'Slangengif is
sleutel tot
dood en leven
v13
PZC Zaterdag 2 juni 2007
Freek Vonk werd gegrepen door
slangen toen hij 14 jaar was. Hij
reist duizenden kilometers om
zeldzame exemplaren te vangen.
Met een slangen-roadshow langs
middelbare scholen hoopt hij op
6 juni de Academische jaarprijs
te winnen.
door Silvan Schoonhoven foto's CPD
Freek Vonk met een zweepslang aan een haakje. Door dat haakje te gebruiken, kunnen de slangen moeilijker bijten.
Slangen kropen al rond toen de
mens nog niet bestond. Het zijn
oeroude organismen, even per
fect als gevaarlijk, even afschrik
wekkend als fascinerend. Een
koude kop zonder emotie, ogen die nooit
knipperen.
„Ik houd van ze", zegt biologiestudent
Freek Vonk, „al is er geen dier dat verder
van de mens afstaat. Er hangt mystiek om
heen. Het is het symbool van het kwaad,
maar ook van de geneeskunde. Sommige
slangen zijn vreetmachines. Andere, zoals
de koningscobra, zijn razend intelligent.
Dat dier kijkt je echt aan, die denkt na, die
maakt inschattingen."
De eerste keer dat hij een
slang in de ogen keek,
staat hem nog bij als de
dag van gisteren. „Ik was
14 jaar toen een voetbal
vriendje thuis zijn tijgerpy
thon liet zien. Op het mo
ment dat ik hem aanraak
te, was ik verkocht Die
starre blik, die flikkerende
tong."
Sommige slangen zijn ont
zettend sterk, zegt Vonk.
„Een en al spier. Andere
zijn dodelijk giftig. Toen
ik thuis aankondigde dat ik een slang wil
de, zei mijn moeder: een slang erin, ik er
uit. Mijn vader haalde haar over. Twee jaar
later had ik honderd slangen in huis."
Vonk wil zijn fascinatie overbrengen op
scholieren. Met onder meer het idee van
een slangen-roadshow langs middelba
re scholen hoopt hij de Academische
Jaarprijs binnen te halen. Die is be
doeld om scholieren warm te
maken voor wetenschap.
„Onderzoek naar slangen
gif is natuurlijk sexy", zegt
Vonk. „Toch ben ik geen circus. Het
gaat om het onderzoek. Met
School TV willen we documentai
res maken. Ik zoek gifslangen op in
de tropen, neem het gif af en dat
gaat mee naar het laboratorium.
Het is dus sensatie en educatie."
Slangengif is dodelijk en heeft de
precisie van een operatiemes.
Vonk met een inland-taipan,
's werelds giftigste slang.
De eiwitten voeren een chirurgische aan
val uit op het hart en zenuwstelsel van ge-
wervelden, maar die trefzekerheid is ook
inzetbaar voor heilzame doeleinden. CJif
kan groei van kankercellen tegengaan.
Het gif van de lanspuntslang verlamt de
prooi, maar verlaagt in mildere doses de
bloeddruk. Gif uit gilamonsters, een giftige
hagedissensoort, helpt bij suikerziekte. Dat
van de dwergratelslang werkt heilzaam bij
hartkwalen. „Er zijn zoveel variaties in gif,
het is een goudmijn voor de farmaceu
tische industrie."
Maar hoe kom je erachter welk gif welk ef
fect heeft? Er moeten heel wat laborato
riummuizen over de kling worden gejaagd
om de effecten in kaan te brengen. Vonks
Leidse professor, Michael Richardson,
sleepte dit jaar met een gouden idee 14 mil
joen euro binnen: Leiden gaat medicinale
stoffen als slangengif nu testen op zebravis-
sen. Vonk: „Die leggen vijfduizend eieren
per jaar." Hoe meer potjes met reptielengif
er voor onderzoek op de plank komen,
hoe groter de kans dat er in de toekomst
een wondermedicijn uit wordt gedestil
leerd.
Vonk trekt niet alleen de regenwouden in
op slangenjacht, maar zoekt zijn prooien
ook 's avonds op de zonverwarmde asfalt
wegen van Australië. „Hagedissen, slan
gen, zelfs krokodillen vinden het 's avonds
heerlijk om op de weg te liggen en zich op
te warmen. Je rijdt de weg af en elke vijf
minuten zie je wat liggen. Je probeert het
beest te vangen voor het de bosjes in
schiet
Vonk deed eens iets stoms. „In een
flits zagen we een lange python.
We stopten, maar vergaten on
ze slangenstokken mee te
nemen, want pythons
zijn niet giftig. In
de berm zag ik
geen python,
maar een van de
grootste King
Browns die ik ooit
had gezien. Meer
dan 2.50 meter. Die
beesten zijn ongelo
felijk giftig, maar
toch ging ik er ach
teraan toen hij de
bosjes in gleed. In
het donker viel ik
ineens in een diep
gat. Ik had er nog we
ken last van, maar het had veel erger kun
nen aflopen."
Vonk gebruikt niet, zoals in de tekenfilms,
een gevorkte stok om een slang te verschal
ken. Hij pakt ze bij de staart als ze weg
vluchten en gebruikt een stok met een
haak om te voorkomen dat ze hem bijten.
„Ik weet hoe slangen zich gedragen, maar
ze blijven onvoorspelbaar. Bij de kop pak
ken kan ook, maar dan moet je wel weten
welke slang je voor je hebt. Tref je bijvoor
beeld een ratelslang, dan loop je het risico
dat de slang met uitklapbare giftanden als
nog je vinger doorboort. Desnoods prikt
hij door zijn eigen onderkaak heen."
Al meer dan eens hebben slangen hun tan
den in hem gezet, maar tot nu toe heeft
Freek geluk gehad. „Ik heb wel 'close calls'
gehad, dat je de kop van een gifslang tegen
je hand krijgt."
Het ene gif is het andere niet. Bij
het ene soort is het een kwes
tie van een verband aanleggen
en op je gemakje naar het zie
kenhuis. Ander gif veroorzaakt direct bla
ren, zwellingen, weefselsterfte of legt
acuut de ademhaling stil.
„Een vriend van me werd gebeten en die
heb ik naar het ziekenhuis gebracht. Dat
liep goed af, maar een kennis in Duitsland
heb ik aan een gifslangenbeet verloren.
Die wilde in Arizona een foto maken van
een dode ratelslang, maar in het gras bleek
er een levende naast te liggen: een Moja-
ve-ratelslang die het bloedbeeld én het ze
nuwstelsel aantast. Bij een allergische reac
tie kan het binnen minuten gebeurd zijn."
Voor één slang is Freek Vonk extra op zijn
hoede: de zwarte mamba. „Die dieren zijn
zo snel, zo intelligent en zo scherp, er is
geen slang waar ik zoveel respect voor
heb. De meeste andere slangen gaan er bi^
een confrontatie vandoor, want waarom
zouden ze hun gif verspillen aan een prooi
die ze toch niet kunnen opeten? Mamba's
zijn een uitzondering. Die willen hun bela
gers nog wel eens achtervolgen."
Nog giftiger is de inland-taipan, waarvoor
Vonk de Australische binnenlanden in
moest. „De Taipan is bloedlink en zo giftig
dat één beet genoeg is om 250.000 muizen
te doden, of honderd mensen. Ik heb vijf
dagen moeten rijden tot ik er vanuit mijn
ooghoek opeens een zag voorbijschieten.
Ik stond te schreeuwen van blijdschap en
geluk, maar ik had wel de giftigste slang
ter wereld bij zijn staart."