De zee inspireert
ook als het tij tegenzit
v2 I
'Engel Hoogerheyden was een scharrelende schilder,
een man met veel ambachten en veel ongelukken.'
Zaterdag 16 juni 2007 PZC
Engel Hoogerheyden
1740 Geboren in Middelburg
»- 1756-1757 Jongmaatje op het
oorlogsfregat Sint Maartens
dijk
1758-1759 Matroos op het
schip de Liefde voor de Vere
nigde Oost Indische Compag
nie (VOC). Tijdens deze reis
krijgt hij een ongeluk en ver
liest een been
1760-1761 Terugreis naar Zee
land op het VOC-schip Over-
schie
1761 Woont in Middelburgam
bacht. Heeft een baan als
schoenmaker
1765 Trouwt met Maria Doen-
ders
1766 In dienst als beheerder
van de bierkelder van de VOC
in Middelburg
1768 Dochter Cornelia Pieter-
nella geboren
1770 Dochter Pieternella
Susanna geboren
1770 Krijgt van de Zeeuwse
patriciër Daniël Radermacher
(1722-1803) opdrachten voor
het maken en restaureren van
schilderijen en het uitrusten
van schepen. Verdient daar
naast de kost als behangsel
schilder
1772 Schildert het eerst beken
de en gedateerde schilderij 'De
Esequebo Sociëteit'
1778 Scheiding van Maria
Doenders en hertrouwt met
Maria van der Plaat
1779 Dochter Cornelia gebo
ren
1780 Uitgave tekeningen van
het vergaan van het VOC-re-
tourschip Woestduyn; schil
dert zijn grootste schilderij
'Snauwschepen van de Middel-
burgsche Commercie Compag
nie' en 'De Brandenburg op de
rede van Vlissingen'
1781-1784 Maakt tekeningen
van oorlogsschepen en
VOC-schepen in de Zeeuwse
wateren en de zeeslag bij Dog-
gersbank
►- 1789 Tekent'Gezigt der Stad
Veere in Zeeland'
1790-1805 Maakt diverse schil
derijen in opdracht
1802 Overlijden van Engels
vrouw
1804 Werkt samen met de
Veerse kunstenaar Jacob
Schwartzenbach (1763-1805)
1807 Overlijden van Engels
dochter Cornelia
1807 Schildert zijn laatste
werk 'Gezicht op Veere vanaf
het Sloe'
1807 Overleden en begraven
in Middelburg
V| y, «r, i 4
Boven: detail van de Snauwsche
pen van de Middelburgsche
Commercie Compagnie.
Onder: balk met initialen en jaar
tal, detail van de Cortenaar.
Hij is de beste zeeschilder van Zeeland ooit.
Engel Hoogerheyden, uit Middelburg.
Ook de enige zeeschilder die Zeeland heeft gehad.
Eindelijk doet hij van zich spreken,
twee eeuwen na zijn dood. In Veere.
door Jan van Damme
Archivaris Peter Blom (1963)
heeft de gordijnen in de
burgemeesterskamer dicht
geschoven. Gefilterd licht,
alsof je een schatkamer
binnenstapt.
Na alle voorbereidingen, afspraken met de
tien bruikleengevers en onderzoek kan
Blom - zoals hij het zelf zegt - 'even geen
bootje meer zien'. Tot 2000 was hij ge
meentearchivaris van Veere, sindsdien is
hij verbonden aan het Zeeuws Archief in
Middelburg. Maar de stad aan het Veerse
Meer heeft wel zijn speciale belangstelling
gehouden. Vandaar de inspanningen om
zeeschilder Engel Hoogerheyden
(1740-1807) deze zomer in het stadhuismu
seum van Veere onder te brengen. Past
mooi in het toch al natte De Ruyter-jaar.
Vijfentwintig van de honderdvijftig aan
Hoogerheyden toegeschreven werken han
gen er nu in Veere. Olieverven en gravu
res, die bij elkaar een beeld geven van de
Nederlandse scheepvaart aan het eind van
de 18e eeuw.
De tijd van grote Nederlandse zeeschilders
was toen al lang voorbij. Hendrick Vroom,
de beide Van de Veldes en Ludolf Back-
huysen leefden in de Gouden Eeuw, een
periode dat er aan zeehelden en glorieuze
overwinningen geen gebrek was. Engel
Hoogerheyden moest het met minder
doen. Toen hij schilderde liep de Repu
bliek der Zeven Verenigde Nederlanden
op haar laatste benen. Handel, scheep
vaart, marine, het waren sectoren die bete
re tijden hadden gekend. Er was ook bijna
niemand meer, die zich op het genre zee
schilderkunst toelegde. Hooguit in Rotter
dam waren er nog enkele maritieme kun
stenaars; ze konden met moeite het hoofd
boven water houden.
Archivaris Blom spreekt van 'een scharre
lende schilder', een man met veel ambach
ten en veel ongelukken. De ouders van En
gel Hoogerheyden kwamen uit Bergen op
Zoom. Omstreeks 1734 verhuisden ze naar
Middelburg en trouwden. Engel werd in
1740 geboren. Zijn vader werkte waar
schijnlijk op de beurtvaart. Een gezin dus,
misschien niet arm maar zeker niet rijk.
Op vijftienjarige leeftijd trad Engel in
dienst van het Admiraliteitscollege Zee
land en deed karweitjes op het fregat Sint
Maartensdijk. In 1758 stapte hij over naar
de Verenigde Oost-Indische Compagnie
(VOC), die aanmerkelijk beter betaalde.
Tijdens zijn eerste reis op het retourschip
de Liefde raakte hij zwaar gewond, toen
hij aan boord ergens klem kwam te zitten.
Zijn been moest worden afgezet. Bij terug
keer in Middelburg in 1761 was hij een 'in
competente', een gehandicapte met een
houten been, die een beroep op de armen
zorg moest doen.
Recent onderzoek van archivaris Blom
heeft veel nieuwe details aan het licht ge
bracht. Bij voorbeeld dat hij in 1807 over
leed en niet in 1809, zoals lang werd aange
nomen. Ook dat de man korte tijd schoen
maker was en in 1766 als beheerder van de
biervoorraden weer in dienst kwam van
de Kamer Zeeland. Hoe hij de overstap
maakte naar een kunstzinniger ambacht,
blijft gissen. Er waren behangselfabrieken
in de Zeeuwse hoofdstad, waar met olie
verf patronen en afbeeldingen op grote
doeken werden geschilderd. Misschien,
heel misschien leerde Hoogerheyden daar
de beginselen van de schilderkust. Zijn
oudste doek, de Esequibo Sociëteit uit 1772,
is een schoorsteenstuk dat - volgens Rem-
mert Daalder van het Scheepvaart Mu
seum in Amsterdam - uit zo'n behangselfa-
briek afkomstig zou kunnen zijn.
De Middelburgse patriciër Daniël Rader
macher speelde een cruciale rol in het le
ven van de gehandicapte Hoogerheyden.
De puissant rijke handelaar was begaan
met het lot van verarmde zeelieden. Uit
zijn huishoudboekje valt op te maken dat
hij Hoogerheyden schilderijen liet maken
en restaureren en hem ook als equipage
meester belastte met de bevoorrading van
zijn schepen.
Hoogerheyden kreeg meer opdrachten uit
Op 24 juli 1779 liep de Oost-lndiëvaarder Woestduyn vast op de sloep te water gelaten; tweede prent (rechtsboven): kappen van het
zandplaat Rassen voor de Walcherse kust. Hoogerheyden tekende de tuigage; derde prent (linksonder): ondergang van de vlag, schipbreu-
ondergang van het schip in vier taferelen. De eerste prent (linksbo- kelingen klampen zich vast aan wrakstukken; vierde prent (rechtson-
ven) toont het vastlopen: een golf slaat tegen de spiegel, er is al een der): redding, linksvoor het bootje van de gebroeders Naerehout.
