Politionele acties
3
-
r'
12 I Zaterdag 21 juli 2007 PZC
Het is vandaag zestig jaar geleden dat een Nederlandse
troepenmacht van 100.000 man een veldslag tegen de
Indonesische republikeinen begon. Die veldslag is de
geschiedenis ingegaan als de eerste politionele actie.
Militair een succes, evenals de tweede politionele actie,
maar diplomatiek gezien rampzalig. Ruim twee jaar later
werd Indonesië onafhankelijk.
door Joost Sijtsma
10 januari 1942: Japanse troepen
landen op Celebes (Sulawesi).
8 maart 1942: de Nederlandse
strijdkrachten in Indië geven zich
14 augustus 1945: overgave
van Japan.
17 augustus 1945: terwijl het
Japanse leger nog wel aanwezig
is in Indië, roepen Soekarno en
Hatta de onafhankelijkheid
van Indonesië uit.
November 1946: Britse troepen
vertrekken uit Indonesië.
15 november 1946: het Akkoord
Sjahrir, premier van
Indonesië, geeft op 1 maart
1947 voor de radio een
verklaring over het Akkoord
van Linggadjati.
van Linggadjati.
21 juli tot 5 augustus 1947: Operatie Product, de eerste
politionele actie van Nederland. In Indonesië bekend
onder de naam Agressi I.
w.
Leden van de Commissie voor Goede Diensten op weg
naar de demarcatielijn op Sumatra voor besprekingen
met de republikeinse commandanten.
25 augustus 1947: op Amerikaans
voorstel wordt een Commissie van
Goede Diensten ingesteld die
moet bemiddelen tussen Neder
land en de Republiek Indonesië.
17 januari 1948: aan boord van het
Amerikaanse oorlogsschip USS Ren
ville, op de rede van Batavia, slui
ten Nederland en Indonesië het Ak
koord van Renville.
19 december 1948 tot 17 januari
1949: Operatie Kraai, de tweede
politionele actie. Door Indonesiërs
Agressi II genoemd.
27 december 1949: in het konink
lijk paleis op de Dam wordt de
overeenkomst ondertekend waar
bij Nederland de soevereiniteit
over Indonesië overdraagt aan de
federale Indonesische regering.
Een Nederlandse soldaat
bewaakt op 3 maart 1948
de brug over de Assahan die
dient als status quo-lijn aan
Sumatra's oostkust.
Lankmoedigheii
Twee jaar en tien weken
na de bevrijding trok
Nederland zelf ten strij
de. In de nacht van 20
op 21 juli begon de eer
ste politionele actie onder de
naam Operatie Product in het ver
re Nederlands-Indië. Zo'n 100.000
soldaten (Nederlanders en leden
van het Koninklijk Neder-
landsch-Indisch Leger, KNIL) trok
ken de demarcatielijn over die de
Nederlandse troepen op Java en
Sumatra scheidde van het gebied
dat onder gezag stond van de Re-
publik Indonesia.
De aanval op het Indonesische Na
tionale Leger (TNI, Tentara Nasio-
nal Indonesia) had eigenlijk ruim
drie weken eerder moeten begin
nen, maar de Amerikanen wisten
de aanval eind juni te voorkomen.
Het kabinet-Beel vergaderde in de
nacht van 27 op 28 juni over de
aanval. In die nacht ontstond de
term politionele actie, een term
die moest verhullen dat er sprake
was van massaal leger-ingrijpen.
•Eelco van KlefFens, toen minister
zonder portefeuille, drukte de kabi
netsleden op het hart om in het
openbaar tegenover een internatio
naal publiek nooit te spreken van
militair optreden maar van 'police
measures of a strictly limited cha
racter'. Een beperkt politie-optre-
den dus. Een mooi woord voor
oorlog, concludeert Ad van
Liempt in zijn gelijknamige boek
dat in 1994 is verschenen.
Het was een warrige tijd in het In
dië van na de Tweede Wereldoor
log. De Britten namen het gezag
over nadat de Japanners waren ver
slagen, terwijl nationalisten ijver
den voor de onafhankelijkheid
van hun land. De nationalistische
leiders Soekarno en Hatta riepen
op 17 augustus de onafhankelijk
heid uit onder druk van pemoe-
da's, nationalistische jongeren, die
hen hadden ontvoerd. De beide
nationalistische leiders vonden het
zelf nog te vroeg voor een onafhan
kelijkheidsverklaring.
De pemoeda's streden tegen dege
nen die zij als een bedreiging voor
de onafhankelijkheid zagen, zoals
de Nederlanders. 'Bersiap' riepen
de jongeren elkaar toe, 'wees pa
raat'. Het was deze gevaarlijke Ber-
siap-tijd, waarin duizenden men
sen werden gedood.
Op 15 november 1946 werd het Ak
koord van Linggadjati, een berg
dorp op midden-Java, gesloten tus
sen Nederland en de eenzijdig uit
geroepen Republiek Indonesië. Ne
derland erkende het gezag van de
republiek over Java, Sumatra en
Madura. De republiek zou een
deelstaat worden van de Verenig
de Staten van Indonesië. Uiterlijk
op 1 januari 1949 zouden deze Ver
enigde Staten worden opgericht.
Nederland, Suriname, de Neder
landse Antillen en de Verenigde
Staten van Indonesië zouden de
Nederlands-Indonesische Unie
vormen, met aan het hoofd het
Nederlandse koningshuis.
De Tweede Kamer nam
echter een motie aan
met een interpretatie
van het akkoord en
extra voorwaarden die Indonesië
niet accepteerde. Omdat er daar
door twee varianten in omloop
waren, werd ook wel gesproken
van het dubbele Akkoord van Ling
gadjati. Nederland ratificeerde op
25 maart 1947 dit 'aangeklede' ak
koord. Ook over de uitvoering van
het akkoord ontstonden echter
conflicten. Op 20 juli 1947 zegde
Nederland het akkoord op. Op die
dag verklaarde minister-president
Beel voor de radio: 'Er komt een
moment waarop lankmoedigheid
ophoudt een deugd te zijn.' In zijn
toespraak vertelde Beel de luiste
raars dat Nederland in Indië tot ge
wapend optreden was overgegaan
om 'rust en orde te herstellen'.
De eerste politionele actie was een
feit. Nederland wilde een einde
maken aan de guerilla-activiteiten
van de republikeinen en de Repu-
blik Indonesia dwingen het Ak
koord van Linggadjati na te leven.
Maar Operatie Product had ook
een economische drijfveer. Minis
ter Lieftinck van Financiën had ge
waarschuwd dat een legermacht
van 120.000 man in Indonesië de
Nederlandse deviezenvoorraad
zou uitputten. De kosten van de
militaire operatie werden geschat
op ongeveer tweehonderd miljoen
gulden. De voorraden van de plan
tages, de mij nerts en ruwe olie in
republikeins gebied hadden een
waarde van minstens driehonderd
miljoen gulden. Het doel van de
eerste politionele actie was dan
ook belangrijke economische gebie
den in het westen en oosten van
Java te bezetten. In militair op
zicht was Operatie Product een
succes, maar diplomatiek gezien
werd Nederland in de verdediging
gedrukt. Door de Verenigde Naties
werd een staakt het vuren afgekon
digd, dat op 5 augustus inging. Op
1 januari 1948 werd een formele
wapenstilstand gesloten, de Renvil-
le-overeenkomst.
Het bestand werd echter niet nage
leefd. Het Indonesische leger gaf
een instructie uit om zoveel moge
lijk te infiltreren en onrust te
zaaien in de gebieden die onder
Nederlands gezag stonden.
Van 19 december 1948 tot 17 janua
ri 1949 werd de tweede politionele
actie uitgevoerd. Bij deze Operatie
Kraai werd onder meer Jogjakarta
ingenomen. In deze stad zetelde
de republikeinse regering. Tijdens
Operatie Product werd Jogjakarta
ongemoeid gelaten. De republi
keinse regering en president Soe
karno werden gevangen genomen.
Alle grote verbindingswegen en be
volkingscentra op Java werden be
zet. Het Nederlandse doel was in
feite de republiek te vernietigen
maar door internationaal verzet
werd dit verhinderd.
De Indonesische republikeinen
voerden een hardnekkige guerilla,
die in augustus 1949 na een nieu
we wapenstilstandsovereenkomst
werd beëindigd.
Situatie rond eerste politionele actie
«Jakarta
WEST-JAVA Boger
•Bandoeng *tegal
Tjilatjap
Jogja
..aC #Seoiarang
Soerakarta
Nederlandse demarcatiegebieden begin juli 1947
Demarcatiegebieden augustus 1947
Opmars Nederlandse troepen eerste politionele actie
MADOERA
Soerabaja»
Strjat van Modoera
MalanV; Djember
Ban/oewartgi
Koningin Juliana en minister-president Drees (staand)
tijdens de soevereiniteitsoverdracht in 1949.
Situatie rond tweede politionele actie
infographic: CvW
Onder Nederlandse controle op 1 december 1948
Opmars Nederlandse troepen 19 dec - 31 dec 1948
Posities van TNI (Indonesische leger)
Straat van Madoera
