Buitengebied
Weerbaar tot de laatste steen
PZC Dinsdag 15 mei 2007 31
Tunnel in het verdedigingswerk, dat Napoleon in 1810 bij Veere liet bouwen.
foto Mechteld Jansen
Rudi Rolf uit Middelburg
schreef een boek over for
ten en versterkingen in Ne
derland tussen 1800 en het
begin van de 20ste eeuw. Hij
vertelt over een verleden,
toen de vijand nog geen ter
rorist was en uit steen en
aarde opgetrokken fortifica
ties een veilig gevoel gaven.
In Zeeland hebben weinig
verdedigingsmiddelen uit
die periode overleefd. Fort
Ellewoutsdijk is er nog hele
maal, van Napoleontisch
Veere rest een stukje. Voor
het overige trokken slopers
aan het langste eind.
door Jan van Damme
Binnen Europa heeft Neder
land nooit voorop gelopen
bij landje-pik. Die rol bleef
de laatste paar honderd jaar voor
behouden aan vooral Frankrijk en
Duitsland, naties die elk op eigen
wijze last hadden van ontembare
grandeur en territoriumdrift. Enge
land deed ook wel van zich spre
ken, maar toch bijna altijd alleen
maar om het machtsevenwicht op
het continent te herstellen.
Bescheiden van aard, ook toen dat
nog niet nodig was, beperkte de
Nederlandse regering zich zoveel
mogelijk tot verdediging van het ei
gen grondgebied. Er werd altijd re
kening gehouden met een mogelij
ke invasie of landing van vijandelij
ke troepen. Door schade en schan
de wijs geworden. Met de Franse
aanvallen en bezettingen in onder
andere 1672 en 1795. Het ongewens
te Duitse bezoek is van recenter da
tum en wordt nog jaarlijks her
dacht.
Aarden wallen, metersdikke bak
stenen muren en na 1875 ook sta
len gevechtskoepels. Eerst werd
Frankrijk als de ultieme agressor
gezien. Later ook Duitsland en in
mindere mate Engeland. Dat vij
anddenken weerspiegelt zich in de
vestingbouw. De stelling Amster
dam vroeg altijd veel aandacht.
Ten tijde van het koninkrijk van
Willem 1 (1815-1839) werd er met
hulp van de Engelsen langs de
Franse grens gebouwd in België,
dat toen bij Nederland hoorde.
Auteur Rolf vond door heel het
land fotogenieke overblijfselen van
het weerbare verleden. Fort Ab
coude, fort Pampus, fort Everdin-
gen, fort Pannerden, het zijn
slechts enkele voorbeelden. Hij te
kende zelf plattegronden, van
daadwerkelijk gebouwde verster
kingen en ook van forten, die al
leen op papier hebben geleefd. In
zijn boek trekt hij een doorgaande
lijn vanuit de Napoleontische tijd,
via Willem I, de Belgische afschei
ding, de Frans-Duitse oorlog in
2870 tot net na de Eerste Wereld
oorlog (1914-1918). Voor wande
laars heeft Napoleon in Veere een
spannend traject nagelaten. De ves
ting werd vanaf 1809, toen de En
gelsen Walcheren na een korte be
zetting verlaten hadden, versterkt
en uitgebreid.
De tunnel in de Noordbeer is nog
altijd een trekker, vooral voor kin
deren. Vanaf het Veerse Meer kan
de hoog oprijzende verdedigings
muur niet worden gemist. De
Franse keizer liet verder in Vlissin-
gen en bij Breskens veel grond ver
zetten, de toegang van de Schelde
was hem wel wat waard. Van die
inspanningen is weinig tot niets
meer terug te vinden. Napoleons
plan om een kanaal aan te leggen
tussen de Ooster- en Westerschel-
de werd pas een halve eeuw later
werkelijkheid.
Het fort van Ellewoutsdijk moet
als een direct uitvloeisel gezien
worden van de afscheiding van Bel
gië. Plotseling was Antwerpen
weer een buitenlandse havenstad
en werd het nodig gevonden de
Publicaties Rudi Rolf
Rudi Rolf: Torens, wallen en
koepels - PRAK publishing
Middelburg, 240 pag. met fo
to's en plattegronden, €65,-.
Eerder verschenen titels van
dezelfde auteur: German bun
kers in Denmark (2006, met
Jens Andersen); Duitse bun
kers in Nederland (2005, met
Hans Sakkers); A dictionary on
modern fortification: an illus
trated lexicon on European for
tification in the period
1800-1945 (2004); Atlantik-
wall: Die Bauten der Deut-
schen Kusten Befestungen
1939-1945 (1999); Atlantic
Wall Typology.
greep op de Schelde te verstevigen.
Bij Ellewoutsdijk, tegenover het
ook versterkte Terneuzen, werd al
in 1839 een zeshoekig kustfort in
gebruik genomen.
Daarna komt het Scheldegebied
pas begin 20ste eeuw weer promi
nent in het verhaal voor. Het fort
De Ruyter bij Vlissingen oogt op
de tekentafel indrukwekkend. In
1919 werd de bouw stilgelegd, de
bouwers waren met'het muur
werk tot op twee meter hoogte ge
vorderd. Bijna een eeuw later mar
keert die ruïne van een nooit vol
tooid bouwwerk het einde van het
tijdperk van de forten. Linies van
bunkers en kleine verdedigingswer
ken hadden de toekomst.
Rudi Rolf - die zich al eerder in de
wereld van verdedigingswerken
liet gelden - schrijft zoals een lief
hebber dat doet. Het blijft zo dat
tikfouten in een mooi uitgegeven
boek extra storen. En bij zinnen
als 'De Belgische opstand bracht
in het Zeeuwse veel emoties los',
is het even slikken. Toch werkt het
enthousiasme van de auteur aan
stekelijk. Dat is nodig ook, het in
eigen beheer uitgegeven boek is
zelfs voor wie weerbaar Nederland
een warm hart toedraagt aan de
prijzige kant.
Restant van het nooit afgebouwde Fort De Ruyter bij Vlissingen. foto Ruben Oreel
