De blauwe maan is
een misvatting
1 v21
PZC Zaterdag 30 juni 2007
Vandaag, 30 juni, is het blauwe maan. Niet dat de aardse wachter
dan werkelijk van kleur verschiet, maar voor de tweede keer deze
maand staat er dan een volle maan aan de hemel. De aanduiding
'blauwe maan' voor dit verschijnsel berust echter op een vergissing.
door Serve Vaessen foto ANP
maan van de maand.
Volgens de almanak is er
namelijk alleen sprake van
een blauwe maan als er
vier in plaats van drie vol
le manen in een seizoen
vallen. Na het overlijden
van de oorspronkelijke
samenstellers van de Far
mers' Almanac ging deze
betekenis echter verloren
en raakte de jongere, maar
onjuiste omschrijving
steeds meer in zwang. Zo
zeer zelfs dat de fout moei
lijk terug te draaien valt.
De definitie van de Farmers'
Almanac - de derde volle maan
in een seizoen met vier volle ma
nen - is gebaseerd op speciale ka-
lenderregels, waaronder het oude
kerkelijke voorschrift dat de lente per
definitie op 21 maart begint. In werkelijk
heid is dat niet altijd het geval, zodat de al
manak het begin en einde van de seizoe
nen anders omschrijft dan onze kalender.
Ook hebben in dit systeem de
volle manen eigennamen die
afhankelijk zijn van het jaarge
tijde. Zo valt de eerste volle
maan in de lente altijd vrij kort voor Pa
sen, en heet daarom paasmaan of eimaan.
46 dagen voor Pasen begint in de katholie
ke kerk de vastentijd, zodat de laatste volle
maan voor het begin van de lente te boek
staat als vastenmaan.
Vanwege deze koppeling van de maanaan-
duidingen aan het begin en einde van de
seizoenen, bestempelde de Farmers' Al
manac in het geval van vier volle manen
in een jaargetijde niet de laatste maar de
derde volle maan als blauw. Volgens deze
definitie valt de eerstvolgende blauwe
maan op 20 mei 2008.
In de moderne betekenis van de tweede
volle maan in een maand is 31 december
2009 het juiste tijdstip. Wanneer de maan
werkelijk blauw zal kleuren, is echter niet
van tevoren te voorspellen.
Dat de woor
den 'maan'
en 'maand'
maar één
letter van
elkaar verschillen, is geen
toeval. Oorspronkelijk
was een maand namelijk
gelijk aan de duur van de
maancyclus, de periode
van 29,53 dagen tussen
twee volle manen in.
Moslims gebruiken nog
steeds een op de maancy
clus gebaseerde kalender,
met twaalf maan-maanden
van afwisselend 29 en 30 da
gen. Zo'n maanjaar duurt
slechts 354 dagen, met als gevolg
dat het islamitische nieuwe jaar
steeds elf dagen eerder begint dan
het voorafgaande jaar.
Onze kalender kent dit euvel niet. Daar
in duurt een jaar 365 dagen, even lang als
de omlooptijd van de aarde rond de zon,
en loopt de kalender gelijk op met de sei
zoenen. Om het geheel passend te krijgen,
zijn de maanden in ons zonnejaar, met uit
zondering van februari, opgerekt tot 30 en
31 dagen.
Omdat een kalendermaand iets langer
duurt dan de maancyclus, kunnen er soms
twee volle manen in een maand vallen. De
ze maand is dat het geval, want na de laat
ste volle maan van 1 juni schijnt de begelei
der van de aarde op deze laatste dag van
deze maand opnieuw als vol verlichte
schijf aan de hemel. Het verschijnsel doet
zich gemiddeld eens in de 2,7 jaar voor.
Pas sinds kort heet zo'n tweede volle
maan in een kalendermaand 'blauwe
maan'. De uitdrukking komt van het Engel
se Blue Moon en bestaat al enkele eeuwen,
maar dan in andere betekenissen zoals ab
surd of zeldzaam. In liedjes van Elvis Pre
sley en andere popartiesten staat Blue
Moon symbool voor verdriet en eenzaam
heid.
Soms vertoont de maan ook werkelijk een
blauwe kleur. Door stofstormen, bosbran
den
en vul
kaanuitbarstin
gen kunnen er grote
hoeveelheden roet, asdeeltjes
en andere verontreinigingen in de atmo
sfeer terechtkomen. Mits de deeltjes de
juiste afmetingen hebben, verstrooien ze
de rode en gele kleuren in het licht van de
zon (wit zonlicht is opgebouwd uit de
kleuren van de regenboog).
Het blauwe licht wordt grotendeels onge
moeid gelaten, waardoor het schijnsel van
de maan, dat niets anders is dan gereflec
teerd zonlicht, een blauwachtige tint aan
neemt. Berichten over echte blauwe ma
nen (en zelfs blauwe zonnen) duiken vaak
op na hevige vulkaanuitbarstingen, bijvoor
beeld na de eruptie van de Krakatau in
1883 en de Pina Tubo in 1991.
Kleine waterdruppeltjes in de dampkring
hebben hetzelfde effect en kunnen onder
heiige weersomstandigheden de maan ook
wel eens blauw kleuren. Erg vaak gebeurt
met, waar
door de blau
we maan van
oudsher geassocieerd werd
met iets zeldzaams of uitzonderlijks.
De betekenis van blauwe maan als de twee
de volle maan in een maand is van veel re
centere datum. Voor het eerst dook die
omschrijving op in de jaren veertig van de
vorige eeuw in het Amerikaanse maand
blad Sky Telescope. Het tijdschrift ba
seerde zich daarbij op de Maine Farmers'
Almanac uit 1937. Deze definitie raakte in
geburgerd en kwam in 1986 zelfs terecht in
een vraag van het spelletje Trivial Pursuit.
Onterecht zoals achteraf bleek, want in
1999 nam Sky 8c Telescope de oorsprong
van de blauwe maan opnieuw onder de
loep. Bestudering van tientallen exempla
ren van de Maine Farmers' Almanac over
de periode 1819-1962 leverde meer dan een
dozijn meldingen van blauwe manen op
die niet samenvielen met de tweede volle
