De stille Poolse liefde
voor stiefmoeder Duitsland
Kuifje in Parijs
v18 I 3;
Zaterdag 7 juli 2007 PZC
Edeltraud Gambka in de radiostudio in het Poolse Opole, waar ze met haar
zus Gertruda een programma in het Silezisch en Duits presenteert. „We we
ten nu niet zo goed meer wie we zijn."
In de Pools-Duitse relatie is het op eieren lopen. Het huidige Poolse
politieke leiderschap, premier Jaroslaw Kaczynski en zijn
tweelingbroer president Lech, speelde tijdens de Europese top
ongegeneerd de Tweede Wereldoorlogkaart tegen voorzitter
Duitsland. Daarna vergeleek Kaczynski het Duitsland van nu met het
Hitler-regime van weleer. De Polen schamen zich dood.
door Marloes de Koning foto's Werner Bossmann
In de West-Poolse stad Opole aan de Oder is
het op zaterdagmiddag om drie uur de beurt
aan de zussen Edeltraud Gambka en Gertruda
Gritner. De hakken van de twee dames op ge
vorderde leeftijd klakken een uur voor de uit
zending nerveus over de tegels van de hal van het lo
kale, katholieke radiostation, Plus Radio. De techni
cus krijgt een stapel cd's met zorgvuldig geselecteerde
Silezische en Duitse volksdeuntjes.
De stad ligt er uitgestorven bij, maar Edeltraud en
Gertruda hebben een vol programma. Na de wekelijk
se uitzending moeten ze per bus naar een optreden
met hun koor, daarom zijn ze in klederdracht. De zin
gende vrouwen zijn uitgenodigd op het jaarlijkse festi
val in Kotorz Maty, een dorp in een streek met veel
Polen die van oorsprong Duits zijn.
Opole (Oppeln) is het hart van het stuk Duitsland dat
Polen na de Tweede Wereldoorlog kreeg, als compen
satie voor het land dat naar de Sovjetbevrijders ging.
Edeltraud en Gertruda zijn in Polen geboren, maar
hun ouders zijn Duits. „Het is fijn dat we weer in het
Duits mogen praten en zingen", zegt Edeltraud. Voor
de val van het communisme in 1989 was de Duitse
taal uit den boze. Van oorsprong Duitse families spra
ken het alleen binnenskamers.
Leerde je al een vreemde taal op school, dan was het
Russisch, de taal van de grootmacht die Polen van de
nazi's bevrijdde en het land in één klap inlijfde. Vijf
tig jaar lang luidde de officiële boodschap: Duitsland
is gevaarlijk en slecht, Rusland de bevrijder en goed.
„We weten nu niet zo goed meer wie we zijn", zegt
Edeltraud. Als Duitsers grappen maken over stelende
Polen, is ze verontwaardigd als een Pool. Als Polen de
Duitsers echter Schweine noemen, voelt ze zich ook
aangesproken.
„We zijn Silezisch", valt zus Gertruda Gritner haar in
de rede, op een manier die verraadt dat deze discussie
zich dagelijks voordoet. Van de Duitsers die na de
Tweede Wereldoorlog in het gebied woonden, zijn
grote aantallen verjaagd. Hun land en huizen zijn
overgenomen door Polen. Over hun lot wordt in Po
len zo min mogelijk gesproken. Duitse politici die het
onderwerp op de agenda proberen te zetten, gelden
als aartsvijand van Polen.
In Opole wordt de erfenis voorzichtig zichtbaar. Een
klein bordje op de spijkerbroekenzaak op de hoek
van het raadsplein vertelt dat het gebouw ooit Hotel
Zum Schwarzen Adler was. Begin augustus organi
seert de vereniging voor Pools-Duitse vriendschap
een meerdaagse sporenzoektocht. „Neem je fiets en
kennis van het Duits mee", staat op het blauwe sten
cil dat achter de ruit hangt.
Met de Pools-Duitse relatie gaat het nog steeds niet
goed. Premier Jaroslaw Kaczynski en zijn tweeling
broer president Lech, hebben niet het geduld te wer
ken aan verbetering. Niet voor niets speelde de pre
mier op de EU-top vorige maand ongegeneerd de
Tweede Wereldoorlogkaart tegen voorzitter Duits
land. Polen zou recht hebben op meer stemmen bin
nen de EU, omdat er zonder de Tweede Wereldoor
log miljoenen meer Polen zouden zijn geweest.
Het zelfbeschermingsmechanisme van Edeltraud
Gambka tegen politieke onrust is: negeren. „Over poli
tiek praten wij niet. Nergens, ook thuis niet. Wat we
denken krijgt niemand te horen."
Aanwezigen op het dorpsfeest in Kotorz Maly lijken
daar ook zo over te denken, die zingen leder Tag ist
ein Geschenk vrolijk mee. „Dit is een grensgebied",
zegt Edeltraud. „Je weet nooit met welke politieke si
tuatie je over tien, twintig, misschien veertig jaar te
maken hebt. Politieke uitspraken brengen je nooit ver
der. Het kan gebeuren dat die door een volgend regi
me tegen je worden gebruikt."
Kotorz Maly oogt welvarend. De huizen zijn groot en
liggen tussen vruchtbare akkers. Silezië is van
oudsher een welvarend gebied. Binnen Polen hadden
en hebben de voormalig Duitse gebieden de meest
ontwikkelde industrie. Hier liggen het fijnst vertakte
spoornet en de beste snelwegen. De grondstofrijke re
gio kende ooit een bloeiende mijnindustrie.
Het nadeel Duits te zijn werd na 1989 een voordeel.
Polen met Duitse voorouders konden aanspraak ma
ken op een Duits paspoort, waarmee ze als gastarbei
ders naar Nederland of Duitsland konden. Het oosten
van Polen, richting Wit-Rusland is aanzienlijk armer.
'Werken in Nederland', staat op een groot spandoek
aan het clubgebouw van de voetbalvereniging. Een
uitzendbureau dat bemiddelt voor werkgevers in Ne
derland is hoofdsponsor.
Het is moeilijk Polen te vinden die het eens zijn met
de manier waarop de regering de grote buur tegen de
schenen schopt. Het tijdschrift Wprost zette bonds
kanselier Angela Merkel onlangs op de omslag als 'de
wrede moeder van Europa'. Aan haar blote borsten
hangt de tweeling Kaczynski. De meeste Polen vin
den de omslag schokkend en schamen zich voor de
uitlatingen van de Kaczynski's. Vooral jongeren dis
tantiëren zich ervan. „Mag ik weg uit dit land",
kreunt Justyna Kowalik, een hippe student in de
STANDPLAATS
FRANKRIJK
door
Olivier van Beemen
Er zijn dagen dat ik mijn Parijse ap
partement vrijwel niet uitkom.
Kranten lezen, afspraken maken,
verhalen uitwerken: een dag is zo
voorbij. Er zijn ook dagen dat ik me een
echte razende reporter voel, die van hot
naar her rent voor het laatste nieuws en
daarbij allemaal spannende dingen mee
maakt.
Vorige week maandag was zo'n dag dat ik
Kuifje in Parijs speelde. Frankrijk organi
seerde een conferentie over de crisis in de
Sudanese regio Darfur. Met een drietal col
lega's van de Nederlandse radio zou ik na
afloop minister van Buitenlandse Zaken
Maxime Verhagen uithoren over wat er zo
al besloten was. Ik was ruim voor het inter
view in het congrescentmm en haalde al
vast mijn persaccreditatie. Op dat moment
werd net een groep fotografen toegelaten
tot de gang die naar de vergaderzaal leid
de. Met mijn persbadge mocht ik ook naar
binnen. Bijna binnen werd ik vriendelijk
doch zeer dringend gesommeerd plaats te
maken. Ik keek om en stond oog in oog
met Condoleezza Rice, de Amerikaanse mi
nister van Buitenlandse Zaken. Een indruk
wekkende verschijning, zeker met het tien
tal gewichtige mannen in haar kielzog. Het
lukte me toch de vergaderzaal binnen te
komen, waar de fotografen hun plaatjes
mochten schieten. Een boze dame maakte
