van National Geographic in
1985. „Ik ben van gemengde afkomst. Mijn
familie komt uit Rusland. Dus ik denk dat
er ergens wel Afghaans bloed in zit. Maar
ik ga daar niet op in de massa. Ik zie eruit
als een buitenlander, al was het maar om
dat ik mijn gezicht niet bedek. In het zui
den is jezelf volledig bedekken de enige
manier om als vrouw niet op te vallen."
Vorig jaar verscheen haar boek De Terug
keer van de Chaos - Afghanistan van binnen-
uit, waarvan vorige week de Nederlandse
vertaling uitkwam. Het is een aanklacht te
gen haar eigen Amerikaanse regering, die
faalde door na de invasie corrupte Afghaan
se krijgsheren aan de macht te helpen, en
tegen president Hamid Karzai, die zijn
land en zijn mensen laat leegzuigen door
deze parasieten. „Karzai had de steun van
de mensen, maar wat deed hij? Hij stond
aan het hoofd van een groepsverkrachting
van zijn land. Het is geen wonder dat men
sen zich tot de Taliban wenden. Er is geen
alternatief', zegt Chayes.
In haar boek beschrijft de ex-journaliste en
oud-hulpverleenster hoe ze jaren probeer
de Afghaanse en Amerikaanse functionaris-
Sarah Chayes: „Rondom ons is het allemaal vuur en verdoemenis, alles valt uit elkaar."
sen ervan te overtuigen dat Afghanen
goed en eerlijk bestuur willen en hoe fnui
kend het was de verraderlijke Gul Agha
Shirzai tot gouverneur van Kandahar te be
noemen. Feiten overtuigden niet en deugd
werd bestraft. Zo werd haar goede vriend,
de politiecommissaris Akrem Khakrezwal,
in juni 2005 vermoord. Hij was integer en
had hogerop kunnen klimmen, zegt
Chayes. Zelf wil de Amerikaanse haar ge
adopteerde land niet de rug toekeren. Je
moet alles geven, is de les die ze uit de
dood van Khakrezwal trok. „Het is alsof ik
in een gespleten wereld leef. Rondom ons
is het allemaal vuur en verdoemenis, alles
valt uit elkaar. Elke dag zijn we een uur be
zig met bespreken wat er weer allemaal ge
beurd is. Die en die dood, daar weer iets
gebeurd. Ie absorbeert het."
Binnen de muren van de coöperatie („we
zijn met vier kerels en zeven meiden")
gaat het goed. „We maken zeep. Mannen
en vrouwen samen, ongekend. We zijn
geïntegreerd in Kandahar, niet omringd
door prikkeldraad, maar ik ga niet veel
naar buiten. Ik ben niet meer zo politiek
actief Ik kwam helemaal niet vooruit."
Ook is de verhuizing naar een plek net bui
ten Kandahar uitgesteld. „Ik wil niet dat
mijn mensen schietschijven worden."
Onder regie van Pakistan is de Taliban in
het zuiden bezig met een langzame
machtsgreep, zegt Chayes. Het risico is
groot dat het land langzamerhand wordt
weggegeven. Het Westen is 'intellectueel
lui' en te makkelijk bereid te geloven dat
Afghanistan uit elkaar zal vallen en niet
vatbaar is voor westerse waarden. „Onzin.
Ik bestook de internationale gemeenschap
al zo lang met de boodschap dat ze zich
moeten focussen op goed bestuur. Tot ik
hen daarvan overtuig, verandert er niets."
De Nederlandse commandant van het Re
gionale commando zuid van NAVO-
macht ISAF in Kandahar, generaal Ton
van Loon, en zijn politiek adviseur Gajus
Scheltema, leken er iets van te begrijpen.
Ze gingen weer weg, werden na een half
jaar 'gerouleerd', zegt Chayes misprijzend.
Hulpverleners, diplomaten en militairen
worden te snel afgelost, vindt ze, waarna
dezelfde fouten worden gemaakt „Laat de
generaals tegen de regering zeggen: jullie
creëren zo meer Taliban dan wij kunnen
ombrengen. Je moet de bestuurders in
hun nek blijven hijgen, zelfs als ze van goe
de wil zijn. Zorgen dat ambtenaren genoeg
verdienen om een gezin te onderhouden,
zodat ze niet gevoelig zijn voor corruptie.
Afghanistan is niet verdoemd. Het is te
doen, maar niemand wil het doen."
Hoe zwaar het leven in Kanda
har ook is, het besluit daar te
gaan leven, viel haar makkelijk.
„Misschien was het anders ge
gaan als ik een gezin had gehad, maar ik
heb geen vriend of kinderen. Het is mijn
koppigheid en onafhankelijkheid, die zo
past in Afghanistan. Volgens een vriendin
koos ik de weg van de minste weerstand.
Ik heb een appartement in Parijs, daar heb
ik mijn boek geschreven, maar ik voelde
me decadent in Europa. Niet comfortabel.
Nu heb ik het gevoel dat ik het verdien als
ik hier ben. Je kunt je afvragen of het een
soort masochisme is. Mijn vader was per
plex over mijn keuze. Ik zie het niet als
een opoffering. Dat zou ik wel doen als ik
niet wist dat ik weer kon vertrekken."
Blijven of niet?
Het kabinet beslist binnenkort over
voortzetting van de Nederlandse
missie in de provincie Uruzgan, in
Afghanistan. Moeten de Nederlan
ders blijven na volgend jaar zomer?
Ja, zegt Sarah Chayes. Ze heeft er
drie redenen voor.
1Om te beginnen begrijpen Neder
landers beter waar het om gaat in
Afghanistan. „In Kandahar stelden
ze eisen aan de Afghaanse over-
heidsbestuurders. Ze overlegden
met de dorpsoudsten en informele
vertegenwoordigers. Ze lijken intuï
tie te hebben voor werken aan con
sensus. De NAVO moet eisen stel
len aan de bestuurders, net zoals de
Nederlanders dat doen. De Britten
en Canadezen werken niet zo."
2. Als Nederland afhaakt, is dat een
precedent, zegt ze. Dan wordt de
horde kleiner voor andere NA-
VO-landen om zich terug te trek
ken.
3. De kans dat het in Afghanistan
goed afloopt, is klein en als je ver
trekt zelfs nul. „Wij hebben crimine
len aan het hoofd van Afghanistan
gezet. Daar zijn we moreel verant
woordelijk voor. Dat begrijpen Ne
derlanders, gezien hun Srebreni-
ca-ervaring, misschien beter."
3 www.arghand.org
Sarah Chayes, De Terugkeer van de
Chaos - Afghanistan van Binnenuit. Uit
geverij J.M. Meulenhoff, 25 euro.
