karakteristieke kerken
PZC Zaterdag 7 juli 2007
status nog uitkomst bieden. Maar diezelfde
praktijk wijst volgens de organisatie uit dat
veel gemeenten liever meewerken aan de
sloop van kerkgebouwen voor woning
bouw dan dat ze investeren in behoud.
Koren nuanceert deze 'domper' die de Tas-
kforce ervaart. „Alle kerkgebouwen tot
1940 zijn al door
het Rijk beoor
deeld: ze zijn óf aan
gewezen als monu
ment, óf om rede
nen niet op de lijst
geplaatst. Daarmee
is dit streven van
groeperingen die
alsnog kerken van
vóór 1940 op de
rijkslijst willen krij
gen, niet heel zin
vol. Maar alle ker
ken van na 1940
zijn nog nooit be
oordeeld en lopen
dus gevaar. De ui
terst minimale aan
wijzing door de mi
nister nu is dan ook
een doekje voor het
bloeden. De minis
ter zal spoedig met
aanvullend beleid moeten komen om aan
te geven dat hij architectuur uit de weder
opbouwperiode serieus neemt. Daarbij
gaat het dan niet alleen om kerken, maar
ook om de vele andere waardevolle gebou
wen en ensembles die toen verrezen."
Ook in Zeeland komen jongere én oude
kerkgebouwen in het gedrang. Task
Force-secretaris Rob Wolters verwijst on
der meer naar de situatie in Hoofdplaat en
Goes, waar plannen bestaan voor een inter
ne verbouwing tot appartementencom
plex. Door teruglopend kerkbezoek, sa
menvoeging van kerkgemeenschappen of
te hoge onderhoudskosten sluiten ze hun
deuren. In het gunstigste geval krijgt het
gebouw een andere invulling en blijft de
uitstraling aan de buitenkant redelijk in
tact.
Dat is bijvoorbeeld gelukt met kerken in
Zuidzande, Zaamslag en Veere, die tot
theehuis dan wel antiekhandel zijn omge
doopt. Andere kerken - zoals in Brouwers
haven en Zierikzee - houden het hoofd bo
ven water met de organisatie van uiteenlo
pende activiteiten, waarbij de nadruk veel
al ligt op concerten en exposities. Voor
sommige gebouwen, zoals de Axelse
Ichtuskerk uit 1953, dreigt echter sloop.
Het Godshuis wordt sinds 2001 niet meer
gebruikt. In dat jaar zijn de gereformeer
den samen gegaan met de hervormde ge
meenschap.
De problemen rond
het behoud van kerk
gebouwen worden,
zo constateert de Task
Force, steeds meer op
het bordje van provin
cies en gemeenten ge
legd. „Zonder dat er
een gezamenlijke vi
sie is en zonder dat er
duidelijke afspraken
zijn gemaakt over ver-
- antwoordelijkheden
en doelstellingen
T voor religieus erf-
I goed." Daarentegen is
Zeeland wél goed be
zig om het religieus
I 1 erfgoed op de kaart te
1 zetten» aldus Wolters.
In 2005 werd onder
regie van de provincie
door het SECZ een in
ventarisatie gemaakt van alle historische
kerken en de specifieke problemen waar
mee ze kampen.
Coördinator Koren herkent de muur waar
de Task Force tegenop botst. Gemeenten
zouden kerkbesturen wat hem betreft
meer met raad en daad moeten bijstaan
voor het behoud van de karakteristieke ge
bouwen voor het straatbeeld. „Wat dat
aangaat, is die kerk van ons allemaal. Nu
rust de verantwoordelijk vaak op de smal
le schouders van een clubje vrijwilligers. ]e
kan van die mensen niet altijd verwachten
dat ze alle kennis en kunde in huis hebben
om dit soort monumentale objecten te be
heren."
Daar staat volgens hem tegenover dat kerk
besturen vaak pas op het laatste moment
aan de bel trekken wanneer sluiting dreigt.
„In zo'n geval staat de wereldlijke gemeen
te met de rug tegen de muur en wordt
meedenken over oplossingen moeilijk."
Het op te richten Platform Historische Ker
ken moet dergelijke signalen tijdig oppik
ken en op basis daarvan actie onderne
men, denkt Koren hardop vooruit over de
In de pas weer opgeknapte kerk van Brouwershaven worden vaak exposities gehouden.
mogelijk werkwijze. In het platform zou
den vertegenwoordigers van Rijk, provin
cie, gemeenten en kerkelijke koepels zit
ting moeten nemen, maar ook bestaande
organisaties als de Stichting Oude Zeeuw
se Kerken en de Stichting tot Behoud van
Kerkelijke Gebouwen in Zeeland.
Koren is voorstander van zoveel mogelijk
medegebruik van kerkgebouwen om de
kas te spekken voor jaarlijks onderhoud.
De inrichting van een bibliotheekfiliaal of
VW-balie is volgens hem zonder al te
veel kunstgrepen te realiseren. Dat geldt
ook voor ruimte voor concerten en ten
toonstellingen. „Er zijn kerken die op dit
gebied voortvarend bezig zijn. Al krijgen
ze daarmee op jaarbasis maar een paar dui
zend euro binnen, dat is nog altijd beter
dan helemaal niets doen en interen op het
eigen vermogen."
De nieuwe rijkssubsidieregeling, de zoge
heten Brim, biedt in de meeste gevallen
weinig soelaas, waarschuwde restaura
tie-architect Erik Jan Brans van het bureau
Rothuizen Van Doorn 't Hooft eerder al.
Hij heeft oude kerken in Kloetinge, Nisse,
Groede en Zierikzee in zijn portefeuille en
maakt zich grote zorgen. Uitgangspunt
van de Brim is dat gebouwen in goede
staat verkeren. De praktijk met kerken
wijst echter anders uit, met het gevolg dat
de Rijksonderhoudspot nu nog lastiger
valt aan te spreken. En bovendien wordt
van de subsidievrager een eigen inbreng
verlangd van dertig procent van de totale
achterstandskosten. Wanneer met hon
derdduizenden euro's of (niet zelden)
meer dan een miljoen wordt gerekend, ver
laagt dat de drempel allerminst, stelt Ko
ren. Dat de periodieke inspecties van de
Monumentenwacht vooral in Zeeuws-
Vlaanderen op verdere achteruitgang stui
ten, kan volgens hem deels worden ver
klaard uit de vele katholieke kerken in dat
deel van de provincie. De Roomse bouw-
traditie hecht aan uiterlijk vertoon met
kunstzinnig vormgeven ramen en het vele
gebruik van ornamenten. Dat maakt het
onderhoud lastiger en duurder.
De kerken uit de wederopbouwperiode
hebben een ander probleem, aldus de mo
numentenman van het SCEZ. „Het zijn
vaak compacte bouwsels, met een mindere
uitstraling. In principe zijn ze vogelvrij.
Dat soort kerken verdwijnt, zonder dat het
ooit tot een serieuze waardebepaling is ge
komen. En dan bedoel ik niet uitgedrukt
in geld, maar wat wij als maatschappij be
langrijk vinden aan zo'n gebouw. Pas wan
neer je dat met elkaar op een rij hebt ge
zet, kun je op basis van goede argumenten
kiezen voor sloop of behoud.
In Zeeland loopt het gelukkig zo'n vaart
nog niet, omdat de ontkerkelijking hier in
vergelijking met Noord-Brabant en de
Randstad minder snel gaat. Door alle spe
lers binnen een platform met elkaar in ge
sprek te brengen, kunnen we het beleid
wellicht nog tijdig bijsturen." Voor het be
houd van molens, boerderijen en het mari
tiem erfgoed in Zeeland ijveren al langer
koepelorganisaties, billijkt Koren de extra
aandacht voor de kerken.
De voormalige kerk in Zuidzande wordt omgebouwd tot tearoom
