Verhalen
van
de zee
I v19
PZC Zaterdag 21 juli 2007
De zee was lange tijd een mysterieuze
plek. Ook voor wetenschappers.
Waarom is de zee bijvoorbeeld zout en
een rivier niet? En waarom loopt de
zee nooit over? Vragen als deze
worden inzichtelijk beantwoord in het
boek Geheimen van de zoute zee door
journalist Ruud Hisgen en
bioloog Remi Laane.
door Peter de Jaeger foto's CPD
D
Oproep Wetenschapsquiz
Rond de kerstdagen zendt de VPRO-televi-
sie weer de Nationale Wetenschapsquiz uit.
Voor de populaire quiz is de organisatie dit
jaar op zoek naar de knapste familie van Ne
derland. Deze familie zal het in de tv-finale
opnemen tegen een team van geleerden.
Een familieteam moet bestaan uit drie le
den: een persoon jonger dan 21 jaar, ie
mand ouder dan 65 en een derde lid tussen
die leeftijden in. Als peildatum voor de leef
tijden geldt kerstavond 2007.
Voorafgaande aan de finale wordt op 7 ok
tober een voorselectie gehouden op het
Mediapark in Hilversum. Uit deze voorselec
tie komen acht familieteams tevoorschijn,
die in acht rondes op de televisie meedin
gen naar de finaleplaats.
Kandidaat-teams kunnen zich tot uiterlijk
10 september 2007 per brief of per e-mail
aanmelden bij VPRO, De knapste familie
van Nederland, Postbus 11, 1200 JC Hilver
sum. Voorwaarden en een aanmeldingsfor
mulier zijn te vinden op de websites
www.deknapstefamilievannederland.nl of
www.nwo.nl/quiz.
De vragen van de Nationale Wetenschaps
quiz 2007 verschijnen op zaterdag 1 decem
ber in de bijlage Spectrum van deze krant.
e aardbol
zou eigen
lijk water-
bol moe
ten heten.
Immers, er is veel meer
water dan grond en de
Stille Oceaan is dieper
(bijna elf kilometer) dan
de top van de hoogste
berg in de Himalaya (on
geveer negen kilometer).
De watermassa bestaat
voor 97 procent uit zout
water en slechts 3 pro
cent is zoet. Het meeste
ligt onbereikbaar opgesla
gen in gletsjers en ijsber
gen. De zoute zee was in het begin zoet, zo wordt
aangenomen.
Er zijn veel verhalen over de verzilting van de zee.
Zo krijgt de zee als plas water letterlijk betekenis
in een Indiase mythe. De goeroe Agastya dronk de
zee in één slok leeg. Hij wilde de mensen behoe
den voor de demonen die zich erin verstoppen.
De wijze nam de zoete zee in zijn hand en slikte
het water als een druppel door. De demonen ble
ven hulpeloos achter op de droge zeebodem en
konden worden vertrapt. Later plaatste de goeroe
de zee weer terug door het water uit te plassen.
Sindsdien is de zee zout.
Sommige gelovigen consumeren daarom nog
steeds geen zeezout, maar steenzout. „Goed dat ze
niet weten dat dat ooit ook zeezout was", merken
de auteurs van Geheimen van de zoute zee fijntjes
op. Steenzout, zoals in de Poolse zoutmijnen, zit
namelijk onder de grond op plekken waar het ooit
zee was.
Omgekeerd kennen we nu zeeën waar vroeger
land was. De Noordzee bijvoorbeeld ligt er pas
tienduizend jaar. Voordien kon je van Nederland
naar Engeland lopen en was de Theems een zijri
vier van de Rijn. Op de uitgestrekte vlakte leefden
allerlei dieren. Zo kan het zijn dat een visser een
mammoetbot opvist uit de Noordzee.
De Noren kennen het verhaal van Aegir, een oude
grijze reus met lange nagels die leefde op de bo
dem van de zee met zijn vrouw en negen doch
ters. Als hij boos was liet hij het stormen. Om Ae
gir gunstig te stemmen offerde de kapitein voor
de afvaart enkele bemanningsleden, zo wil het ver
haal.
De oceaan was zout geworden omdat er op de bo
dem een molen stond waarmee twee sterke slavin
nen van Aegir voortdurend zout aan het malen
waren. Dat onderzeese geweld is nog steeds te
merken aan het wilde water bij Orkney boven
Schotland. De maalstenen zorgen volgens de eilan
ders daar voor gevaarlijke draaikolken.
Leonardo da Vinei ontrafelde als eerste het ware
geheim van het zoute water. In den beginne was
er alleen zoet water, dat de Fransen overigens
zacht water noemen en de Engelsen vers of fris
water. In dat pure water zijn zouten beland als ge
volg van een schakel in de waterkringloop.
Als regenwater op het land en de rotsen valt, ko
men kleine hoeveelheden mineralen in het water
terecht. Ze lossen erin op en stromen vanzelf via
de rivieren uit in de zee. Als het zeewater ver
dampt, blijven de zouten achter. Zo wordt de zee
steeds een beetje zouter. Op plekken waar meer
zeewater verdampt dan er wordt aangevoerd door
de rivieren is de zee zouter. Daarom is bijvoor
beeld de Middellandse Zee zouter dan de Atlan
tische Oceaan.
De zeemeermin - half mens half vis - uit het
sprookje van Hans Christian Andersen (eerste
helft negentiende eeuw) wordt door de schrijvers
gezien als breekpunt van de omgang van de mens
en de zee. De meermin wilde verder als warmbloe
dige vrouw onder de zon en niet langer als vis in
het koude water. Een toverdrankje veranderde
haar vissenstaart in twee benen. Daarmee kon ze
door het leven stappen met haar droomprins aan
haar zijde. Het is de overgang van een gevaarlijk
monster (zoals de fatale sirenen in de Odysseedie
zeelieden verleiden en daarna doden) in een verlei
delijke schone.
Met de jaren veranderde de zee van een
angstaanjagend niemandsland in een at
tractieve bron met heilzame werking.
Vanaf 1750 kwamen welgestelden naar de zee om
te kuren en de rust van het strandleven te ervaren.
Aan de kust vergeet men de stinkende steden en
komen eetlust en slaap terug.
Onderdompeling in de koude zee brengt een
schok teweeg in het middenrif die zorgt voor een
nieuw evenwicht. Het koude water zou ook goed
zijn voor meisjes in de puberteit en zou hun ont
luikende hartstochten beteugelen. Nymfomanen
zien na een koude duik geen man meer staan.
De kou zou ook werken op het zenuwstelsel en
goed zijn voor mensen die geestelijk in de war
zijn en hypochondrisch. Francis Bacon wist het al
in de zeventiende eeuw: zeewater verwijdert be
dorven vocht uit de klieren en verlengt de levens
duur. Water als medicijn.
Cl
Ruud Hisgen, Remi Laane, Geheimen van de zoute zee.
Uitg. Veen Magazines, Diemen. Prijs 17,50 euro.
De Dode Zee, de grootste zoutplas ter wereld.
