Gezondheid
'Stamcel is de sleutel
tot genezing kanker'
De stamcel in vijf punten
40 l Maandag 11 juni 2007 PZC
Wat is een stamcel en wat mag je ermee?
door Addie Schutte
De Tweede Kamer heeft zich in een hoorzitting ge
bogen over de toekomst van het embryonaal stam
celonderzoek. Wetenschappers verwachten er veel
van. Tegenstanders vinden daarentegen dat em
bryo's daar niet voor gebruikt mogen worden, ze
ker niet als die daar speciaal voor gekweekt wor
den.
1 Wat zijn stamcellen
Dat zijn cellen die nog niet een bepaalde
functie in het lichaam hebben, zoals een
bloedcel of een haarcel. Niet alleen in em
bryo's zitten stamcellen. Die zitten ook in het
beenmerg en zelfs in botten.
Ook de navelstreng kan een bron van stam
cellen vormen. Die zijn echter minder bruik
baar voor onderzoek dan de stamcellen van
embryo's. Bij het kweken van de stamcellen
worden de embryo's vernietigd.
Stamcel
therapie is
vanuit het
laboratorium
nog steeds
niet aan
gekomen bij
het zieken
huisbed.
2. War staat er nu in de wet en voldoet dat?
Embryo's die over blijven na een IVF-behan-
deling kunnen worden gebruikt voor weten
schappelijk onderzoek. Ze mogen niet spe
ciaal daarvoor gekweekt worden. Er zijn nu in
ternationaal ongeveer vierhonderd stamcellij-
nen beschikbaar. Deze lijnen kunnen onbe
perkt in leven worden gehouden.
Bioloog Christine Mummery zegt dat dit ge
noeg is voor basisonderzoek. Voor onder
zoek naar erfelijke ziekten is het nodig om
ook embryo's te hebben met die afwijkingen.
Juist daarvoor zouden embryo's gekweekt
moeten worden, zodat er gerichter onder
zoek plaats kan vinden. Bijkomend voordeel
is dat vrouwen uit families waarin bepaalde
erfelijke afwijkingen voorkomen, ook eerder
bereid zullen zijn om eicellen af te staan.
Ook voor het zogeheten therapeutisch klone
ren zijn gekweekte embryo's nodig. Een eicel
van een donor wordt dan voorzien van het
genetisch materiaal van een patiënt, waarna
er bijvoorbeeld gezonde hartcellen worden
gekweekt. Die kunnen worden gebruikt om
de patiënt te genezen. Op dit moment is dit
nog niet mogelijk.
t- 3. Wat zijn de alternatieven?
Er wordt veel onderzoek gedaan naar de mo
gelijkheid om stamcellen van volwassenen te
gebruiken. Dat gaat echter langzaam. „Het
lukt gewoon niet", aldus bioloog Christine
Mummery. In een evaluatie van de wet werd
dan ook voorgesteld het verbod op te heffen,
omdat het veelbelovend wetenschappelijk on
derzoek belemmert.
4. War zijn de ethische argumenten rond
het kweken van embryo's?
De tegenstanders vinden dat het een schen
ding is van het recht op leven. Dat be
toogt ook Henk Jochemsen, hoog
leraar medische ethiek aan de
VU. Ook een embryo verdient be
scherming en instrumenteel ge
bruik moet uitgesloten worden.
Ook bestaat er vrees voor een hellend
vlak. Als er nu onderzoek wordt toege
staan op embryo's, zullen op een zeker
moment de gehandicapten volgen.
Volgens de voorstanders verdienen niet alle
embryo's op ieder moment van hun ontwik
keling volledige bescherming. Dat blijkt uit
de praktijk van abortus, IVF en het spiraaltje.
Andere belangen, zoals bijvoorbeeld de ont
wikkeling van nieuwe therapieën, kunnen dan
voorgaan.
Ethicus Cuido de Wert vindt dat er ook geen
principieel onderscheid bestaat tussen het ge
bruik van restembryo's of het gebruik van
speciaal gekweekte embryo's voor weten
schappelijk onderzoek. Het zijn allemaal em
bryo's.
»- 5. War gaat er nu gebeuren?
Volgens de wet moet de regering in septem
ber van dit jaar een datum bepalen waarop
het moratorium voor het kweken van em
bryo's vervalt. Het regeerakkoord sluit echter
opheffing van het verbod uit.
Andere partijen, met name D66, zullen daar
fel tegen ageren. De uitkomst lijkt gezien de
tekst van het regeerakkoord echter vast te
staan, wat de wetenschappers en ethici ook
zeggen.
snel delende klomp cellen. Dat idee is niet
correct. Tumoren zijn heel heterogeen in
hun samenstelling en bevatten allerlei soor
ten cellen: delende, maar ook niet-delende
cellen, in verschillende verhoudingen.
„Het bewijs hiervoor is geleverd met een
proef waarin een tumor van een patiënt
werd fijngemaakt, tot er alleen maar losse
cellen overbleven. Wanneer tien van die
losse cellen in een muis werden gespoten,
ontstond er in die muis geen kanker. Er ge
beurde helemaal niets! Het idee dat elke tu
morcel uit kon groeien tot een nieuwe tu
mor bleek dus niet waar. Het experiment
werd herhaald, nu met honderd cel
len. Er gebeurde weer helemaal
niets. Toen met duizend cellen -
weer niets. Tienduizend cellen
en nog steeds geen tumor.
„Pas bij too.ooo cellen groeide
er in de muis een tumor. Hier
uit blijkt dat de meeste cellen
in een tumor eigenlijk redelijk
normaal zijn: ze groeien nauwe
lijks en zijn niet agressief Slechts
één op de vele duizenden cellen uit
een tumor blijkt in staat opnieuw een tu
mor te vormen. Dat zijn de kankerstamcel
len."
Fodde: „Een stamcel, zowel een normale
stamcel als een kankerstamcel, voldoet aan
twee criteria: ze kan zichzelf vernieuwen
en ze kan uitrijpen tot een gespecialiseerde
cel. Een normale stamcel, bijvoorbeeld in
je huid of in je beenmerg, zal er voor zor
gen dat er net zoveel cellen bijkomen als
dat er doodgaan. Celdeling, differentiatie
en celsterfte zijn prachtig in balans. In de
kankerstamcel is dat evenwicht verstoord:
er komen meer cellen bij dan er afsterven."
Hoe zal stamcelonderzoek bijdragen tot de
genezing van kanker? „We zijn nu bezig
om stamcellen uit verschillende darm- en
borsttumoren te isoleren. Vervolgens gaan
we nauwkeurig in kaart brengen wat voor
type kanker-stamcellen er zijn. Welke bio
logische processen zijn er verstoord, waar
door het ene type kanker-stamcel veel
agressiever is dan het andere type? We ma
ken als het ware een handtekening, een
herkenningsprofiel voor de kwaadaardige
kankerstamcellen. We kunnen bijvoor
beeld vaststellen welke genetische fouten
er in de stamcel zijn opgetreden, waardoor
de balans tussen celdeling en celsterfte is
verstoord.
„Als we het mechanisme kennen dat de ba
lans verstoort, kunnen farmacologen
slimme chemische stofjes, zogenoem
de small molecules, gaan ontwikke
len, die ingrijpen in dit mechanisme.
In de kankergeneeskunde wordt deze aan
pak doelgerichte therapie genoemd.
„Tot nu toe worden kankerpatiënten
behandeld met onder meer chemo
therapie. Die bestaat uit toxische (gif
tige) stoffen, die naast de kankercellen
ook de gezonde cellen aantasten. Small mo
lecules werken veel specifieker: ze gaan
recht op hun doel af - een bepaald eiwit -
en remmen alleen de kankerstamcellen in
hun groei. Gezonde cellen laten ze onge
moeid."
s er al een succesvolle toepassing van
die small molecules gericht tegen kan
kerstamcellen? Prof. Fodde: „Indirect
wel. Glivec bijvoorbeeld, is een medi
cijn op basis van de werkzame stof imati-
nib, dat oorspronkelijk is ontwikkeld voor
chronische myeloïde leukemie. Later werd
ontdekt dat Glivec ook de productie van
een stamcelfactor (c-kit) remt, die voor
komt op een bepaalde vorm van darmkan
ker. Sinds enkele jaren wordt dit medicijn
officieel tegen die vorm van kanker toege
past."
Hoewel het onderzoek naar stamcellen
nog jaren zal vergen, is prof Fodde vol ver
trouwen. „Geef ons de kans om ons werk
te doen en ik weet zeker dat het resultaat
op het gebied van kanker gaat opleveren!"
Onderzoek naar
stamcellen zal
de genezing van
kanker vroeg of
laat dichterbij breng
en. Hoogleraar experimentele pathologie
professor Riccardo Fodde (Erasmus MC
Rotterdam) is daarvan overtuigd. Razend
enthousiast is Fodde over de potentie van
stamcelonderzoek. Waarbij zij aangete
kend dat zijn invalshoek een andere is dan
die van al die onderzoekers die stamcellen
willen gebruiken voor de reparatie van be
schadigde organen, zoals het hart, en waar
voor veel meer aandacht is.
Fodde: „lk werk aan stamcellen in relatie
tot kanker. Welke invloed hebben ze op
het ontstaan en kwaadaardige gedrag van
kankercellen? Dat is een totaal ander con
cept."
„Om te begrijpen waarom stamcellen be
langrijk zijn voor mensen met kanker, moe
ten we eerst iets rechtzetten", zegt hij.
„Vrijwel iedereen heeft de verkeerde voor
stelling dat kanker niets anders is dan een
Stamcellen zijn omstreden, bleek
uit een recent Kamerdebat. De
huidige regering lijkt niet van plan
het verbod op te heffen op het
kweken van embryo's om er
stamcellen mee te kweken. Maar
stamceltherapie heeft enorme
potentie voor de kankerbestrijding,
stelt de Rotterdamse hoogleraar
Riccardo Fodde.
door Gert-Jan van den Bemd
illustratie GPD
