Nazi's vreesden
katholieke kloosters
v21
PZC Zaterdag 5 mei 2007
SS-leider Hein-
rich Himmler
(midden, met
uitgestoken
hand) tijdens
een bezoek
aan de Amster
damse politie.
Hij was de gro
te man achter
de actie Ope
ratie Klooster-
storm.
Katholieke kloosters en religieuze congregaties werden
reeds vroeg na de machtsovername door de nazi's in 1933
met argwaan bekeken. Kloosterorden werden ervan
verdacht commandogroepen en spionagecellen van de
katholieke kerk te zijn. Achter de kloostermuren
vermoedden de nazi's financiële machtsgroepen
en geheime netwerken.
door Johan Lamoral foto CPD/NIOD
Kloosterlingen waren de nazi's
een doorn in het oog. Leidden
zij niet een on-Duits leven bui
ten de Duitse volksgemeen
schap, waren zij omwille van
hun celibaat geen biologische blindgangers
die weigerden deel te nemen aan de voort
planting van het Germaanse ras?
Het blad van de Hitlerjugend stelde in
1936 onomwonden dat de kloosterorden
'een groot gevaar voor het moreel van het
Duitse volk' waren en dat zij zo snel moge
lijk dienden te verdwijnen. De man die die
klus mocht klaren, was SS-leider en politie
chef Heinrich Himmler, die Operatie
Kloosterstorm zou organiseren.
De Duitse geschiedskundige Annette Mer-
tens heeft in haar boek Himmlers Kloster-
sturm voor het eerst een beklemmend
beeld geschetst van wat in katholieke Duit
se kringen nog lang na de oorlog groten
deels werd toegedekt. Want het vaak zwak
ke verzet tegen Himmlers plannen en de
verdeeldheid onder de katholieke leiders
en kloosteroversten werpt een schril licht
op de gewetensnood en de halfhartigheid
van een aantal katholieke verantwoordelij
ken.
Mertens' onderzoek wees uit dat de nazi's
het niet enkel op de kloosters hadden ge
munt, ook priesterseminaries, katholieke
ziekenhuizen, sportclubs en parochiehui
zen werden het mikpunt van allerlei peste
rijen. De oorlog bood Himmler een uitste
kend alibi om onder het mom van
'kriegsbedingter Massnahmen' - strategische
noodzaak - hardhandig op te treden tegen
de kloosters.
Tot 1942 gebeurde dat enkel in Duitsland,
maar daarna kwamen de bezette gebieden
aan de beurt, en dus ook Nederland, want
het heette dat de kloosters een volks- en
staatsvijandige houding aan de dag legden.
Annette Mertens schat dat meer dan drie
honderd kloosters en kerkelijke inrichtin
gen het slachtoffer werden van Himmlers
ingrijpen.
Het fanatisme en de haat die Himmler niet
alleen tegenover de Joden maar ook
tegen kerkelijke inrichtingen aan de
dag legde, kan volgens historici gedeel
telijk verklaard worden uit zijn vrees
en afkeer maar ook zijn fascinatie en
bewondering voor het internationalis
me en de strak
ke organisatie
en hiërarchi
sche structuur
van de kloosterorden. Operation Klos
tersturm verliep echter niet probleem
loos. Ofschoon ook Hitier volledig
achter de plannen van Himmler
stond, gaf hij op 30 juli 1941 onver
wacht het bevel de openbare inbeslag
nemingen van kerkelijke goederen en
de verdrijving van geestelijken stop te
zetten.
Dat gebeurde uit louter tactische over
wegingen, onder de Duitse katholie
ken waren het gemor en het protest
aan gaan zwellen. Hitier vreesde een
ommekeer van de stemming onder
de bevolking, wat hij wilde vermij
den.
De acties tegen de kloosters gingen door,
maar verhuisden discreet naar de burelen
van de nazi's. Ook bij notarissen, hypo
theekkantoren en het kadaster werden de
onteigeningen en verbeurdverklaringen
voortgezet.
Historica Mertens onderzocht ook de
eerder passieve houding en het zwak
ke protest van de katholieke kerk.
Hebben de katholieken inderdaad he
lemaal geen weerstand geboden te
gen de kloosterstorm? De eerste vraag
is, zo meent
Mertens, of zij
daartoe in
staat waren.
Voor velen was er het gewetenscon
flict en de verscheurende keuze tus
sen overtuigd katholiek en tegelijk lo
yale en solidaire Duitser te zijn. Bo
vendien betekende weerstand de be
schuldiging van hoogverraad en con
centratiekamp of doodstraf.
Mertens citeert toch enkele voorbeel
den van katholieke weerstand. Zo ver
zetten de zusters van een slotklooster
in Innsbruck zich tegen hun verdrij
ving en werden ze met geweld uit
hun gebarricadeerde kapel gesleept.
Ook de Benedictijnen in Münster-
schwarzach weigerden het klooster te
verlaten. Uit de archieven van de Si-
cherheitsdienst SD blijkt dat er onder de
bevolking protestacties waren, de meeste
kloosters boden echter geen weerstand.
De meest effectieve vorm van protest en
weerstand waren de preken van enkele bis
schoppen. Vooral bisschop Clemens Au
gust Graf von Galen van Münster was de
ergernis en de schrik van de nazi's. In zijn
preken trok de 'Leeuw van Münster' van
leer tegen het euthanasieprogramma van
de nazi's op lichamelijk en geestelijk gehan
dicapten en tegen de Klostersturm van
Himmler.
Een razende Martin Bormann drong er in
1941 bij Hitier op aan Von Galen ter dood
te veroordelen en hem in het openbaar op
te hangen. Hitier en Goebbels vreesden
echter van hem een katholieke martelaar
te maken en een opstand te veroorzaken.
Von Galen werd niet terechtgesteld. Hij
overleed in mei 1946 en is in 2005 door
paus Johannes Paulus zalig verklaard.
Von Galen was echter een uitzondering.
Een aantal Duitse bisschoppen vond zijn
houding onpatriottisch. Dat leidde tegelij
kertijd tot een crisis in de Duitse bisschop
penconferentie.
Mertens: „De kloosterstorm was in werke
lijkheid een generale repetitie voor de op
lossing die het Derde Rijk bij het begin
van de oorlog voor de katholieke kerk en
haar instellingen had gepland. De ineen
storting van het Derde Rijk in 1945 heeft
de Duitse katholieken voor een catastrofe
behoed."
Volledige titel van het boek van Annette Mer-
tens: Himmlers Klostersturm. Der Angriff auf ka-
tholische Einrichtungen im Zweiten Weltkrieg
und die Wiedergutmachung nach 1945.
